Botsende Meningen en democratie

[Fritz van Rikxoort]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

From: "Hein van Meeteren" <heinwvm at chello.nl>
Sent: Friday, October 15, 2004 11:15 AM
> Aangezien de zelfgenoegzaamheid op deze lijst af en toe de intolerante
> kop opsteekt, hier een gejat essay uit buurland Belgia, van de
> Liberales-club:

Dank Hein, goed verhaal, laten we het erover hebben,
al zijn sommige voorbeelen inderdaad erg subjectief,
en stel ik daar graag de objectieve harde werkelijkheden tegenover...

Flink geknipt, zie enkele reacties tussendoor...

>
> Essay
>
> Botsende meningen zijn het fundament voor de democratie - Ignaas Devisch
[...]
> Progressief en conservatief
>
> Vandaag zijn de zuilen niet verdwenen, maar hun maatschappelijke,
> bindende functie is dat wel. Het automatische verzuilde levenstraject
> van voorheen bestaat niet langer en we kiezen voortaan in eigen persoon
> voor wie we stemmen. We gaan uit van ons grillige en zo subjectief
> mogelijk verlangen van het moment. Vast staat vooral dat er maar zeer
> weinig meer vast staat. Alles beweegt en niemand heeft er eigenlijk vat
> op. Die voortdurende flux is boeiend, maar tegelijk problematisch omdat
> ze niet te stoppen lijkt en geen ankerpunten biedt. Dat zorgt blijkbaar
> voor angst. Angst om job en lief te verliezen, angst om het huis niet
> meer te kunnen afbetalen, angst zichzelf en de ander niet langer te
> kennen, angst om veel te veel.
>
> Afhankelijk van het perspectief is de bovenstaande evolutie positief dan
> wel negatief. Vanuit een progressief liberaal standpunt zijn er vooral
> positieve geluiden op te vangen. Doordat het individu een rechtstreeks
> contact heeft met de politiek, is onze samenleving duidelijk
> democratischer georganiseerd. Het zogenaamde middenveld waar een zekere
> Verhofstadt ooit zo tegen fulmineerde, vormde een buffer tussen die
> beide in en werkte bevoogdend naar het individu. Vandaag kiezen wij zelf
> onze waarden en normen en dus ook onze politieke kleur. Wij steunen die
> personen die wij op dat ogenblik interessant, sexy of leuk vinden,
> kiezen zelf hoe we handelen en dragen persoonlijk de
> verantwoordelijkheid voor de kansen die het politiek bestel ons biedt.
> Het individu als moreel subject, zo luidt het verder in die analyse, is
> nu pas voor het eerst ‘bevrijd’ en daar kan de democratie alleen maar
> wel bij varen. Aan die democratie en aan onszelf om daar te leren mee
> omgaan. Angst valt dan te verklaren als het tijdelijke ongemak dat wij
> vertonen bij zoveel ‘snelle’ evoluties.
>
> Vanuit een moralistisch conservatief perspectief luidt het verhaal net
> omgekeerd. Wij zijn losgeslagen, zo luidt het. We modderen maar wat aan
> en enig engagement is ons vreemd. We zijn individualisten die alleen in
> zichzelf geïnteresseerd zijn. Het hoger belang van de samenleving of
> gemeenschap zal ons worst wezen. Of het beleid nu goed is of slecht, het
> lijkt allemaal geen rol te spelen. Wij kiezen voor wat wij willen. Om

Gaat het nu bijvoorbeeld over de conservatieven die hun hogere en vroegere
pensioenen op kosten van de nakomers willen behouden ongeacht of dat op zich
goed is en wat de gevolgnen voor de andere belangen dan de eigen zijn?

> aan die chaos te ontsnappen, moeten we dringend een morele restauratie
> organiseren, zo gaat deze analyse verder. Meer wellevendheid, meer
> opvoeding, meer respect voor de openbare ruimte, dat soort ‘waarden’
> moeten jongeren dringend opnieuw aangeleerd krijgen of het loopt met de
> samenleving helemaal fout. Terug naar de gemeenschap dus, terug naar de
> tijd waarin het individu nog in vastgelegde kaders functioneerde en werd
> aangeleerd wat goed en fout was. Alleen dan komt het opnieuw goed.
>

Zelf dacht ik dat veel middelbaren en ouderen nog moeten aanleren, zoals
hierboven uit mijn voorbeeld bleek.
De jongeren hebben van jongs af immers al lang geleerd geen luxe rechten
meer op kosten van anderen te kunnen verkrijgen.

> Natuurlijk lopen die beide perspectieven behoorlijk door elkaar. Niet
> dat links en rechts niet langer bestaan. Een al te luie afwijzing
> daarvan is vandaag ons deel, maar zowel progressieven als conservatieven
> nemen stukken over uit beide analyses. Dat is niet eens zo
> verwonderlijk. Wat de beide perspectieven delen is minstens het
> volgende. Ze gaan er ten eerste allebei vanuit, goedkeurend of niet, dat
> we vandaag te maken hebben met het primaat van het individu. Niet de
> groep maar de individuele persoon is wat telt. Ten tweede laten ze
> allebei het perspectief van de economie zo goed als buiten schot. Het op
> kapitalistische leest geschoeide mondiale marktmodel staat voorop en
> dient als blauwdruk voor andere maatschappelijke terreinen zoals
> nutsvoorzieningen en onderwijs. Enkel aan de beide uithoeken van het
> politieke spectrum kan men nog kritiek horen hierop, maar ‘kritiek’ als
> zodanig is, samen met vele andere fenomenen, een uitgeholde
> aangelegenheid geworden. De waarheid, het fundament van waaruit ze
> opereert, bestaat niet langer. Kritiek heeft geen enkele status meer.
>

Even dogmatisch houden sommige vakbonders en sociaal-democraten vast aan het
heil van welke collectieve regeling dan ook, goed of slecht.

> Subjectivisme
>
> Vanuit deze en vele andere gegevens lijkt de conclusie onvermijdelijk de
> volgende te zijn: we hebben het stadium van het gematigd objectieve
> verlaten en we opteren momenteel vrij massaal voor het subjectivisme. In
> die constellatie telt elke mening evenveel. Niemand die nog durft te
> pretenderen de waarheid uit te spreken. Zij die nog een poging
> ondernemen, worden als ideologisch omschreven en uitgerangeerd. Wat telt
> is alleen wat zich in onze kop afspeelt en of iets nu klopt met de
> feitelijke realiteit is vaak bijkomstig. [...]
>
> De status van de waarheid
>
[...]
>
> Gebrek aan democratische cultuur
>
> Het ziet er naar uit dat onze democratie in een zware crisis verkeert.
> Wat er van haar overblijft is een uitgehold, louter formeel kader van
> democratische instellingen dat niet wordt ondersteund door een cultuur
> die zich daar rond centreert en aan democratische opvoeding of ‘Bildung’
> doet. Dat komt in alle hardheid tot uiting in het feit dat wij tot nu
> toe geen enkel antwoord hebben kunnen bieden aan partijen of bewegingen
> die de democratische spelregels gebruiken om de democratie intern uit te
> hollen en desnoods van binnenuit op te heffen. Wij moeten toegeven dat
> zij inderdaad van die spelregels misbruik maken, maar veel verder komen
> we niet. We zien al dan niet lijdzaam toe hoe de democratie zichzelf aan
> het vernietigen is en onder het mom van democratisering zich langzaam
> maar zeker volledig aan het relativisme overgeeft.
>

Gaat het nu over politieke stakingen en dergelijke?

> Zij lijkt daarin gesteund te worden door de ideologie van onze tijd.
> Steeds meer maatschappelijke sectoren zoals onderwijs en tewerkstelling
> organiseren hun eigen failliet. Zij staan voor het louter ‘aanbieden van
> kansen’ of ‘leren leren’ en werken daarmee de veralgemening van het
> subjectivisme in de hand. ‘Woorden' als ‘kritiek’, ‘culturele opvoeding’
> of ‘emancipatie’ staan vandaag nergens meer voor. Zij zijn samen met de
> ideologieën waaraan ze vasthingen, verdwenen of kunnen alleen nog maar
> in een louter gratuite geste worden gebezigd. Ze zijn haast
> betekenisloos geworden.
>
> Niettemin worden wij meer dan ooit opgevoed of ‘gebildet’, maar dan op
> een perfide wijze. De klassieke opvoedingsidealen zijn weggeslagen, maar
> op de maatschappelijke plaats waar zij zich bevonden, heeft zich een
> listige ideologie genesteld. Deze stelt zich naar buiten toe bescheiden
> op en biedt naar eigen zeggen alleen maar kansen aan. Zij wil ons doen
> geloven dat de ‘neutrale’ staat niet langer tussenbeide komt en het
> individu zoveel mogelijk vrijheid verleent om zijn of haar eigenste
> ‘zelf’ te ontplooien, desnoods ten koste van de ander.
>
> Diezelfde ideologie oefent haar maatschappelijke autoriteit nochtans uit
> op de meest heimelijke manier. De zogenaamde neutraliteit resulteert in
> een samenleving die het individu er gewoon toe dwingt zich terug te
> plooien op zichzelf en zijn subjectivisme. In die constellatie hoeven we
> niet verbaasd te zijn dat individuen zich steeds meer van de samenleving
> afkeren. Hoe anders zouden we zijn dan op onszelf gericht, wanneer men
> ons vertelt dat wij economisch vooral onze eigen boontjes moeten doppen?
> Voor wat anders zouden wij leven dan voor onze ‘eigen brokken’, wanneer
> de brokken steeds schaarser worden en wij allen tegen elkaar worden
> opgezet om er zelf zoveel mogelijk van binnen te halen.

Ik zag juist sinds lang de ontwikkeling dat steeds meer collectieve
regelingen sommige steeds kleinere groepen steeds meer op steeds hogere
kosten van steeds meer anderen gingen bevoordelen (de krimpende groep
gehuwden op kosten van ongehuwden, de krimpende groep goedverdienende
kostwinners op kosten van steeds meer beschieden verdienende tweeverdieners
naast van ouds alleenstaanden, steeds minder baanklevers op kosten van
steeds meer vooral jongere in- en uitstromers, selecte carrieremakers met
extra hoge eindloonpensioenen ingekocht op kosten van midden- en
lagereloners)
en sinds dat niet meer te betalen was de invoering van directe en indirecte
leeftijdsdiscriminatie niet alleen in de WAO, maarook in de WW,
pensioenregelingen met daarbovenop prepensioenregelingen.

Dus niet de toenemende individualisering van de samenleving (meer
verschillende en toenemende leef- en woonvormen, meer levenslopen dan de
traditionele) maar juist de enorme perversitering van de van ouds
collectieve regelingen die niemand bevoor- of benadeelden ,tot massale
bevoordelingsregelingen voor gepriviligeerden op kosten van geheel of
gedeeltelijk uitgeslotenen en zelfs uitgestotenen, maakt dat velen die
buiten die de privileges vallen (wat heel vals solidariteit wordt genoemd)
van wat Orwelliaans Newspeakerig collectieve regelingen heten (op jouw
kosten zonder jou), en zeker jongeren weten, het is allemaal collectief
geregeld door voorgangers, voor henzelf en de hunnen, over mijn rug, zonder
mij, ten koste van mij. Ontsnappen is niet mogelijk, geen recht voorlopig op
ww maar wel ww-premie betalen, nauwelijks door leeftijdsdiscriminatie recht
op AOW maar wel de volle mep betalen, geen recht op nabestaandenpensioen
(alleenstaanden) maar er wel voor betalen (het partnerpensioen en het
homohuwelijk zijn de enige regelingen die de perverse collectivisering van
discriminatie hebben ondergraven), geen eigen huis en onvoldoende loon om de
gestegen huizenwaarden te kunnen financieren, maar via de belastingen wel de
nota bene lagere hypotheken dan die je zelf zou moeten nemen meebetalen,
enzovoort enzovoort...

>
> Deze veralgemeende economische “war of every man against every man” (cf.
> Thomas Hobbes in zijn bekende boek Leviathan), dat is de ideologie van
> vandaag die ons zo hardnekkig wil laten geloven dat alle ideologieën
> voorbij zijn en dat er geen waarheid meer bestaat. Juist in de
> vastberaden prekerigheid over haar eigen bescheidenheid, legt ze haar
> eigen perfide strategie bloot. Omdat ze geen ideologie meer zou zijn,
> ontloopt ze handig elke vorm van kritische bevraging. Iemand die alsnog
> een poging daartoe onderneemt, krijgt het adjectief ‘intellectueel’,
> ‘ideologisch’ of ‘ivoren toren’ wijsheid mee. Er is nu eenmaal dé
> economie waarin we onze kansen moeten ontplooien en daar zou de
> ‘neutrale’ staat alleen het kader voor scheppen. Wie kan daar nu tegen
> zijn?
>

Het is nu eenmaal collectief geregeld... Dat is solidariteit, je bent
asociaal als je niet graag voor mijn dure extra's betaalt...

>
> Een subjectieve democratie
>
> Om te overleven heeft een democratische samenleving een ander
> perspectief nodig, het perspectief van wat ik het subjectieve zou willen
> noemen. Het subjectieve verschilt principieel van het objectieve en het
> subjectivistische. Het subjectieve gaat er vanuit dat je een samenleving
> alleen maar kan besturen vanuit ‘eindige waarheden’. Dat zijn waarheden
> die met elkaar in botsing treden, weerlegbaar en voor discussie vatbaar
> zijn, maar ook geldig zijn tot zolang het tegendeel bewezen is. Het
> parlement als democratische praatbarak is het forum voor die botsing van
> waarheden, van waaruit vervolgens een genuanceerd en weloverwogen beleid
> tot stand komt. Een beleid dat uiteraard soms goed en soms slecht is,
> maar ook hierover zullen en moeten de meningen verschillen. Dat
> meningsverschil is constitutief voor de democratie. Omdat het niet
> objectief vaststelbaar is waarheen de samenleving dient te evolueren,
> moet ‘het volk’ zijn uiteenlopende visies hierover met elkaar
> confronteren op een manier die verhelderend en voor rede vatbaar is.
> Indien daarentegen alles geldig is en een overtuiging niet voor rede
> vatbaar en dus onweerlegbaar is, kan een democratie geen kant meer uit.
> Dan blijven we hangen in het subjectivisme, met als groot gevaar dat dit
> leidt tot het hervallen in een of andere vorm van objectivisme (de
> waarheid is wat die ene partij of leider zegt wat ze is).
>
> Een ‘subjectieve democratie’ komt niet zomaar tot stand. Zij is
> afhankelijk van een goed onderhouden en maatschappelijk gedragen
> democratische cultuur en niet enkel van formele democratische
> instellingen. Daarom is er vandaag dringend nood aan een grondige
> reflectie over de democratie. Wij moeten ons fundamenteel bezinnen over
> wat ik met Claude Lefort ‘het politieke’ noem. Dat staat voor de
> grondbeginselen van een samenleving, de fundamenten van waaruit men een
> samenleving kan of moet denken: macht, soevereiniteit, representatie, ga
> zo maar door. Nooit meer dan in onze tijd is de vraag naar de democratie
> zo nodig geweest. Niet alleen omwille van de totale onduidelijkheid die
> er op dat vlak heerst – het kader van waaruit wij samen leven, is nog
> maar voor weinigen onder ons bevattelijk. Het denkwerk over de
> democratie is vooral nodig omdat ‘denken’ als zodanig vandaag onder
> verdenking staat. De onmogelijkheid om vandaag nog aan ‘Bildung’ te
> doen, fnuikt de democratische discussie. De democratie is wezenlijk over
> zichzelf en haar eigen grenzen nadenken. Zij heeft daarom nood aan een
> intelligente politiek en ze is gegrond in een continue zelfreflectie.
>
> Die reflectie vertrekt vanuit democratische instellingen, maar kan nooit
> tot stand komen zonder een democratische cultuur in alle geledingen van
> de bevolking. Het gaat om een cultuur die het subjectivisme achter zich
> laat, die onderwijs en andere sectoren naar behoren organiseert en niet
> nalaat de democratie dag in dag uit bovenop de agenda te plaatsen.
> Opiniëring en reflectie zijn dan maar enkele van de democratische
> opgaven, naast vele andere: politieke bewustwording, onderwijs, leren
> omgaan met de ander, een minimale vorm van publieke ruimte creëren,
> overleggen, protesteren, socialiseren, arbeid scheppen, taken verdelen,
> de res publica voor ogen houden, enzoverder, enzovoort.
>
> Dat een aantal ideologieën en de erbij horende verzuiling zijn
> weggevallen en dat daarmee de formele democratie is toegenomen, lijkt
> mij potentieel een zeer goeie zaak. Dat daarmee ook politiek als een
> zaak van handelen én van hard nadenken binnen een maatschappelijk
> gedeelde en geïnstitutionaliseerde discussie niet langer als belangrijk
> wordt ervaren, lijkt me bijzonder nefast. Als de democratie vandaag
> ergens nood aan heeft, dan is het wel aan een op intelligente reflectie
> gestoeld handelen. Want laat ons dat misverstand nu eindelijk eens uit
> de weg ruimen: denken staat handelen niet in de weg. Zinvol politiek
> handelen komt enkel tot stand vanuit de meest kritische en aangehouden
> reflectie in een betekenis die de recente betekenisloosheid van die
> woorden overstijgt. Alleen dwaze en op termijn suïcidale politiek, zij
> ze uit linkse of uit rechte hoek, eist om het handelen te laten primeren
> op het denken.

Tja, een motie van wantrouwen gisteren tegen een minister die en omdat hij
openstaat voor wat anderen dan hijzelf bedenken...

Fritz

>
> Ignaas Devisch
>
> Dr. Ignaas Devisch is docent moraal en filosofie aan de
> Arteveldehogeschool Gent
>
>
>
> mailto:ignaasdevisch at tiscali.be

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********