"Een jaar later; Radicalisering, het maatschappelijk antwoord"

[Henk Elegeert]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

http://www.nctb.nl/publicaties/Speeches/Speech_051016_minister_Donner.asp
Speech 051016 minister Donner


"
Toespraak minister Donner op conferentie "Een jaar later;
Radicalisering, het maatschappelijk antwoord"

WEERSTAND BIEDEN AAN RADICALISME: WERKEN AAN VERTROUWEN

Inleiding
Het afgelopen jaar was voor Europa een ruw ontwaken. De aanslagen van 11
september 2001 maakten weliswaar schokkend de realiteit van het moderne
terrorisme duidelijk. Maar het bleef iets wat anderen overkomt. Sinds
Madrid is het iets geworden wat ons kan overkomen. En sinds Londen is
het iets wat niet alleen van buiten komt maar ook van binnen. Terrorisme
ook hier en radicalisme ook bij ons. Voor de meeste Nederlanders is niet
meer de vraag óf er een aanslag komt, maar: wanneer.

In Nederland was met de moord op de heer van Gogh nu bijna een jaar
geleden, de dreiging al eerder voor iedereen zichtbaar geworden.
Fundamentalisme, radicalisme en terrorisme werden daarmee in een klap
verbonden.

Radicalisme, ons probleem

De dreiging mag dan duidelijk zijn, voor velen zijn terroristen nog
steeds de “anderen”. We associëren radicalisme impliciet nog altijd met
onaangepaste allochtonen, exotische kleding en een vreemd geloof. Een
gevaarlijk vooroordeel. Want zolang we niet onderkennen en erkennen dat
het radicalisme waar we nu mee worden geconfronteerd ten dele van eigen
bodem is, dat het onze mensen zijn en ons probleem is, zolang zullen we
ook de kans missen om het effectief aan te pakken en een bevredigende en
duurzame oplossing dichterbij te brengen.

De erkenning dat het radicalisme ons probleem is en van eigen bodem
komt, maakt de oplossing niet eenvoudiger maar impliceert wel dat we het
probleem zelf kunnen aanpakken en niet alleen de symptomen. Daarbij kan
gebruik van geweld niet worden uitgesloten. Er zal met kracht
doortastend moeten worden opgetreden. Dat zal uitingen van radicalisme
en terrorisme echter hooguit kunnen aanpakken of misschien voorkomen,
maar het zal niet kunnen voorkomen dat weer anderen worden gewonnen. Dat
laatste vergt meer dan politieel en justitieel optreden; het vergt
wederzijdse erkenning van en respect voor uiteenlopende fundamentele
opvattingen, aanvaarding van het uitgangspunt dat eigen politieke
opvattingen – binnen de constitutionele grenzen – slechts via de wet aan
anderen kunnen worden opgelegd op basis van een open maatschappelijk debat.

Radicalisering

Als we radicalisering willen aanpakken, waar gaat het dan om en hoe
doe je dat? Het gedachtegoed waar het huidig radicalisme zich mee voedt,
is niet van westerse makelij of specifiek gericht tegen westerse landen.
De meeste slachtoffers zijn tot nu toe zijn gevallen in islamitische
landen. Het islamistisch radicalisme voedt zich weliswaar met
godsdienstige overtuigingen, maar radicalisme of zelfs fundamentalisme
is niet typisch godsdienstig. In de achterliggende eeuw is radicaal
geweld overwegend uit politieke overtuiging ontstaan. Geloof in de rede
of in menselijke waardigheid vinden niet minder fundamentalistische,
onverdraagzame verdedigers dan welke godsdienst ook. Dat laat onverlet
dat godsdienstig fundamentalisme een bijzonder gevaarlijk soort
radicalisme kan opleveren.

Radicalisering is een hoogst individueel proces waarbij de eigen
identiteit geleidelijk wordt vereenzelvigd met een bepaalde
levensbeschouwelijke overtuiging – godsdienstig, politiek, sociaal of
wetenschappelijk – waar eigen goed en leven aan ondergeschikt worden
geacht en gemaakt. Gevaarlijk wordt dat pas als men die overtuiging met
dwang, angst of geweld aan anderen wil opleggen, andermans leven en goed
daar ook aan ondergeschikt wil maken of maatschappelijke veranderingen
met geweld wil afdwingen. Heiligen zijn meestal ook radicaal maar in de
regel ongevaarlijk (overigens brengen ze doorgaans meer veranderingen
teweeg).

Een groot gevaar is dan ook om de radicalisering in een individueel
geval, gelijk te stellen aan algemene identiteitselementen die daar een
rol bij spelen, zoals godsdienstige overtuiging, gebrekkige integratie,
sociale of etnische herkomst, en dergelijke. De redenering dat echte
islamieten radicalen zijn, omdat radicalen zich op de koran beroepen, is
onzindelijk. Bestrijding van radicalisme vergt isolatie van de radicalen
uit hun omgeving, niet om ze samen met hun omgeving op één hoop te vegen.

Aanpak

Radicalisme en terrorisme moeten bestreden worden. Ze gaan niet vanzelf
over. Maar dat kan niet binnen de bekende wettelijke kaders. Op zich
zelf vormen terroristische acties geen apart probleem voor het
strafrecht; het gaat om bekende delicten. Dreigen met straffen biedt
evenwel weinig soelaas als de dader beoogt bij zijn daad om te komen.
Ook het feit dat strafrecht en strafvordering zijn bedoeld om te
reageren op een eenmaal gepleegd misdrijf, maakt ze minder geschikt zijn
om terrorisme te voorkomen. Evenzo kan bij de aanpak van radicalisme
niet gewacht worden tot het zich uit in (terroristisch) geweld. Dan is
het te laat. Maar radicalisme dat zich nog niet uit in geweld of vrees
aanjagen, valt doorgaans wel samen met de uitoefening van fundamentele
vrijheden en waarden in ons maatschappelijk bestel; meningsuiting,
godsdienstvrijheid, gewetensvrijheid, enz..

Maatregelen en wetgeving

Tegen deze achtergrond moeten de maatregelen en wetgeving gezien worden
die het kabinet het afgelopen jaar heeft voorgesteld. De aandacht richt
zich daarbij veelal sterk op de wetgeving, maar met wetten en regels
druk ik het terrorisme de kop niet in. Dat vergt voortdurend speuren
naar signalen, informatie verzamelen en analyseren, controle en
toezicht, doeltreffend opsporen en effectief optreden en vervolgen. Het
vergt voorlichting, waarschuwing en soms intensieve bescherming en
bewaking van personen en objecten, en van vitale infrastructuur. Het
vergt coördinatie van het handelen van velen, afspraken over wie, welke
maatregelen wanneer treft, en het vergt veel en voortdurend oefenen voor
het geval er toch iets gebeurt. In het afgelopen jaar zijn op al die
punten grote stappen gemaakt.

Wetgeving en regelgeving moeten daarbij het nodige optreden mogelijk
maken. In het strafrecht is daarvoor het concept van terroristische
misdrijven geïntroduceerd. Daarnaast zijn steun aan terrorisme, de
werving voor gewapende strijd en de samenspanning tot het plegen van een
terroristisch misdrijf, strafbaar gesteld teneinde terroristische
aanslagen te kunnen aanpakken voor ze gepleegd zijn.

Ook zijn er diverse maatregelen genomen om scherper zicht te krijgen op
de radicaliseringsprocessen. De voorwaarden zijn gecreëerd om politie,
inlichtingen- en veiligheidsdiensten en andere instanties relevante
informatie te laten delen. Met Financiën is een aanpak ontwikkeld voor
de indamming van geldstromen ter financiering van terrorisme en
gewelddadig radicalisme. Gewerkt wordt aan de mogelijkheid om de
verspreiding van gewelddadig radicalisme via satellietzenders en via
internet aan te pakken. Ten slotte zijn maatregelen getroffen om
radicalisering binnen gevangenissen tegen te gaan.

Herijking, geen fundamentele verschuiving

Ik ben mij bewust dat die maatregelen en voorstellen, van verschillende
kanten zorg, kanttekeningen of zelfs de kritiek hebben uitgelokt dat
hiermee de rechtstaat wordt aangetast. Maar wijziging van het bestaande
recht is op zich zelf geen aantasting van de rechtstaat. Het vermoorden
en verminken van onschuldige slachtoffers is dat wel.

Laten we de discussie niet voeren in absolute termen van veiligheid
versus bescherming van verdachten versus rechten van burgers in het
algemeen. Dat is weinig vruchtbaar. We komen er niet uit met het
beredeneren van een zorgvuldig evenwicht tussen rechten. Uiteindelijk
gaat het om overtuiging, betrokkenheid en politieke keuzen. Gevaar is nu
vaak dat het daarbij gaat om keuzen tegen, en niet keuzen voor. Keuzen
tegen aantasting van veiligheid, of tegen aantasting van rechten,
waarbij men het handelen laat beheersen door angst; angst voor de eigen
veiligheid of de eigen rechten.

Democratie en rechtstaat vergen een zekere elementaire moed. Niet de
minste daarvan is om risico’s te aanvaarden, maar minstens zo belangrijk
is om te veranderen waar dit geboden en mogelijk is ter bescherming van
de samenleving; het vergt wel wijsheid om verantwoord tussen die twee te
onderscheiden.

De publieke discussie over het overheidsbeleid en de wetsvoorstellen
miskent dat radicalisme en radicalisering als oorzaak van terrorisme
uiteindelijk niet door het strafrecht gekeerd zullen worden. Die bieden
slechts een mogelijkheid om symptomen te bestrijden; niet om de
gedachten daarachter te veranderen of de aantrekkingskracht ervan te
verminderen. Dat laatste zal vooral afhangen van de wijze waarop de
samenleving met de dreiging omgaat.

Het tegengaan van radicalisering en terrorisme vereist een breed
tegenoffensief van ieder die de samenleving ter harte gaat, autochtoon
of allochtoon, moslim of niet-moslim, om gestalte te geven aan de
samenleving waar we voor kiezen, in verscheidenheid met respect voor
verschillen. . Dat vergt een aanpak die overheid, politiek en
samenleving omvat. Het kabinetsbeleid gaat daarbij van drie hoofdlijnen
uit, te weten:

     * Isolering van gevaarlijke radicale krachten, verstoring van
radicalisering en het vroegtijdig onderkennen en afstoppen van radicale
activiteiten;
     * het vergroten van de weerbaarheid van groepen en individuen tegen
radicalisme, en
     * versterking van de binding van mensen aan de Nederlandse
samenleving en meer in het algemeen aan de democratische rechtsstaat;

Want een antwoord op radicalisering en terrorisme betekent vooral dat we
voorkomen dat dàt gebeurt wat terroristen voor ogen hebben: dat we ons
als samenleving uit elkaar laten drijven.

Tot besluit

Diversiteit is de essentie van de mensheid. In vrijheid samenleven en
samenwerken vergt wederzijds respect en vertrouwen, en de bereidheid om
verschillen te accepteren, ook als het fundamentele verschillen betreft.
Juist het ontkennen van dat uitgangspunt door radicalen, is wat we
verwerpelijk vinden in hun houding. Maar dat geldt dan ook voor ieder.
  De groeiende intolerantie is niet slechts aan een deel van de
bevolking te wijten; velen uit alle geledingen van de samenleving maken
zich hier schuldig aan.

De aanpak van radicalisme berust uiteindelijk op politieke keuzen, ik
wees er al op. Niet kiezen tegen waar we bang voor zijn, maar kiezen
voor het soort samenleving waarin we willen leven.   Vertrouwen is
daarbij het sleutelwoord. Vertrouwen behouden en vertrouwen kweken. Wij
moeten elkaar, wat er ook in de toekomst mag gebeuren, in de ogen kunnen
blijven kijken, het gesprek met elkaar aangaan en waar nodig met elkaar
samenwerken. Dat vergt een breed tegenoffensief, waarbij autochtonen en
allochtonen, moslims en niet-moslims samen moeten optrekken.

In de allegorie in Siena van de goede en slechte regering worden de drie
ordenende krachten in de samenleving in hiërarchie aangegeven:
sapientia, iustitia, en concordia – verstand of wijsheid,
rechtvaardigheid en eendracht. Die zullen we in die volgorde nodig
hebben bij het vinden van het maatschappelijk antwoord op radicalisering
in deze tijd.

Dank u
"

Een hoop onmogelijke opdrachten die de suggestie wekken dat (let op:) we
er mee bezig zijn.

*We* kiezen voor het isoleren ...
*We* vergroten ...
*We* versterken ....

*We* gaan dus door met nietszeggende en elkaars tegengstelde krachten.
*We* gaan dus door met partij politiek geleuter en hollen de democratie,
die aan het gevreesde meteen een eind kan maken, verder uit.

De hondsdolle politiek prijst zichzelf als 'oplossing/medicijn' aan.
Holt echter je rechten, juist datgene waar je als burger op moet kunnen
bouwen, uit.

Henk Elegeert

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********