D66-stuk in HP/DeTijd

[Winny H]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

hp 30 mei 2003, p 36-38


D66 in de klem van JP


CDA-premier Balkenende wil acht jaar regeren met VVD en D66. Waarom stond de
D66-afvaardiging deze week dan toch wat verkrampt in de ministersploeg op
het bordes van paleis Huis ten Bosch?


Politiek strategen zullen zich dezer dagen wat vertwijfeld achter de oren
krabben. Wat is er gebeurd met de verrassend behendige
onderhandelingstechnieken van D66 in de laatste beslissende fase van de
formatie?
D66-fractieleider Boris Dittrich wist het regeerakkoord van CDA, VVD en D66
van zoveel D66-elan te  voorzien dat hij daarvoor zelfs de meest
onwelwillende D66-handen op elkaar kreeg. En toen ging het mis. Het lijkt
erop dat de D66-onderhandelaars tijdens de verdeling van de ministersposten
en staatssecretariaten hebben zitten dutten. Carte blanche dus voor
coalitiepartners CDA en VVD. D66 liet de mooiste posten gaan en zat ineens
opgescheept met een paar obscure plekken in het kabinet. De tijdbom onder de
mogelijke kabinettenreeks van Balkenende is hiermee gelegd, want deze karige
vangst gaat over een poosje onvrede geven bij de D66-bewindslieden en de
fractie. D66 zit klem.

Het lijkt op het eerste gezicht heel wat. Oud-fractieleider Thom de Graaf is
minister van Constitutionele Zaken en Koninkrijksrelaties. Hij mag onder
meer de door D66 felbegeerde bestuurlijke vernieuwing doorvoeren, zoals een
nieuw kiesstelsel en de gekozen burgemeester. Zo kan D66 mooi de
kroonjuwelen bewaken. Een veilige meesterzet, lijkt het; er kleeft echter
een grote `maar' aan. De Graaf is minister zonder portefeuille, of zoals dat
in het Haagse jargon beet, een minister voor spek en bonen.
Dat honende predikaat is er niet voor niets. Een portefeuilleloze minister
heeft geen eigen budget of ambtenaren tot zijn beschikking. De Graaf meet op
kamers bij VVD'er Johan Remkes, die de werkelijke minister van Binnenlandse
Zaken is. Hij mag weliswaar deelnemen aan de ministerraad, maar vender lijkt
zijn functie verdacht veel op een staatssecretariaat. Staatssecretarissen
mogen zich in het buitenland doorgaans ook minister noemen.
De Graaf kan een treurig voorbeeld vinden binnen zijn eigen partijgelederen.
Roger van Boxtel was ook zo'n minister voor de biihne in de paarse
kabinetten, verantwoordelijk voor onder meer integratie. Hij is nou niet
bepaald als het grootste ministeriele wonder de geschiedenisboekjes
ingegaan. Vandaar misschien dat De Graaf vorige week na zijn bezoek aan
formateur Balkenende als een wesp gestoken reageerde toen het
spek-en-bonenverhaal aan hem werd voorgelegd. Zijn functie is en blijft
natuurlijk een verzonnen post. Bovendien heeft hij een tamelijk onzichtbare
stek. De portefeuille leent zich niet voor wekelijkse Kamerdebatten.
Strategisch niet zo'n slimme zet dus.
Waarschijnlijk had D66 deze klus beter kunnen overlaten aan een VVD- of
CDA-bewindspersoon. Of misschien nog beter: de taak gewoon bij Remkes moeten
laten liggen. Was deze liberaal of christen-democraat immers wat argeloos
omgesprongen met het kostbare D66-gedachtegoed, dan had D66 dat vanaf elke
andere stoel in de ministerraad aan kunnen pakken. En die kans was groot
geweest, want CDA en VVD hebben nu eenmaal minder op met de bestuurlijke
vernieuwing dan D66.
In de Treveszaal, waar de ministerraad elke vrijdag vergadert, wordt De
Graaf alleen vergezeld door partijgenoot Laurens Jan Brinkhorst,
oud-minister van Landbouw in het tweede paarse kabinet. De enige
staatssecretaris van D66, Medy van der Laan, staat voor de ondankbare taak
fors to bezuinigen op Cultuur. Van der Laan zal in de regel niet aanschuiven
bij de ministerraad, maar zoals gezegd, routinier Brinkhorst wel. Hij mag in
Balkenende II het prestigieuze departement van Economische Zaken bestieren.
Een mooie en zware post, maar als enige topplek voor een zes zetelige partij
met zonder nadeel. D66 zal er de komende jaren veel aan gelegen zijn zich
vol in de politieke kijker to spelen, maar Economische Zaken is, zo leert de
geschiedenis, voor de kiezer doorgaans een wat onzichtbare post. De
onderwerpen zijn zelfs met sexy genoeg voor Kamerleden om ze vaak op de
Kameragenda to zetten.

Waarom dus, los van EZ, niet een andere plek in de wacht gesleept in het
kabinet? De Graaf, of een andere D66-kandidaat, had de partij op vrijwel elk
willekeurig departement meer smoel kunnen geven. Het allerliefst op
Onderwijs natuurlijk. D66 heeft namelijk veel binnengehaald op dit terrein:
zevenhonderd miljoen euro aan extra investeringen. Onderwijs en kennis was
ook de speerpunt in de campagne van de democraten. Het grote verschil met
bestuurlijke vernieuwing is dat Onderwijs heel zichtbaar en concreet is, en
dat er daadwerkelijk wat to spenderen valt.
Het moet gezegd, CDA-minister Maria van der Hoeven was waarschijnlijk
inderdaad wat lastig van haar Onderwijsstoel af te duwen geweest. Zij is, zo
bleek al tijdens de 87 dagen van Balkenende I, als een vis in het water op
dit ministerie. Maar stel dat CDA koste wat kost Van der Hoeven wilde
handhaven op die plek, waarom dan op z'n minst met iets anders bedongen dan
de onzichtbare, portefeuilleloze post van De Graaf? Bijvoorbeeld VROM.
Een CDA'er of VVD'er op Constitutionele Zaken en Koninkrijksrelaties was om
nog een andere reden beter geweest. De Tweede-Kamerfractie van D66 had dan
namelijk een steviger staaltje dualisme aan de dag kunnen leggen. De
parlementariers hadden probleemloos kunnen scoren op hun eigen ideologieen,
en het de minister kunnen aanwrijven als het kabinet to weinig vooruitgang
had geboekt met de gewenste bestuurlijke vernieuwing. Nu is dat bijna
onmogelijk, want dan moeten zij hun eigen, kwetsbare minister aanpakken. Een
weinig rooskleurig vooruitzicht.
Het is een gemiste kans. En meer dan dat, want nu staat D66 zelfs zo klem
dat de kansen om uit dit kabinet to stappen, zijn verprutst. D66 zal het in
deze coalitie van de drie partners het allermoeilijkst krijgen. De partij
wil het sociale gezicht zijn in dit centrum-rechtse bezuinigingskabinet. Een
buitengewoon moeilijk streven nu Nederland in een recessie verkeert. Uit een
enquete van afgelopen weekeinde blijkt bovendien dat meer dan de helft van
de D66-kiezers maar moeilijk kan leven met veel van de harde maatregelen,
bijvoorbeeld het uitkleden van het ziekenfondspakket.
Niet meeregeren was uitgesloten omdat D66 de beschermheer is van het
landsbelang. De gewichtige overweging dat de partij verantwoordelijkheid
moest nemen in het belang van Nederland, was immers doorslaggevend. Maar als
dat ten koste gaat van het eigen sociale gezicht, wat is er dan mooier dan
halverwege de rit het kabinet to laten vallen op de bestuurlijke vernieuwing
en zo tegelijkertijd goede sier to maken met de eigen ideologieen? Zoals de
Nacht van Wiegel, waarin het tweede kabinet-Kok struikelde over het
correctief referendum, geblokkeerd door VVD-senator Hans Wiegel. Maar dan
zonder de toen succesvolle lijmpoging. Die kans is met De Graaf als
verantwoordelijke minister helaas verkeken, terwijl D66 zo'n uitweg prima
kan gebruiken.

Premier Balkenende zei afgelopen zaterdag tijdens een bijeenkomst van zijn
partij in Utrecht met to vrezen voor het morrende deel van D66. D66 heeft
een lange bestuurlijke traditie en zal om die reden, in tegenstelling tot de
LPF, garant staan voor een stabiel kabinet, betoogde hij. Voor een deel
heeft hij gelijk. D66 staat nu zo schaakmat dat de partij het kabinet, als
ze dat zou willen, maar moeilijk kan laten struikelen. Balkenende II zal het
ook wel redden. De wens om to regeren en Nederland nit het moeras to
trekken, leeft immers sterk bij CDA, VVD en D66. Maar Balkenende III, een
vurige en hardop uitgesproken wens van Jan Peter zelf, zal een lastiger
verhaal worden. Alleen al omdat D66 in deze coalitie niet het exclusieve
alleenrecht heeft op problemen met de achterban. Ook het CDA mocht er
afgelopen week al van proeven.
Vooral Balkenende en Aart Jan de Geus, opnieuw minister van Sociale Zaken,
kregen het om de oren van de achterban, onder wie ook gemeenteraadsleden en
wethouders. Keihard, meedogenloos en met sociaal, was het oordeel. Vooral de
minima en de zwakkeren gaan er de komende jaren in koopkracht op achteruit,
stelden boze partijleden vast. Wat is er met de barmhartigheid voor de
sociaal kwetsbaren in deze samenleving gebeurd? Een aantal leden zegt zich
met meer to herkennen in de rechtse koers die het CDA nu vaart.
Ook de oppositie, Wouter Bos (PvdA), Jan Marijnissen (SP) en Femke Halsema
(GroenLinks) voorop, richtten hun pijlen vorige week tijdens het Kamerdebat
over het hoofdlijnenakkoord vanzelfsprekend op het 'asociale gezicht' van
CDA, VVD en D66. Vooral Dittrich en Balkenende hadden het zwaar. Dittrich
trofherhaaldelijk het verwijt de weg voor CDA en VVD open to leggen om de
grootste bezuinigingsoperatie ooit uit to voeren. Hij toonde zich inmiddels
gepokt en gemazeld in het pareren van deze kritiek.
Balkenende had iets to weinig opgestoken van de weerstand binnen zijn eigen
partij en zette tijdens het debat to hoog in met `natuurlijk moeten wij
opkomen voor de kwetsbaren in onze samenleving'. Luid gejoel was zijn deel,
waarop hij de Kamer slechts met een benepen `jaha' van repliek kon dienen.
Op een punt had de oppositie een toevalstreffer: de ingreep in de WAO. De
inkt van het akkoord was nog niet droog of CDA en D66, juist die twee die
worstelen met hun sociale geweten, gaven aan de bezuinigingen op de WAO to
willen verzachten. Beide partijen willen jonge arbeidsongeschikten, voor wie
na een strengere herkeuring bijstand dreigt, toch met aan hun financiele lot
overlaten. Opmerkelijk genoeg wist VVD-leider Zalm hier niets van. Zalm
heeft ook met zo'n last van een knagend sociaal geweten, hoewel hij de wens
om toch een regeling voor deze groep to maken nu ook weer met zal blokkeren.
Dit wijst echter wel genadeloos op de spagaat die CDA en D66 in dit kabinet
moeten maken.

Er zijn dus twee partijen in de coalitie die af en toe wat sip en bezorgd
over hun schouder naar de eigen kiezers gluren. De enige partij die breeduit
lachend om zich heen kan kijken zonder teleurstelling to lezen in de ogen
van partijgenoten, is de VVD. Of, zoals de oppositie tijdens het debat al
snerend opmerkte: onderhandelaar Zalm heeft weer een regeerakkoord mogen
schrijven.
CDA en D66 lopen verreweg de meeste risico's in dit kabinet. Hun mopperende,
progressieve aanhangers zouden de partijen na Balkenende II weleens de rug
kunnen toekeren, wat de liberalen de kans geeft om bij de volgende
verkiezingen uit to groeien tot de grootste partij van het land.
Het scenario moet vast al klaarliggen in de bureaula van Zalm. Balkenende
wordt minister van Financien in het kabinet-Zalm I. Een prachtbaan voor
Balkenende trouwens, die ooit woordvoerder was op dit terrein in de Tweede
Kamer. Een ander scenario ligt ongetwijfeld in de la van Wouter Bos. Links
groeit na de snoeiharde jaren van CDA, VVD en D66. PvdA biedt een warm
onderkomen voor teleurgestelde kiezers en kan het weer goedmaken met het
CDA. De Geus wordt voor de derde keer minister van Sociale Zaken in het
eerste kabinet-Bos. I

_________________________________________________________________
Chatten met je online vrienden via MSN Messenger. http://messenger.msn.nl/

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********