Verwacht niet teveel van Obama

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Bron:  Intermediair
Datum: 5 november 2008
URL:   http://www.intermediair.nl/artikel.jsp?id=1676881


Verwacht niet teveel van Obama
------------------------------

De nieuwe president van Amerika staat voor de onmogelijke opgave om de wereld
te redden van een economische, een ecologische en een leiderschapscrisis. Kan
hij dat? Welnee, zeggen deskundigen. 'Als hij de sfeer in eigen land een
beetje kan ombuigen naar de optimistische kant, is dat al heel wat.'


Verwacht niet teveel van Obama

Het was natuurlijk een achterhoedegevecht van gefrustreerde Republikeinen,
het geklaag over hoe de verering van Obama 'hysterische vormen' aannam.
Maar er zat wel wat in. Obama was als presidentiele kandidaat zo populair dat
er een heel nieuw woord voor nodig was om de euforie te omschrijven:
Obamamania. Zijn verkiezingsbijeenkomsten leken op diensten in gospelkerken,
waarbij de toeschouwers zachtjes meedeinden op het kadans van zijn woorden en
de mantra's 'change' en 'yes we can' zachtjes meeprevelden. Men roemde de
Shakespeariaanse kwaliteit van zijn speeches, zijn Kennediaanse charisma,
zijn Martin-Luther-Kingiaanse visie en zijn rockstar performance. En zoals in
een echte kerk waren er bekeerlingen: oorlogsheld Colin Powell, Bush-adviseur
Scott McClellan, rijkaard Warren Buffet.

En dat was alleen nog maar in Amerika, het land dat misschien nog wel het
minst gegrepen was door de man. Volgens opiniepeilers van de BBC Worldservice
zou Obama in de rest van de wereld namelijk met wel tachtig procent van de
stemmen hebben gewonnen. In Europa verwierf hij in korte tijd de status van
superheld. Hij trok er vollere zalen dan in het land dat over zijn lot mocht
beslissen en Europese leiders gaven hem een presidentiële ontvangst toen hij
de Democratische kandidatuur nog niet eens had veroverd.

Maar eenmaal in het Witte Huis is het feestje over voor de eerste zwarte
president van Amerika, zeggen deskundigen. Want 'change' en 'yes we can'
deden het heel goed zolang er niks achteraan hoefde te komen, maar welke
veranderingen beloofde hij nu ook alweer, en wat kan Obama precies? Vijf
misverstanden over de verlosser.


Het einde van de oorlog in Irak en vrede in het Midden-Oosten

Timothy Lynch, universitair hoofddocent Amerikaanse buitenlandse betrekkingen
aan de Universiteit van London schrijft in After Bush: The Case for
Continuity in American Foreign Policy dat er niets wezenlijks gaat veranderen
in de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten onder president Obama.
Dat is niet de indruk die we in Europa van hem hebben, sterker, de meeste
mensen denken dat alles gaat veranderen, te beginnen met de oorlog in Irak.

'Hij wil weg uit Irak', zegt Lynch, 'zoals John McCain er ook weg wilde: zo
snel mogelijk, maar op een ordentelijke manier. En waarom wil hij er weg?
Niet om kinderlevens te sparen, zoals wij in Europa schijnen te denken, maar
omdat hij ervan overtuigd is dat Irak het verkeerde front is. 'Bush en McCain
hebben door hun overdreven focus op Irak alle aandacht verloren voor
Afghanistan en Pakistan, waar de echte terreurdreiging vandaan komt', zei
Obama tijdens het tweede verkiezingsdebat. Hij trekt geen troepen terug, maar
hij stuurt ze naar Afghanistan en voert daar de strijd op. Wat betreft
Pakistan volgt hij zelfs een hardere lijn: hij wil er zonder overleg vooraf
bombardementen kunnen uitvoeren tegen de Taliban. Anders dan wij denken, is
er tussen hem en George Bush geen verschil van inzicht over de noodzaak de
oorlog tegen het terrorisme te voeren. Hij wil het alleen beter doen dan
Bush. Obama is geen vredesduif; zijn boodschap is: 'We hebben slachtoffers
gemaakt op de verkeerde plekken.'

Ook Jos de Beus, hoogleraar politieke theorie aan de Universiteit van
Amsterdam, denkt dat de verwachtingen te hoog gespannen zijn ten aanzien van
Irak. 'Het terugtrekken van de troepen zal niet zo snel gaan als wij denken.
Het is een uiterst precair proces. Als Irak in een grotere chaos verandert
dan het nu is en in handen valt van de sjiieten zal Obama al snel bezwijken
onder de kritiek dat hij alle winst die werd behaald door de Surge (de extra
troepen die Bush stuurde onder leiding van generaal Petraeus) heeft
tenietgedaan. Hij zal dus behoedzaam moeten opereren.'

Maar hoe zit het dan elders in het Midden-Oosten? Een fel twistpunt in de
verkiezingscampagne was Obama's uitspraak dat hij rechtstreeks met Iran wil
onderhandelen zonder voorwaarden vooraf. Dat is toch zeker een breuk met het
verleden? 'Het is vooral een stijlbreuk, in de praktijk zal er niks
veranderen', zegt Lynch. 'Wat zou hij Iran kunnen geven dat Amerika niet al
heeft aangeboden? Wij overschatten onze eigen mogelijkheden in Iran: dat land
wordt gedreven door een ideologische visie en die gaat het niet opgeven.
Trouwens, Obama heeft niets uitgesloten in Iran, ook niet de preventieve
aanval, de Bush Doctrine dus.'


Amerika krijgt het moreel leiderschap terug dat Bush heeft verspeeld

Vooralsnog is hij een onkreukbare politicus; hij heeft geen nauwe banden met
het bedrijfsleven die hem zouden kunnen compromitteren. Hij is een verbaal
begaafd intellectueel, die meer naar buiten gericht is dan vrijwel al zijn
voorgangers. Obama heeft kortom alle kwalificaties die nodig zijn om het
moreel leiderschap van Amerika weer in ere te herstellen.

Maar denken dat de nieuwe president ook werkelijk van plan is zich op te
stellen als een soort superdiplomaat die verzoenend de wereld intrekt, is
'naief', vindt Jos de Beus. 'Ten eerste zal het grootste deel van zijn tijd
en aandacht uitgaan naar binnenlandse politiek. Bestrijding van de
economische crisis in eigen land is zijn prioriteit. Daarnaast zal hij het
Amerikaanse belang in zijn buitenlands beleid benadrukken. In zijn campagne
heeft hij van Europa geeist dat het meer gaat meebetalen aan internationale
projecten.'

Dat hij minder multilateraal denkt dan wij hopen, schrijft politiek
commentator John Vinocur in The International Herald Tribune, blijkt al uit
het feit dat hij president Sarkozy's uitnodiging voor een financiele crisis
topberaad - te houden op 15 november in Washington - heeft afgeslagen. De
ontsteltenis over die afwijzing toont aan dat we van Obama een soort
sociaaldemocraat naar Europese snit proberen te maken. Dat is geheel buiten
de orde, denkt Vinocur: 'Dit is de man die zegt dat zijn doel is te zorgen
dat Amerika het machtigste land ter wereld blijft.' Hij verbaast zich erover
dat zo weinig Europeanen weten dat Obama voor de doodstraf is en tegen
beperking van particulier wapenbezit. Obama zal zijn Europese fans nog
verrassen, concludeert hij.

Dat de internationale samenwerking zal verbeteren, alleen al omdat Barack
Obama meer goodwill heeft in het buitenland dan Bush, is ook nog maar de
vraag. Andrew Bacevich, hoogleraar geschiedenis en internationale
betrekkingen aan de Boston University denkt dat de verhoudingen wat dat
betreft voorgoed zijn veranderd: 'De rest van de wereld accepteert niet
langer klakkeloos Amerikaanse orders, ook niet van een president met veel
goodwill. Sarkozy en Merkel en de andere Europese leiders zullen beter over
Obama spreken dan over zijn voorganger, maar als hij vraagt meer troepen te
sturen, zullen ze zich net zo door hun eigenbelang laten leiden als
voorheen.'

Ook Lynch is sceptisch over de aan Obama toegedichte leiderschapsrol: 'Na
zijn speech in Berlijn dweepten veel mensen met zijn wereldleidersschap. Maar
het frappante is dat hij bijvoorbeeld de Verenigde Naties in die speech niet
een keer noemde. Hij zei wel 'De wereld is vrij dankzij het Amerikaans
leiderschap', en daarmee bedoelt hij: in de NAVO, want in de VN is geen
sprake van Amerikaans leiderschap.

Zal hij, ook gezien zijn afkomst, lijdzaam toezien wat er gebeurt in Zimbabwe
en Congo wanneer de VN weer eens verlamd aan de zijlijn staat? Iedere
Amerikaanse president weet: als je goed wil doen in de wereld, moet je buiten
de VN om gaan. Clinton wist dat ook. Hij viel meer landen binnen dan Bush.
Hij bombardeerde Irak en Afghanistan, en stuurde troepen naar Bosnie, Haiti,
Somalie. En van Obama kun je hetzelfde verwachten. Hij modelleert zichzelf
naar John F. Kennedy die zelf een extreem problematisch buitenlands beleid
voerde, die bijna in een desastereuze oorlog met Cuba en de Sovjet-Unie
verzeilde en de Vietnamoorlog begon. Sinds de Eerste Wereldoorlog was de
inmenging van Amerika in bijna alle buitenlandse conflicten een project van
Democratische presidenten.'


Obama gaat de economie weer gezond maken

Zal Obama veel verschil maken op economisch gebied? De beloften zijn talrijk.
Hij wil de kampioen zijn van de gewone man en belooft een belastingvoordeel
voor de middeninkomens van duizend dollar per gezin. Tegelijk wil hij een
betaalbaar ziektekostenstelsel voor alle Amerikanen - ook voor de 50 miljoen
Amerikanen die nu onverzekerd zijn - en zeven miljoen nieuwe banen scheppen
door te investeren in duurzame energie en infrastructuur. En hij wil het
gigantische begrotingstekort ombuigen in een overschot.

Kan hij dat waarmaken? Hoogleraar economie Lans Bovenberg van de Universiteit
van Tilburg denkt van niet, althans niet op de manier waarop hij zijn plannen
heeft voorgesteld in de verkiezingscampagne.

'Obama verdient door de belastingen voor de hoogste inkomens te verhogen en
door het terugtrekken van troepen uit Irak. Maar dat levert lang niet genoeg
op om alle plannen te financieren. Dat begrotingstekort zal dus eerst nog
verder oplopen. Voor eventjes is dat nog geen probleem, want een expansief
overheidsbeleid in een recessie is niet slecht. Maar op termijn zal hij niet
ontkomen aan onpopulaire maatregelen. Dat je hem daar niet over hoorde
tijdens de verkiezingscampagne is logisch. John McCain kon hem er ook niet op
aanvallen, omdat die zelf nog veel onrealistischere belastingverlagingen
voorstelde.'

Dus wat durfde Obama tijdens de verkiezingen niet te zeggen? 'Dat hij de de
belastingen zal moeten verhogen. Niet rechtstreeks, maar indirect, via de
premies. Hij wil de gezondheidszorg en de oudedagsvoorziening meer collectief
regelen: werkgevers worden verplicht een ziektekostenverzekering en een
pensioen aan te bieden. Dat is heel verstandig, want het is veel efficienter
dan de particuliere regelingen die John McCain wilde. Maar het kost wel geld
en dat zal uiteindelijk worden afgewenteld op de werkenden, in de vorm van
hogere premies en lagere lonen. Het belastingvoordeel voor de middenklasse
zal daarmee worden tenietgedaan. Hij zal dus vrij snel met onpopulaire
maatregelen moeten komen. Ik schat dat we er tijdens de eerste State of the
Union (de Amerikaanse 'Prinsjesdag', BvO.) in januari meer over zullen
horen.'

Ook oud-NOS-correspondent Charles Groenhuijsen denkt dat de verwachtingen van
de regering Obama op sociaal-economisch terrein overspannen zijn. 'Wie denkt
dat we met Obama een soort Europese stijl sociaal democraat in het Witte Huis
zit, verrekent zich', zegt hij. 'Zo'n universeel ziektekostenstelsel zie ik
er de eerste vier jaar bijvoorbeeld niet komen. Zelfs niet nu de Democraten
een grote meerderheid in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden hebben.
Als ze dat erdoor duwen, en de verleiding is groot, verspelen ze alle
goodwill, want de gemiddelde Amerikaan gaat dat veel te ver. Dan is de kans
groot dat je weer een Republikeinse Revolutie krijgt zoals in 1994 onder
Clinton. Toen leden de Democraten in beide huizen een smadelijke nederlaag,
waardoor president Clinton jarenlang vleugellam was. De harde ingrepen in de
sociale verzekeringstelsel zijn daar een gevolg van geweest. Obama zal dus
moeten oppassen voor de arrogantie van zijn partij en echt samen moeten
werken met de Republikeinen, zoals hij heeft beloofd. Een echte breuk in het
beleid op veel terreinen hoeven we wat dat betreft niet te verwachten, als
hij de sfeer in eigen land een beetje kan ombuigen naar de optimistische kant
is dat al heel wat.'


Obama zal de emancipatie van African Americans een enorme steun geven.

Misschien, maar de zwarte Amerikanen zullen dat dan toch in de eerste plaats
zelf moeten doen. Ten eerste gelooft de nieuwe president sterk in de eigen
verantwoordelijkheid van de zwarte gemeenschap. In zijn tijd als opbouwwerker
in Chicago en later in politieke toespraken heeft hij zich zeer kritisch
uitgelaten over de slachtoffercultuur in de zwarte gemeenschap en het gebrek
aan verantwoordelijkheid voor het gezin en de opvoeding. Naar aanleiding van
een moord in een zwarte buurt in Chicago zei hij: 'Er is een reden waarom
zwarte jongeren elkaar vermoorden: ze houden niet van zichzelf en dat komt
omdat wij niet van hen houden. We letten niet op hen, we geven hen geen
richting en we disciplineren hen niet. We hebben werk te doen.'

Een ander heikel punt voor Obama is het gebrek aan burgerschap: 'Als ik voor
een kamer van koophandel spreek in een zwarte buurt, zeg ik wel eens: Weet je
wat een goed economisch ontwikkelingsplan voor deze buurt zou zijn: dat we
zorgen dat die lui hier hun rotzooi niet uit de auto op straat gooien.' Hij
was kritisch over rapteksten, over de neiging van zwarte Amerikanen om
massaal niet te gaan stemmen en de anti-intellectuele houding van zwarte
kinderen, die goede studenten ervan betichten dat ze zich als witten
gedragen. Harde woorden, maar Obama kan zulke dingen zeggen.

Obama was aanvankelijk ook niet de vanzelfsprekende kandidaat voor zwarte
Amerikanen. In de voorverkiezingen liep hij onder hen zelfs achter bij
Hillary Clinton. Volgens Orlando Patterson, een socioloog van Jamaicaanse
afkomst aan de Harvard University, moest Obama zijn positie bevechten in de
zwarte gemeenschap die zelf in toenemende mate racistisch onderscheid maakt
tussen degenen die afstammen van Amerikaanse slaven en de outsiders. Hoewel
Obama Afrikaanser is dan de meeste African Americans (hetgeen hij nog
benadrukte door zijn naam te veranderen van Barry in Barack), wordt hij door
velen van hen toch buitengesloten.

Volgens schrijver Shelby Steele, net als Obama van gemengde blanke en zwarte
afkomst, die een boek schreef over Obama (A Bound Man) was zijn keuze om zich
in de zwarte gemeenschap te mengen niet vanzelfsprekend, maar politiek
gemotiveerd. 'Hij zocht in Chicago bewust aansluiting bij de zwarte
identiteit, bezocht een kerk waar zijn blanke moeder zich ongemakkelijk zou
hebben gevoeld. En toch waren het juist de midwestern waarden van zijn moeder
(uit Kansas) die hem in de gemeenschap zo succesvol maakten.'

Als rolmodel zal de eerste zwarte president zeker invloed hebben op de zwarte
gemeenschap. In de internationale gemeenschap zal een gekleurde president uit
een derdewereldland wellicht meer krediet krijgen dan een blanke man uit het
midden-westen van Amerika. Maar er is ook een gevaar, zegt Shelby Steele.
Net als Oprah geeft Obama de blanke Amerikanen het warme gevoel dat ze niet
racistisch zijn. De boodschap voor zwarte Amerikanen is dat Martin Luther
Kings hemelse rijk van gelijke kansen voor blank en zwart is aangebroken, en
dat mislukken je eigen schuld is.


Obama zet de bestrijding van de milieuproblemen hoog op de agenda

'Dit is het moment waarop we samen moeten komen om onze planeet te redden',
zei Barack Obama tijdens zijn toespraak in Berlijn. Daarmee etaleerde hij
niet alleen een groot gevoel voor dramatiek, maar vooral voor politieke
timing. Want 'duurzaamheid' gaat er in Europa in als koek. Zeker bij Herman
Wijffels, bewindvoerder bij de Wereldbank en voorvechter van een duurzame
economie. In een interview prees Wijffels de presidentskandidaat als 'een
expliciete vertegenwoordiger van die nieuwe categorie waarden die in de
laatste vijftien jaar in de samenleving zijn opgekomen. Waarden die verbonden
zijn met duurzame ontwikkeling en die sterk wortelen in de idee dat we op
deze planeet samen moeten werken om de slag naar een volgende cultuur te
maken.'

Daarmee laat hij zich wel erg meeslepen door de retoriek van de geslepen
politicus Obama. Want in diens Amerikaanse toespraken moest de verwijzing
naar onze planeet plaatsmaken voor 'onze portemonnee'. Zeker, in vergelijking
met de anti-milieu regering Bush, scoort Obama in zijn program veel meer
'groene punten'. De investering in duurzame energiebronnen, vijftien miljard
dollar per jaar in het komende decennium, is er een van. De reductie van CO2
uitstoot met tachtig procent in 2050 is een ander. Obama ontving daarom ook
meer steun van milieubewegingen - anderhalf miljoen dollar - dan enige andere
presidentskandidaat ooit.

Maar veel van de plannen lijken meer ingegeven door pragmatisme dan
ideologie, zegt Mark Maathuis, freelance correspondent in Washington, en
gespecialiseerd in het milieu. De duurzame energiedoelstelling verkocht Obama
ook als maatregel om Amerika onafhankelijker te maken van geimporteerde olie.
En om datzelfde doel te bereiken, ging Obama tijdens de campagne al 'om' als
het gaat om olieboringen in kwetsbare natuurgebieden. En zijn
investeringsprogramma in schone technologie - onder meer in hybride auto's -
koppelt hij aan een ander populair doel: werkgelegenheid in de Amerikaanse
automobielsector die op sterven na dood is. En de hogere belasting voor
oliemaatschappijen die hij voorstelt, wil hij aanwenden om de hogere
energieprijs voor Amerikanen te compenseren; ook al niet echt een maatregel
die aanzet tot energie besparen. En hoe zat het ook alweer met Kyoto, de
steen des aanstoots van de milieubeweging ten tijde van de regering Bush?
Barack Obama heeft zich er als senator wijselijk niet over uitgesproken.

Toen de olieprijs in de laatste week van de campagne tot onder de tachtig
dollar zakte, gooide het electoraat in Amerika weer snel de tank vol en
hoorde je de kandidaten allengs minder spreken over duurzaamheid. En als
president straks het geld - dat zo goed als op is - gaat verdelen over zijn
wensenlijst, zal het milieu ergens onderaan bungelen.

--------
(c) 2008 Intermediair

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********