Rampen-expert LvdL: Natuurrampen bestaan niet

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Bron:   Observant (blad Universiteit van Maastricht)
        vol. 28, #10
Datum:  8 november 2007
Auteur: Wammes Bos
URL:    http://www.observant.unimaas.nl/default.asp?page=/jrg28/obs10/art16.htm


"Ik ben nu 41 en nog steeds even idealistisch"
----------------------------------------------
Lousewies van der Laan, nu VN, gaf college bij School of Governance

Natuurrampen bestaan niet, zegt Lousewies van der Laan. Nou ja, er zijn
natuurlijk overstromingen en aardbevingen, maar dat die uitdraaien op een
ramp, daar heb je menselijk optreden voor nodig, of een gebrek daaraan. De
voormalige D66-voorvrouw werkt tegenwoordig als consultant voor de
Verenigde Naties op het terrein van disaster prevention. Maandag hield ze
op uitnodiging van prof. Marjolein van Asselt (zie kader) een bevlogen
college voor een internationaal gezelschap van masterstudenten bij de
School of Governance. Het was haar eerste publieke optreden in Nederland
in deze functie.

Of het is een gave, of ze heeft heel goed naar de beelden van John F.
Kennedy gekeken, maar hoe dan ook, de overeenkomst in aanpak is opvallend.
Waar Kennedy in een beroemde speech zijn gehoor op het hart bond: "Ask not
what your country can do for you, ask what you can do for your country"
(met veel nadruk op de you's), zo weet ook Lousewies van der Laan vragen
van studenten steeds weer om te buigen naar hun eigen toekomst, hun eigen
optreden. "Het hangt allemaal van individuen af. Jij kunt beslissingen
beinvloeden, straks, als politicus, als ambtenaar, als leraar, als journa-
list. Het gaat erom hoe overtuigd je bent, hoe toegewijd."

Tegenover haar zit een groep studenten uit India, Oeganda, Portugal,
Japan, you name it, ook Nederland natuurlijk, die een master Public Policy
and Human Development volgen. Studenten met belangstelling voor politiek
en beleid en hoe de wereld veranderd kan worden. Daarvoor zijn ze bij Van
der Laan aan het goede adres. Haar curriculum behelst deels beleidsmatige
functies - maar altijd dicht bij de politiek - en deels ook volbloed
politieke banen, in het Europees parlement en in de Tweede Kamer,
laatstelijk als fractievoorzitter van D66. En haar idealisme, zo veel is
duidelijk, is ongebroken, "ook al zeiden cynische oudere mannen vroeger
tegen me dat ik dat in de loop der jaren wel zou verliezen. Niet dus, ik
ben nu 41 en het is geen spat minder geworden. Dat soort cynisme beschouw
ik als intellectuele luiheid."

Bekommernis over het milieu lijkt enigszins een constante te zijn: begin
jaren negentig wist ze als Europees ambtenaar al fondsen los te peuteren
voor milieubeleid in de voormalige Sovjetunie; ze was in 1995 als
milieudeskundige verbonden aan de EBRD (Europese Bank voor Wederopbouw en
Ontwikkeling) te Londen, tegenwoordig richt ze zich mede op de wereldwijde
gevolgen van klimaatverandering. Niet rechtstreeks, maar via een bescheiden
VN-afdeling in Geneve, rechtstreeks onder de secretaris-generaal, die tot
taak heeft om rampen te helpen voorkomen. Dit onder de naam International
Strategy for Disaster Reduction. Want het broeikaseffect zal zonder twijfel
leiden tot meer rampen: overstromingen, aardverschuivingen, droogte.


Riskmaps

"Ik ben vooral gevraagd vanwege mijn politieke achtergrond. Zo iemand
hadden ze nog niet. Onze afdeling tracht de geesten rijp te maken om het
risico op rampen te verminderen. Er zijn internationale afspraken gemaakt
- na de Tsunami, die heeft een enorme push gegeven - dat landen een
risicokaart maken, een riskmap, met een overzicht van te verwachten
risico's, en de budgetten die er zijn ter bestrijding daarvan. Dan heb je
het over allerlei rampen, van overstromingen tot epidemieen of
uitvallende computernetwerken. Wij willen bevorderen dat die riskmaps
inderdaad gemaakt worden; op dit moment zijn er binnen de EU nog maar
zeven landen die er een hebben, Nederland is daar trouwens niet bij. Heel
ingewikkeld hoeft het niet te zijn, verzekeringsmaatschappijen doen niet
anders. Als je die vraagt of ze dit bouwproject of die elektriciteitscen-
trale op die plaats zouden willen verzekeren en het antwoord is nee, dan
weet je genoeg.

"Daarnaast stimuleren we dat elk land een soort platform creeert van alle
relevante spelers: overheden, milieugroeperingen, de media, noem maar op.
Ik mobiliseer politici: hebben jullie al zo'n platform, kunnen we helpen.
Het is handig om te weten welke politici je moet benaderen, en hoe. In
Azie richt je je bijvoorbeeld meer op ministers, in het westen zijn
parlementariers en lokale bestuurders weer belangrijker. Anderen binnen
het agentschap richten zich op de rol van de media. Waarom wordt er ergens
buiten de dijken gebouwd? Waarom heeft de neef van de gouverneur op een
onveilige plaats een ziekenhuis mogen neerzetten? Wij trainen journalisten
in ontwikkelingslanden om door te vragen in dit soort kwesties, om zaken
boven tafel te krijgen zodat het publiek op zijn minst beter geinformeerd
is."


Terrorisme

Ze begint haar college met provocerende stellingen. Natuurrampen zijn er
eigenlijk niet, zegt ze. Mensen sterven niet door een overstroming, maar
omdat hun huizen op de verkeerde plaats staan en er geen goede evacuatie-
plannen zijn, of niet genoeg goede dijken, of alles tegelijk. Ze sterven
niet als gevolg van een aardbeving, maar vanwege de slechte kwaliteit van
de gebouwen. "In Los Angeles en Japan heb je elke dag wel een aardbeving,
daar hoor je zelden iets over. In Pakistan vallen er meteen tienduizenden
doden."

Kortom, dit soort rampen is manmade en dus te voorkomen, vindt Van der
Laan.

"Het zijn altijd politieke afwegingen die aan een ramp ten grondslag
liggen. Kijk naar New Orleans en Katrina. Er was geld om de dijken daar te
verbeteren, maar na 11 september is dat doorgesluisd naar de binnenlandse
veiligheid. Dat kreeg een hogere prioriteit. Hier in Nederland hoor ik
reclamespotjes van de overheid zeggen dat er 200 duizend mensen dagelijks
bezig zijn met de bestrijding van terrorisme. Weggegooid geld, denk ik
dan, je loopt meer kans te overlijden aan een bijensteek dan door een
aanslag. Besteed het maar aan andere mogelijke rampen."

Wil je dingen veranderen, dan moet je dus bij de politiek zijn, houdt ze
haar gehoor voor. "Probleem is alleen dat we het hier hebben over onduide-
lijke risico's, dingen die zich wellicht in de toekomst afspelen, en
politici houden daar niet van. Je wordt niet herverkozen omdat je een ramp
hebt afgewend. In de ontwikkelingslanden speelt nog een ander probleem.
Tijdens de laatste mondiale conferentie over disaster risk reduction zei
een Afrikaan tegen mij: 'Mijn mensen sterven nù, dan kan iktoch geen geld
uittrekken voor iets wat misschien ooit zal gebeuren?' Met dat soort dingen
moet je allemaal rekening houden."


Martelen

Het activeren van politici, van nature meer geïnteresseerd inkortetermijn-
succesjes, is een kunst op zich. Van der Laan weet er over mee te praten.
Haar belangrijkste advies: speel het via de media. "Toen ik in de Tweede
Kamer zat kreeg ik eens een telefoontje van Amnesty International dat de
Nederlandse regering nog steeds een internationaal verdrag tegen het
martelen niet had geratificeerd. Ik benaderde mijn collega's dat dit toch
een schande was; de reactie was lauw, 'ach ja'. Vervolgens heb ik een jour-
nalist gebeld die er mee aan de slag ging. Hij vroeg die andere parlementa-
riers of ze het geen schande vonden en ja hoor, binnen no time hoorde ik ze
allemaal op de radio verklaren dat dit toch echt niet kon. Even later was
het geregeld."

Ook als ambtenaar die graag dingen in gang zet ben je niet geheel machteloos.
"Je moet je natuurlijk aan de regels houden, maar de regels zeggen ook dat
je het algemeen belang hoort te dienen. Toen ik Europees ambtenaar was en
de EU de overgang van de voormalige Sovjetunie naar een democratische samen-
leving begeleidde werd het milieu, wat daar toch een gigantisch probleem is,
geheel vergeten. Ik probeerde het hier en daar maar niemand was geinteres-
seerd. Tot ik een keer op een receptie van het Europees parlement aan de
praat kwam met een assistent van een parlementarier. Die zag er wel wat in,
zijn baas ook, en even later nam het parlement een motie aan dat er geld
voor milieubeleid in het Oostblok moest komen. De Europese Commissie kon er
niet omheen en ik kreeg er vijf miljoen voor, later nog eens achttien."


Invloed

"Waar", wil een student weten, "heeft u nu het gevoel gehad de meeste
invloed uit te kunnen oefenen? Was dat als ambtenaar, als politicus, in
het Europees parlement, in Nederland, of nu met het werk voor de VN?"

Lousewies van der Laan: "Die vraag krijg ik vaak, en ik ben bezig met een
boek erover, wanneer dat uitkomt weet ik nog niet. Kijk, invloed heb je
overal, alleen het niveau verschilt. In het Europees parlement doet
wetgeving er gemiddeld drie jaar over, maar dan bereik je wel 460 miljoen
mensen. In Nederland krijg je de begroting binnen drie maanden geamendeerd,
maar hier gaat het slechts over 16 miljoen mensen. Mij gaat het erom of ik
al dan niet een bijdrage lever. Dat ik nu publicitair in het duister leef,
vind ik helemaal niet erg, het is ook wel eens prettig na acht jaar media
in je nek. Ik ben nu strategisch bezig, op de heel lange termijn, en
a-politiek ook, want het maakt me niet uit of de resultaten via de christen-
democraten of de liberalen te halen zijn, als ze er maar komen.

"Wat voor mij telt is: op welke plek kun je iets het beste doen. Wat betreft
de actieve politiek, dat was prima maar ik mis het niet, en nee, ik ben ook
niet blij dat ik er vanaf ben. Dat spreken in extremen vind ik raar. Ik heb
er veel aan gehad, maar dat ik nu mijn zoontje van en naar de creche kan
brengen is ook mooi."

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Kader: 'Onzekere' risico's
--------------------------

Risk and uncertainty, dat is de naam van het blok dat prof. Marjolein van
Asselt, hoogleraar Risk Governance bij de School of Governance verzorgt.
Twee weken geleden hield ze haar oratie, die qua strekking op een
interessant punt afwijkt van het verhaal van haar gastspreker. Want waar
Lousewies van der Laan rampen beschrijft als manmade en dus te voorkomen,
concentreert Van Asselt zich op de 'onzekere risico's' die aan moderne
technologie zijn verbonden. Is genetisch gemanipuleerd voedsel schadelijk?
Wat doen we met de straling van UMTS-masten? De wetenschap, zegt ze, heeft
op dit soort vragen nauwelijks tot geen antwoorden, maar toch verlangt de
politiek die, of sterker, ze eist ze. Dan volgt rapport op rapport zonder
sluitende conclusies, terwijl de crux erin ligt dat men juist moet leren
leven zonder zekerheden op dit terrein. Vandaar het begrip 'onzekere
risico's', inderdaad een tautologie, erkent Van Asselt, maar vanwege het
woordje onzeker toch het meest aansprekend. Want het gaat om risico's die
wellicht niet eens bestaan, en als ze bestaan zijn aard en omvang ervan
onduidelijk.

Bij de controversen daarover zijn veel partijen betrokken: politici,
burgers, bedrijven, maatschappelijke groeperingen, overheden als zodanig,
die op allerhande manieren met elkaar communiceren en elkaar beinvloeden.
Dat web van actie en reactie, van actoren en media, wordt het onderzoeks-
gebied van Van Asselt. Het verwijst ook naar de essentie van het moderne
begrip governance, dat afstand neemt van de associatie met bestuur en
beheer vanuit de overheid, maar juist complexe netwerken veronderstelt.

--------
(c) 2007 Universiteit van Maastricht

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********