Opkomst populisme (2)

[Henk Vreekamp]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Beste struisvogels,

Nu zijn we in een klap af van de LPF, maar helaas, het populisme groeit en
bloeit.

De PvdA scheidde recent een Nota-Anderson af ter voorbereiding op de
verkiezingen die voor haar overigens te vroeg komen. En de VVD oefent ook,
al zal ze misschien ooit struikelen over het imago van sluwheid en Judas
dat rond wonderboy Zalm zweeft.

In het vorige verhaal over de opkomst van het populisme somde ik vier
sociologische en politicologische verklaringen op: het gaat om nouveaux
riches die de elites aanvullen, het gaat om een wisseling der elites, de
neoliberale economie veroorzaakte door de proletarisering van lager
geschoolden een rancuneuze golf, en, grotere sociale mobiliteit moet zich
nog verankeren in de bestaande politieke cultuur.

Mijn kritiek op deze in (vak)media gepresenteerde verklaringen is dat zij
geen handvat geven, geen verklaring voor persoonlijke en artistieke
factoren die het populisme feitelijk doen groeien. Ook de PvdA  en deVVD
zoeken nog, want ze willen weer groot worden.

Op 12 oktober stond er een aardig verslag in De Volkskrant van een
experiment door de Groningse sociaal-psycholoog Stapel. Na een nulmeting
confronteerde hij diverse groepen studenten met bepaalde typen leiders.
Resultaat: de gemengde boodschap, het vat vol tegenstrijdigheden trekt ook
studenten het meest aan. Onderscheid tussen ratio en onderbewuste blijkt
niet relevant, al was het maar omdat feitelijke en emotionele elementen
onontwarbaar blijken.

Kortom, een in wezen inconsequente maar met furore gebracht boodschap wekt
sensatie. Anders gezegd, wie als enigszins exorbitante persoonlijkheid ook
de cognitieve dissonantie bij anderen kittelt, krijgt alle aandacht. Zeker
als je ook nog oplossingen voorspiegelt en zo een beroep doet op een
charisma dat voortkomt uit het feit dat je qua functie al regelgever bent
of wilt worden.

Tegen zo'n uitdaging kunnen traditionele leiders, partijpatriarchen niet
op. Verder mogen we niet vergeten dat persoonlijke begaafdheid van een
leider op zich niet voldoende is, omdat de mixed message toch onmisbaar is.
Een parallel met het charismabegrip van Max Weber ligt voor de hand waar
het gaat om de moderne charismaticus: 1. zet het traditionele en
patriarchale om in een "hofstijl" (Fortuyn: dure auto, chauffeur, butlet,
paleisje), 2. benadruk de persoonlijke contradicties in levensstijl en
hedachtengoed, 3. benadruk je competentie om nieuwe regels en wetten door
te voeren.

Ziehier een aardig profiel voor een populair leider. Dan weet je gelijk wie
er in ieder geval niet aan voldoen.

Henk Vreekamp, Utrecht.

P.S. Wie meer wil weten, duike eens in de literatuur. Max Weber, "Politics
as a vocation". In: H.H. Gerth en C. Wright Mills, From Max Weber: Essays
in sociology. Oxford University Press, 1958:78-80. Voor het doorbreken van
de afkeer van ongewilde meningen kun je menig psychologisch handboek raadplegen.

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********