Populisme onbekend (2)

[Herman Beun]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Bart Meerdink schreef:

> De centrale stelling "(veel politieke leiders van het midden)
> durven in afnemende mate de hervormingen door te voeren die
> moeten voorkomen dat de EU vastloopt na de toekomstige
> uitbreiding" wordt in geen enkel opzicht geillustreerd of
> waargemaakt.

Het stuk van Bob gaf daar inderdaad misschien te weinig uitleg over,
maar deze stelling van hem is toch wel correct hoor.

De Europese regeringen zijn natuurlijk nooit happig geweest op het
doorvoeren van noodzakelijke hervormingen. Sterker, ik denk dat de EU
vrijwel al zijn terecht bekritiseerde anomalieën (het democratisch gat,
het landbouw- en visserijbeleid, het steeds maar niet van de grond
komende gemeenschappelijk asielbeleid, het heen-en-weer reizen van het
Europees Parlement tussen Brussel en Straatsburg, etc.) direct te danken
heeft aan die onwil van de nationale regeringen. Het is de paradox van
wat ik maar het kortzichtig euroscepticisme zal noemen, dat de
regeringen hun betere democratische legitimering op nationaal niveau
gebruiken om zichzelf een vrijbrief te verschaffen voor het op Europees
niveau, in de schimmige achterkamertjes van de Raad van Ministers,
eenzijdig nastreven van een "nationaal" belang - zonder dat gekozen
vertegenwoordigers of pers daar effectief controle op kunnen uitoefenen.
Ook al zijn regeringen dan misschien democratisch, dat betekent nog niet
dat intergouvernementele besluitvorming dóór regeringen dat ook is.

Helaas is, mede door het falen van de pers mensen ervoor te
interesseren, Europese besluitvorming voor de meeste mensen nog zulk
onbekend terrein dat ze de eurosceptische paradox helemaal niet
opmerken. Zelden of nooit komt het voor dat een kritische journalist een
minister of kamerlid die "de EU" ergens de schuld van geeft,
confronteert met zijn eigen verantwoordelijkheid voor die
EU-besluitvorming. Het non-vaccinatiebeleid waardoor tijdens de
MKZ-crisis vorig jaar zoveel koeien moesten worden afgemaakt? Dat was
natuurlijk de schuld van "Brussel", niet van de CDA-minister onder wiens
druk het non-vaccinatiebesluit destijds door de Europese
landbouwministers werd ingevoerd. Het zinloze heen-en-weergereis van het
Europees Parlement naar Straatsburg? Natuurlijk de schuld van "Brussel"
en van die vermaledijde Fransen, niet van Wim Kok en de andere
regeringsleiders die niet eens hebben geprotesteerd of onderhandeld toen
Chirac het voorstelde bij de verdragsbesprekingen in Amsterdam.

Nog helazer is dat de intergouvernementele besluitvorming de laatste
jaren inderdaad bezig is aan een opmars in de EU. Dit ten koste van de
misschien niet optimale, maar wel transparanter en democratischer,
"communautaire"  besluitvormingsmechanismen waarin Commissie en Europees
Parlement een grotere rol hebben. Het is logisch dat het gebrek aan
transparantie, democratie en verantwoording op EU-niveau en de
absurditeiten die er in het EU-beleid soms bestaan (het Europees
landbouwbeleid illustreert aardig hoe het nastreven van individuele
deelbelangen kan leiden tot een eindresultaat waarbij geen van de
betrokkenen beter af is) geleid heeft tot een toenemende euroskepsis
onder de bevolking. Daardoor, en door zwak leiderschap van de huidige
Commissie-president Prodi, slagen de regeringen er in hun toch al niet
geringe invloed op EU-niveau steeds verder te vergroten.

Dit is al enkele jaren merkbaar, bijvoorbeeld in het toenemend gewicht
van de halfjaarlijkse Raad van Regeringsleiders, die steeds
gedetailleerdere beslissingen neemt hoewel hij officieel slechts bedoeld
is om grote lijnen uit te zetten. Of in het creëren van de functie van
Javier Solana, als slechts aan de regeringen verantwoording afleggende
vertegenwoordiger voor externe betrekkingen van de EU - terwijl er al
een reguliere Commissaris bestond en bestaat met min of meer dezelfde
portefeuille. Een recenter voorbeeld is het sluiten, eind 2000, van het
Verdrag van Nice. Kenmerkend voor de kortzichtige kleinzieligheid en het
totaal gebrek aan aandacht voor grote lijnen was de moeite die de
Nederlandse regering stopte in het binnenhalen van een symbolische (want
numeriek zinloze) één stem meer dan België. Ondertussen werden de
besluitvormingsmechanismen van de Raad niet wezenlijk aangepast aan het
feit dat de EU straks met waarschijnlijk 10 nieuwe lidstaten erbij veel
meer spelers telt. Gevolg zal zijn dat het aanzienlijk makkelijker wordt
om besluiten - niet alleen de slechte maar ook de goede - in de Raad te
blokkeren waardoor in elk geval het zwaartepunt van de besluitvorming
nog meer in de Raad komt te liggen. Daarnaast vergroot Nice ook nog eens
het democratisch gat van de EU, door het aantal onderwerpen waarbij
parlementen geen effectieve invloed hebben op de besluitvorming nog iets
verder te vergroten.

Kortom, de eurosceptische paradox is hard bezig zichzelf te versterken.
De opkomst van conservatief rechts, maar vooral van populisten als
Haider en Fortuyn, katalyseert dat proces nog eens. Ook hier weer volgen
de populisten de stem des volks in plaats van het debat te sturen: wordt
wel het probleem correct gesignaleerd, maar omarmt men als oplossing
datgene wat het meest voor de hand ligt, en niet datgene wat het
probleem oplost. Problemen met buitenlanders? Geen asielzoekers meer.
Brussel ondemocratisch? Geef nationale regeringen een grotere rol in de
Europese besluitvorming. Deze taktiek, het aanbieden van
schijnoplossingen om het publiek rustig te houden, is overigens niet
nieuw, en al evenmin beperkt het zich tot wat nu doorgaat voor
populistisch rechts. Zo is 'spin' door New Labour al jaren geleden zo
ongeveer tot principe verheven, onder het motto: "What's important is
not what is happening, but what people think is happening" (Inderdaad
Henk Vreekamp, ik vind Tony Blair een gevaarlijk man). In de nasleep van
11 september, en als reactie op de opkomst van rechts in Europa, loopt
Blair (overigens samen met de Spaanse conservatieve premier Aznar) ook
op Europees vlak voorop bij het lanceren van vrijheidsbeperkende
maatregelen van twijfelachtig nut. Zo staat na de
verkiezingsoverwinningen van rechts in Oostenrijk, Italië, Denemarken,
Noorwegen, Portugal, Nederland en Frankrijk het (nog niet reëel
bestaande) Europees asielbeleid wel weer volop op de agenda, maar vooral
in de vorm van losse hap-snap ideeën zonder samenhang (EU-grenspolitie
in Oost-Europa, verminderen van ontwikkelingshulp voor landen die niet
meewerken aan het terugnemen van afgewezen asielzoekers) - en die dan
soms ook weer geruisloos in de prullenmand verdwijnen.

-------------------------------------------------------------
Herman Beun                   http://home.tiscali.nl/~chbeun/
Herman.Beun at yucom.be                      Brussel, Vlaanderen
-------------------------------------------------------------
European Parliament, ELDR (NL-D66), http://www.vanderlaan.net
-------------------------------------------------------------
*representative democracy is a contradiction in 4 year terms*
-------------------------------------------------------------

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********