Balkenende's luchtballon

[Henk Elegeert]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

http://www.d66.nl/Balkenendes%20luchtballon
www.d66.nl - Balkenende's luchtballon

"
Balkenende's luchtballon

De drijfveren achter het normen- en waardendebat

De reactie van Balkenende en de zijnen op de uitkomst van
het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het
Regeringsbeleid (WRR) over normen en waarden, verhult de
motieven waar dit debat werkelijk om draait. Wat zijn achter
de coulissen van het publieke debat de belangen die op het
spel staan in het normen- en waardendebat?

door Werner de Gruyter

Volgens de conservatieven is onze samenleving terechtgekomen
in een woelige zee. Onze culturele normen en waarden staan
namelijk op het punt te vervagen door golven van
(multiculturele) pluriformiteit. Eerwraak, homohaat,
hoofddoek en een reeks aan incidenten leidde ertoe dat Jan
Peter Balkenende terecht kwam in het vaarwater van Pim
Fortuyn. De CDA-voorman creëerde met zijn presentatie het
beeld dat onze waarden en normen zouden aanmeren in een
veilige haven. Een kleine analyse prikt deze illusie door.

Het antwoord dat het kabinet Balkenende formuleert op het
normen en waarden probleem is drieledig: het kabinet zal het
debat over normen en waarden in Nederland blijven
stimuleren, zal door strenge handhaving het goede voorbeeld
geven en zal proberen de burger zijn eigen
verantwoordelijkheid te laten nemen. Leidt dit, zoals de
premier ons doet geloven, werkelijk tot een normatieve
verandering in ons gedrag?


Verleidelijke schijnoplossingen

Uit het proefschrift Inflatie van geweld van juriste
Egelkamp blijkt dat onze perceptie over onze onveiligheid de
laatste 25 jaar als gevolg van het uitvergroten van
incidenten en angstgevoelens in de pers zich neerwaarts
ontwikkeld heeft. Er is een atmosfeer ontstaan waarin elk
incident aan een structurele oorzaak verbonden wordt. Een
moord door een leerling  van een VMBO-school, leidt meteen
tot een debat over het mislukken van het VMBO-concept. De
mishandeling van een dief in een supermarkt leidt meteen
tot een debat over de teloorgang van normen en waarden in
onze samenleving. Door de gechargeerd gepresenteerde
werkelijkheid overschatten veel mensen de ernst van geweld
in onze omgeving. Het is daarom niet vreemd dat mensen terug
gaan verlangen naar een tijd waarvan ze de illusie hebben
van veiligheid. Het ontstaan van het normen en waarden debat
past in deze trend.

De gecreëerde atmosfeer biedt voor politici de kans om hun
machtsbasis te vergroten door simpele oplossingen te
formuleren voor de complexe problemen rondom veiligheid. De
roep om strengere straffen en meer blauw op straat heeft
zich binnen de afgelopen twintig jaar vertaald in een
uitbreiding van het politieapparaat met meer dan 30%. De
celcapaciteit is sinds 1985 maar liefst toegenomen met 260%!
Kennelijk wordt er door de politiek, de media en het publiek
gedacht: hoe harder de straf, hoe veiliger de samenleving.
Terwijl bijvoorbeeld de situatie in de VS toch tot de
ultieme relativering zou moeten leiden dat repressie niet
automatisch leidt tot meer veiligheid. Amnesty International
geeft als voorbeeld Canada, het land waar het aantal moorden
met 40% daalde pas nadat de doodstraf daar in 1976 werd
afgeschaft. Intussen zwijgen de politieke hardliners
wijselijk over de bevindingen uit de kabinetsnota
Criminaliteitsbeheersing uit 2001, waarin staat vermeld dat
de uitbreiding van de capaciteit van de afgelopen jaren zich
niet vertaald heeft in ‘een navenante stijging van het
aantal ophelderingen’. Het is een interessante vraag of een
politicus regeert vanuit eigen belang of vanuit landsbelang?

Door de werkelijkheid eenzijdig te presenteren spelen de
media en politici direct in op ons onbehagen. De Duitse
socioloog Ulrich Beck verwoordt datzelfde onbehagen, als de
beangstigende gedachte dat onze relatief rustige welvarende
en goed georganiseerde omgeving door een (kleine)
verandering uit evenwicht gebracht kan worden – bijvoorbeeld
door de gevolgen van immigratie, terrorisme, globalisering
of rampspoed. Zo registreert bijvoorbeeld het NOS Journaal
naar aanleiding van een valse bommelding op Amsterdam
Centraal, uitsluitend reacties van omstanders die het
verband leggen met een terroristische dreiging. Door dit
incident te koppelen aan het ongrijpbare probleem van
terrorisme zitten we –als kijker- op het puntje van onze
stoel. Als een ware cliffhanger eindigt dit item van het NOS
Journaal als we een omstander horen zeggen: “Het komt nu wel
heel erg dichtbij....”

Om te weten hoe het afloopt heeft de kijker geen keus dan te
wachten op de volgende episode van deze spannende serie. De
scheidslijn tussen nieuws en amusement is niet eenduidig te
trekken.


Wat is het probleem?

In tegenstelling tot wat de conservatieven beweren, hoeven
we ons niet druk te maken over de normvervaging. Zo
concludeert de Wetenschappelijke Raad in het normen- en
waardenrapport bijvoorbeeld, dat een gemeenschappelijk besef
van waarden en normen over het algemeen aanwezig is in
Nederland. Egelkamp constateert in haar proefschrift dat
onze perceptie van het begrip criminaliteit aan inflatie
onderhevig is. Verbaal geweld werd bijvoorbeeld 20 jaar
geleden als een lichte overtreding beoordeeld en wordt nu
als misdrijf gezien. Onze beschaving staat niet op het punt
te verdrinken als gevolg van een steeds groter gebrek aan
normen en waarden, maar ons tolerantieniveau voor wat wij
ervaren als hinderlijk gedrag is gedaald.

Vanuit sociaal-psychologisch oogpunt vervagen sociale normen
in een samenleving per definitie niet, ze veranderen alleen
constant afhankelijk van de omstandigheden. Zo waren
bijvoorbeeld de sociale normen omtrent seksualiteit in de
crisisjaren van de vorige eeuw, een periode van extreme
schaarste, totaal tegenovergesteld als tijdens de zestiger
jaren, een periode van economische voorspoed, amper dertig
jaar later. Oudere generaties zijn altijd opgegroeid met een
andere set van normen en waarden en hebben daarom niet voor
niets meer moeite met de mores van vandaag dan jongere
generaties. Daar komt nog bij dat onze huidige samenleving
wordt gekenschetst door relatief snelle veranderingen als
gevolg van de invloed van de vergrijzing, het
multiculturalisme, de rol van de communicatietechnologie, de
effecten van globalisering, de steeds grotere invloed van de
EU, aftakeling van de welvaartsstaat etc. Het is dan ook
niet de eerste keer in de geschiedenis dat de echo van
normvervaging weerklinkt over ons lage land en zeker niet de
laatste keer. Vanuit dit perspectief is het geklaag over
normen en waarden samen te vatten als de moeite die veel
mensen hebben met het accepteren en begrijpen van
(zichtbare) veranderingen in hun leefomgeving als gevolg van
de dynamische omstandigheden. De politicus, die zijn
machtsbasis vergroten wil, is dus niet onverstandig bezig
wanneer hij of zij de maatschappelijke realiteit
simplificeert en een bepaalde omstandigheid uit het verleden
idealiseert.


Electorale goudmijn

Normoverschrijdend gedrag laat zich niet begrenzen door het
voeren van een debat, of repressie (zoals het nu is
voorgesteld) en al helemaal niet door een oproep om de
‘eigen verantwoordelijkheid’ te nemen. Deze, door het
kabinet, geformuleerde antwoorden zullen het gedrag van de
man op straat niet beïnvloeden. Waar draait dit debat dan om?

Het gaat om het in stand houden van de associatie tussen
normen en waarden en Jan Peter Balkenende in de
beeldvorming, dit is het belangrijkste politiek strategische
wapenfeit van de CDA-leider. Het bracht hem de electorale
overwinning, nadat Pim Fortuyn, die op de achtergrond
gesteund werd door de christen-democraten, het succesverhaal
van Paars vernietigde. In een tijd waarin angst (vooral na
11 september 2001) het gedrag van groepen mensen bepaalt,
zijn mensen op zoek naar een leider die richting kan geven.
Het is dan ook niet voor niets dat de strategen achter de
Amerikaanse president, bij de komende verkiezingen, hun
leider zullen positioneren als de ‘commander in chief’, het
draait niet om de gemaakte politieke blunders maar om het
reduceren van de heersende angstgevoelens.

De huidige premier formuleerde, met zijn oproep tot herstel
van ‘normen en waarden’, als het ware voor veel mensen het
tegengif voor een snel veranderende omgeving. De
CDA-stuurman gaf daarmee in een woelige tijd richting aan de
kiezer om af te koersen op het rustige vaarwater. Daarmee is
het normen- en waardendebat in dit jaargetijde de electorale
goudmijn van de premier.

Maar als het electoraat niet uit rationele motieven stemt,
dan is de hamvraag: draait het in de politiek om het
formuleren van antwoorden op gevoelens, of om het creëren
van genuanceerde oplossingen voor concrete problemen?

De auteur is sociaal psycholoog.
"

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********