ter kennisname: reactie op Buitenhof-column R. Platerk, 27/10/200 2

[Aris B.]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Waarde Lijsters,
 
Het is inderdaad weer een lang stuk, maar als je gedocumenteerd de Reden van
Bestaan van D66 als Sociaal-Liberalen wil uiteenzetten, keijg je een lang
stuk. Je kunt het zien als mijn geloofsbelijdenis, en de reden waarom we
NOOIT mogen ingaan op verzoeken als van Klaas de Vries en Rehwinkel om net
als de VDB in 1945 deed, op te gaan in een verbrede Progressieve
Volkspartij.
 
Bernard Aris 

Alles van Sociaalliberale waarde is kostbaar

Een open brief aan Ronald Plasterk

Door Drs. Bernard Aris, 

historicus en politicoloog, Den Haag

Den Haag, 28 oktober 2002

Geachte heer Plasterk, beste Ronald,

We kennen elkaar al sinds de tijd rond 1976 dat we allebei vol overtuiging
lid werden van twee progressieve partijen: jij van de PvdA (waar je nog een
termijn Leids raadslid voor geweest bent), ik van D66 (waar ik diverse
interne kaderfuncties heb vervuld). We waren toen allebei actief lid van de
maatschappijkritische Leidse studentenvereniging Augustinus, die onder de
kreet "Openheid!" ernaar streefde de afstand tussen de elitaire
universitiare gemeenschap en de gewone Leidse bevolking (wat de jongeren
betreft) te verkleinen. Onze keus voor respectievelijk een
Sociaaldemocratische en een Sociaal-Liberale partij (Brinhorst en Erwin
Nypels stelden toen al met onderbouwing dat D66 daarbij hoorde) paste
volledig in die verenigingscultuur; want Sociaal-Liberalisme en
sociaaldemocratie hebben sinds hun ontstaan in resp. 1874 en 1891 hetzelfde
doel. Ik heb je altijd gekend als iemand die goed politieke en
maatschappelijke ontwikkelingen in de gaten heeft en houdt, maar in je
Volkskrant-column over streefcijfers, respectievelijk in je denigrerende
Buitenhof-column over het sociaal-darwinistische bestaansrecht van D66 ("D66
is alleen een staatsrecht-hervormer, en als ze dat blijft is ze haar
populatie kwijt en moet dus weg...") zie je toch enige belangrijke aspecten
over het hoofd.

Het heilige geloof in Streefcijfers is niet voorbehouden aan de "Grijze"
partijen VVD, CDA en LPF

Jij als kenner van de sociaaldemocratie (als je 25 jaar politiek betrokken
partijlid bent geweest, wordt je dat automatisch) moet weten dat het
vlaggenschip van de ideologische veren afschuddende Derde Weg-stroming, de
Britse Labour Partij (zij dankten Clausule 4 uit hun Statuten af, de PvdA
durfde geen Beginselprogram meer aan te nemen), als regeringspartij de
Britse overheden (speciaal de weinig autonome locale) en -samenleving blijft
bestoken met streefcijfers en benchmarks. "Control freak" Tony Blair (de
betiteling is van Charles Kennedy, de Britse Thom de Graaf; hij mist de
villeinheid van Zalm) gaat daar ook in zijn tweede regering mee door, hoewel
inmiddels allerlei bestuurskundigen, economen en sociologen in
kwaliteitsmedia als The Economist en de prestigieuse BBC-documentaireserie
Panorama keer op keer op even overtuigende wijze als jij (in je column)
aantonen dat dat in een moderne samenleving inhoudelijk tegenstrijdig en
vaak zonder enig maatschappelijk nut uitpakt. Als de Liberal Democrats daar
Labour-politici in de Commons, in de media en in persoonlijke gesprekken op
wijzen, krijgen ze een even aangebrande reactie als wij kregen wanneer we
eind 2001 PvdAers benaderden met de opmerking dat de manier waarop Melkert
lijsttrekker werd, wel erg leek op de "el dedo"-procedure bij Mexicaanse
PRI-presidenten, of op Democratisch Centralisme.

Volgens jou zou Staatkundige Vernieuwing het "unique selling point" (USP)
van D66 zijn.

Dat was voor jou reden om ons op één hoop te gooien met die vechtersbazen en
vuilbekers van de LPF (zo ongenuanceerd ken ik je niet), en om te stellen:
"Nu de grootste fractie met dit USP, de LPF, weggevaagd is, moet ook D66 op
de mestvaalt der geschiedenis" (ja, ik weet van wie dat citaat is).

Het is inderdaad al 35 jaar een uniek verkoopspunt van het
"radicaal-liberale" (Gerrit Voerman) D66, maar zoals alle radicaal-liberale
partijen kent D66 daarnaast een even oud, en even diep geworteld
sociaal-liberaal karakter, Sterker nog, zoals bij meerdere soortgelijke
partijen (de Britse Liberals en LibDems, de Deense Radikale Venstre) zijn
het radicalisme en het sociale gevoel van ons soort ondogmatische liberalen
ten nauwste verweven, en dat is al 35 jaar zo, ook in onze profilering. Al
in onze Augustijnse tijd legde ik aan iedereen die vroeg waarom ik niet de
"linkse meerderheidsstrategie" wilde volgen (waaronder jij) uit, dat D66 op
heel wat meer terreinen nieuwe issues aan het Nederlandse politieke debat
heeft toegevoegd, en wil blijven toevoegen. Het waren Jan Terlouw en Van
Mierlo, niet Mansholt, die met het Rapport van de Club van Rome de
miljeuproblematiek en haar macro-economische aspecten op de agenda zetten;
het was Louise Groenman, niet Arie van der Hek, die over vrije winkeltijden
begon; het waren Walter Zegveld en Terlouw (met hun boek "Morgen brengen"),
en niet Arnold Heertje die over Innovatie begon; en het was ons SWb
(wetenschappelijk bureau) en niet de Wiardi Beckman Stichting, die al in
1982 drie nota's uitbracht over "Leven en Werken in de
Informatiemaatschappij". Bij de start van onze Europese Campagne in 1984
kregen we op dit laatste issue grote steun van Shirley Williams (nu
LibDems-lid van het House of Lords), terwijl het achteruitkijkende
verkiezingsprogram van Labour uit 1983 er met geen woord over sprak.

Ik herinner me niet dat iemand ooit over enig D66 Beleids- of
Verkiezingsprogram (in het eerste werden onze sociaal-liberale en radicale
beginselen gedetailleerd uitgewerkt), te beginnen met dat uit 1976 "Een
redelijk Alternatief" (tegenover de Linkse Kerk, waar de VARA van Nagel en
de PvdA van Reckman als bewakers van de taboes en dogma's optraden), gezegd
heeft dat het alleen over Staatkundige Vernieuwing ging. Nee, we zetten ons
tegen het Linkse Kerk-dogmatisme op allerlei terreinen af, en waren zo nodig
bereid om als eersten terug te komen op zaken waar we eerst vóór geweest
waren: in 1977 steunden we de invoering van de WIR, maar al in 1982 pleitte
partijleider Maarten Engwirda (nog zo'n op de LPF lijkende schreeuwlelijk,
maar niet heus) voor afschaffing ervan omdat het macro- én micro-economisch
volstrekt niet functioneerde zoals bedoeld.

Issues en ideeën als de rechten van ouderen met pensioenbreuk, rechten van
individuele gepensioneerden in pensioenfondsen, vrije winkeltijden,
euthanasie, homohuwelijk, spreekrecht bij strafprocessen , het bestrijden
van stalking, respectievelijk van onnodige keuringen bij
sollicitatieprocedures zijn "inderdaad" puur staatsrechtelijke zaken, en nu
er voor staatsrechtelijke zaken bij de kiezers geen interesse meer is, kan
de partij die op al deze punten wetten door de Kamer sleurde (zoals
Liberals-leider David Steel met 1% van de Commons-zetels in 1967 een
Abortuswet realiseerde) rustig "op de mestvaalt". Niet Den Uyl, die in 1966
de stoot gaf tot de sluiting van de mijnen, niet Jorritsma uit
ondernemerspartij VVD, en zeker niet die "Alle 13 Vals"-flapdrol van een
Heinsbroek, maar "staatsrechthervormer" Wijers wordt tot op de dag van
vandaag gezien als één van de beste ministers van EZ die we ooit gehad
hebben; hij schreef in 1985 het economisch gedeelte van Van Mierlo's
brochure "Een reden van Bestaan" voor D66.

D66 is kortom nooit een One Issue Party geweest, maar altijd een
volwaardige, zowel Sociaal- als Radicaal-Liberale partij geweest (zoals
Gerrit Voerman en Paul Lucardie kunnen bevestigen), en heeft zich zo lang
als ik lid ben (en alles van nabij volg) steeds uitgedragen; je weet dat ik
dat op Stinus deed. Als historicus (naast Stinus mijn tweede liefde in
Leiden) durf ik te beweren dat de oudere stroming der Sociaal-Liberalen veel
concepten, wetten en instellingen heeft opgezet waarop de Sociaaldemocratie
in haar "reformistische" fase op voort kon bouwen.. Ook durf ik te beweren
dat Sociaaldemocraten óf erg laat, óf nooit erkenning hebben getoond voor
dit pionierswerk. Bij de "Doorbraak" in 1945 waarbij de
christendemocratische CDU van Van Randwijk, enige CHU-economen als Piet
Lieftinck, en de sociaalliberale VDB van Oud en Marchant zich bij de SDAP
aansloten, kregen de eerste twee onderdak in diverse "werkgemeenschappen" en
de Woodbrokers, maar de VDBers moesten zich maar redden. Waar zowel SDAP als
VDB rond 1936 een nieuw Beginselprogram hadden aangenomen (waarbij dat van
de VDB directer op de voorafgaande aansloot), werd in het PvdA
Beginselprogramma van 1946 alleen het Socialisme (ook de personalistische
versie van Banning) als leidend principe geponeerd; en bij de campagne
schrok men veel VDB-kaderleden af door een PvdA-affiche met een rode vlag en
de kreet "Socialisme!" (op secundaire affiches verwees men naar wat Labour
sinds 1945 in Engeland deed). Dit kun je nalezen in het recent heruitgegeven
boek van Elzinga en Voerman "Om de stembus, verkiezingsaffiches 1918-1998",
respectievelijk in Bart Tromps dissertatie over sociaaldemocratische
Beginselprogramma's; de reactie van VDB-kiezers heb ik uit een persoonlijk
interview met VVD-oprichter Dirk U. Stikker die tot 1940 VDB-er was geweest.
En ik hoef je er niet aan te herinneren dat we met "Keerpunt'72" ineens in
een linkse kerk verzeild bleken te zijn, en dat we toen we onze
zelfstandigheid herwonnen, prompt door de PvdA het Leidse college uitgegooid
werden (hoewel D66 lijstrekker Glaubitz het gevoerde beleid 100% wilde
voortzetten...). Dit was de achtergrond voor de eigen D66-koers in de
vechtkabinettten Van Agt-II/III.

Hetzelfde patroon zie je in Engeland: pas in zijn congresrede in 1998
erkende Labour-leider Blair dat hij veel inspiratie en veel concepten te
danken had aan Liberals als de econoom Keynes, de socioloog Beveridge, en de
maatschappijhervormende premier Lloyd George. Als deze drie inspirerende,
vrijdenkende figuren zich aan jouw redeneertrant hadden gehouden, zouden ze
zich in de jaren'20, toen de Liberals structureel tot marginale "derde
partij" in het Britse stelsel werden, aan de kadaverdiscipline van
Labour-dogmatici als Stafford Cripps en Sydney Webb (schrijvers van "Clause
4") hebben moeten onderwerpen, omdat de Liberals (die zich óók sterk
profileerden op staatsrechtelijke Devolutie-issues als "Irish- & Scotish
Home Rule") te klein waren om nog nuttig te zijn. "Alles van Waarde is
Weerloos" past niet in socialistische machtspolitiek. Tony Blair vergeet dat
Labour electoraal veel moeilijker wortel had kunnen schieten als er niet het
éérste "Lib-Lab Pact" van 1902-1909 geweest was, waarbij de Liberals in een
aantal districten Labour de vrije weg gaven om de Tories te bestrijden. Dat
men ook in de jaren'70 (toen de krachtverhoudingen duidelijk omgekeerd
waren) , respectievelijk de jaren'90 van een Lib-Lab- en niet van een
Lab-Lib-pact sprak, kwam door dit precedent uit de tijd (1900-1922; dus vele
jaren) dat vakbondspartij Labour (ze zou pas met het Beginselprogramma van
1918 Labour and the New Social Order" een Sociaaldemocratische partij
worden, en afstappen van haar one-issue-verleden) nog zo klein en éénzijdig
was dat ze voor jou niet de moeite waard was. En Blair sprak 12 jaar nadat
mensen die hoge posten in Labour gehad hadden, uit frustratie over de
"linkse Kerk" eruit gestapt waren en eerst de SDP en later de Liberal
Democrats opgericht hadden: ik verwijs naar Home- & Treasury Secretary Roy
Jenkins, en NHS-minister Shirley Williams. 

Beste Ronald, ik versta onder solidariteit dat je nuttige medestanders die
het moeilijk hebben niet afdankt, maar ze in hun overlevingsstrijd steunt
door waardering voor hun originele, ondogmatische en innoverende bijdragen
op meerdere terreinen te tonen. Toen Jan Pronk zich bij de Tussenbalans een
"burgemeester in oorlogstijd" voelde op Ontwikkelingssamenwerking, kreeg hij
de volles steun van oppositiepartij D66 (mede door de PvdA in 1989 de
oppositie in gedreven!) om in 1994 weer met een voor links aanvaardbaar
budget te kunnen komen.

De Radicaal- en Sociaal-liberalen hebben veel concepten, wetten en
instellingen voor de Sociaaldemocraten voorbereid, ontworpen, en doorgevoerd
op velerlei praktische terreinen; en D66 bouwt daarop voort

Uit boeken als Bart Tromps dissertatie over Sociaaldemocratische
Beginselprogramma's, Jan van der Putten's boek Politieke Stromingen (Het
Spectrum, Utrecht, 1990, p. 61-66), Dr. Borrie's biografie van Monne de
Miranda, en Piet de Rooy's handboek "Republiek der rivaliteiten / Nederland
sinds 1813" , respectievelijk J.C. Boogman's "Rondom 1848" (over hoe de
Grondwet toen maatschappelijk wortelschoot) zijn een aantal gegevens over
het Radicaal- en Sociaal-Liberalisme te halen, waar als je er de stapel
D66-Beleids- en Verkiezingsprogramma's vanaf 1967 naast legt (en de door D66
gerealiseerde wetgeving) , D66 ten volle in past, en waar de
Sociaaldemocratie om de haverklap leentjebuur mee gespeeld heeft. Dus als
D66 eenzijdig was (en is) en moet verdwijnen, geldt dat evenzeer voor jouw
PvdA.

*) Vindt je goed openbaar onderwijs, waaronder goed volksonderwijs,
belangrijk? Het werd ingevoerd door de patriot Van der Palm, en volgens
meerdere historici is er een directe genetische band tussen de "Atlantische
Revolutie" (VS/Patriotten/Frankrijk) en het vanaf 1815 (G.K. Van Hogendorp;
Spaanse Revolutie) opkomende Liberalisme. Rond 1848 waren sociaal-liberale
Kamerleden als dominee Van Hoëvell (1849-'62; ook de band VPRO-D66 kent hier
een precedent...), lid van de "Groninger School", en Kappeyne van de Copello
(rond 1874) er al mee bezig, terwijl Marx-volgelingen als Adriaan van
Bevervoorde weinig verder kwamen dan een scheldkrantje en straatrellen in
Amsterdam (rond 1848). Vind je dat stadskinderen met de natuur in aanraking
moeten komen, en bibliotheken moeten hebben? Sociaal-Liberalen namen hier
volgens De Rooy het initiatief voor. En als je bekijkt hoe Onderwijs-en
Cultuurwoordvoerders als Aad Nuis en Ursie Lambrechts steeds geopereerd
hebben (en waarom D66 artikel 23 Grondwet disfunctioneel, uit de tijd vindt;
staatsrecht gaat soms over dagelijkse zaken...), zie je ons in dezelfde lijn
door-werken.

*) Vindt je geëngageerd, mensen uit de Verelendung halend gemeentebestuur,
ondersteund door soortgelijke landelijke wetgeving, belangrijk? Ik zou
zeggen van wel want daarom werd je niet alleen "openheids"-bestuurslid van
Augustinus (particulier kanaal) maar ook PvdA-raadslid (overheidskanaal).
Welnu nadat liberalen als Sarphati tot 1860 geprobeerd hadden het
volkswelzijn via particulier initiatief (Paleis voor Volksvlijt) te
bevorderen, en dat duidelijk onvoldoende bleek, gingen ze via het
Kinderwetje van Van Houten, de parlementaire enquête over de
Arbeidsvoorwaarden (de beruchte "regout-verhoren"), de allereerste Woningwet
(krotopruiming en minimum-huurcondities) op landelijk niveau aan de slag; en
tegelijk gingen sociaal-liberalen als Treub, Goeman Borgesius , en Aletta
Jacobs en haar man (lees haar autobiografie) op locaal niveau aan de slag.
Het eerste gemeentelijke Badhius in Amsterdam werd 1891 gesticht zonder één
SDAP-er in de raad; de riolering, gemeentereiniging en andere voorzieningen
waren initiatieven van leden van de Radicale Bond RB) en de linkervleugel
van de Liberale Unie (die 1900 samen de VDB oprichtten). In de
Miranda-biografie van Borrie lees je dat de eerste generaties
SDAP-wethouders zich steeds weer voor hun "collaboratie met het kapitalisme"
moesten rechtvaardigen tegenover SDAP-oprichter, aartsvader en partijleider
Troelstra, die ideologisch altijd tegen ieder "wethouders-socialisme" is
geweest. Dit komt overeen met het ideologisch klimaat dat uit veel
terugbikken van de oude Drees, resp. uit Tromps dissertatie naar voren komt;
pas met de Beginselprogramma's van 1936, 1946 en 1959 is de SDAP/PvdA voluit
de "reformistiese weg" ingeslagen (ken je die term uit de jaren'70 nog?).
Als je ziet hoe raadsleden en (deel)wethouders van D66 zoals vader en zoons
Frankfurther, respecttievelijk Wolffensperger (demonstrerende krakers op
koffie trakteren in plaats van er een Nawijn-knuppel over te leggen...) in
Amsterdam, respectievelijk René Vlaanderen in Den Haag en Alexander Pechtold
in Leiden geopereerd hebben; en als je ziet hoe Jacob Kohnstamm (stammend
uit een VDB- en Europees gezind geslacht) en Roger Van Boxtel met het Grote
Stedenbeleid zijn omgegaan, zie je directe (en bij Kohnstamm bewuste)
parallellen met de RB en VDB.

*) Bij de Sociaal-Liberalen was geleidelijke staatsrechtelijke hervorming
(als kiesrechtuitbreiding: Takkianen) van het begin af een met deze andere
maatschappelijke hervormings-strevens ten nauwste verweven doelstelling. Bij
de SDAP wilde men eerst de Revolutie afwachten (door een gedisciplineerde
partij op te zetten en het proletariaat klassebewust te maken); pas later
ging men met de "Rode Dinsdagen" (waarbij men afstand betrachtte tot die
"burgerlijke", non-revolutionaire VDB) het streven naar Algemeen kiesrecht
steunen. En wat deden de partijleiders in 1918? Troelstra riep vergeefs de
Revolutie uit, maar Marchant deed niet mee en regelde binnen de bestaande
structuren in recordtijd het Algemeen Vrouwenkiesrecht. Hij hielp dus het
eerste vrouwelijke Kamerlid, Suze Groeneweg van de SDAP, de Kamer in.

*) Net als jij en net als de Liberals/LibDems heeft D66 altijd het
éénzetelige Britse, Angelsaxische, Westminseter (Lijphart) Kiesstelsel
verafschuwd. Al in 1976 legde ik aan wie het horen wilde uit dat D66 altijd
districten met meerdere zetels, en dus kans op representatie voor meerdere,
ook kleine partijen, gewild heeft. Volgens Voerman en Lucardie (in het bij
D66 uitgegeven jubileumboek "Ëen blijvend Appèl /35 jaar werken aan
vernieuwing"; Den haag, 2001) is dat deel van de radicaal-democratische
traditie die jij onze "kreunjuwelen" noemt. Wij hebben nooit het dialectisch
materialisme gehanteerd, waarbij de (veranderingen in, van de) economische
ondergrond veel belangrijker is dan dergelijke "bovenbouw"-kreunjuwelen;
voor ons zijn het altijd gelijkwaardige doestellingen geweest.

Beste Ronald, het is een lange brief geworden, waarvan ik niet weet of ze
hem in enige vorm zullen plaatsen.

Maar het is een uiting van de "liberal style of life" die ons steeds van
Fortuyn en de LPF onderscheiden heeft, en die zelfs als we niets relevants
meer te melden zouden hebben, (wat ik duidelijk niet geloof) volgens mij an
sich al de moeite waard is om voor de Nederlandse democratie in zelfstandige
vorm te behouden. Als iemand ons volstrekt ten onrechte als zich op één
issue profilerende club afschildert, en ons op één lijn zet met Fortuyn die
in tegenstelling tot bovenstaande brief nooit voetnoten of verwijzingen
opnam (lees Thom de Graafs opiniestuk over Fortuyn, Volkskrant 13 november
2001, nog eens na: volop voetnoten), dan gaan we geen cameralieden meppen,
fluisteren we niet tegen journalisten dat zo'n columnist gajes is, nee dan
blijven we rustig en bereiden een gedocumenteerd antwoord voor, waarin ook
de traditie "where the other is coming from" ten volle gerespecteerd en
behandeld wordt.

Het debat over het aanblijven van de huidige Kamerfractie waar jij getuige
van was, is de heftigste vorm van conflict die binnen D66 mogelijk is; we
werken niet met besloten vergaderingen waaruit door actoren selectief gelekt
(kan worden en) wordt; nee we houden al 35 jaar pittige postale stemmingen
onder alle leden en beslissen over de lijsttrekker op een Congres waar ieder
gewoon lid spreek- en stemrecht heeft.(zoals bij al onze congressen). De
pers kan dus voluit aanwezig zijn bij- en rapporteren over de
stemverklaringen op zo'n congres; en kan via onze partij-website meelezen in
ons ledenforum waar de artikelen van dit weekend op gebaseerd waren. Alleen
al vanwege de 35 jaar praktijkervaring met dat, nu ook in andere partijen
ingevoerde stelsel moet D66 behouden worden, en dat is geen Staatsrecht,
maar absoluut gesteld eerder Civiel Recht.

"Reed'lijk willen stroomt over d'aarde,

En die stroom rijst al meer en meer...."

Daar geloven we toch allebei in?

Hartelijke groeten,

 

Bernard 

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********