Analyse hedendaags populisme (2)

[Hein van Meeteren]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

At 07:57 11-07-2002 +0200, Henk Vreekamp wrote:

>1. Die kritische sociaal-wetenschappelijke richting uit de jaren 1930-
>streefde vooral naar een verklaring van de massale aanhang die het fascisme
>en nazisme kreeg. Een aanname die ongeschikt lijkt voor een analyse van het
>huidige populisme dat enkele belangrijke kenmerken van het fascisme en
>nazisme mist, zoals de bereidheid tot massavernietiging e.d.

Het is omstreden of dit een kenmerkend element van het fascisme is. In mijn opleiding als politicoloog heb ik geleerd dat er de "milde" vorm was van Benito Mussolini (met als ergste misdaad het laten drinken door tegenstanders van wonderolie) en de "agressieve" (belligerente) vorm van de NSDAP. Ook bestond er het "meelopers-fascisme", dat van Anton Mussert bijvoorbeeld. Fascisme is in ieder geval een politieke stroming met variaties. Voorzien van een aantal gezamenlijke kenmerken: de éénheid (fasces=een bijeengebonden bundel), het Leiderschap (Il Duce, Führer, Volksleider etc.), de rancune, de hang naar Orde, de minachting voor de vrije pers en de vrije uiting, het superioriteitsgevoel van het eigen volk (de eigen religie, de eigen natie, de eigen cultuur), de hang naar decorum (uniformen, partijdagen, optochten etc), de buitensporige verering van Helden. Om maar een paar elementen te noemen. De uiterste consequentie van het fascisme kan zijn het voeren van moordende oorlogen
 , maa
r dat is niet eigen aan "het" fascisme. Mussolini is bijvoorbeeld nooit ten strijde getrokken tegen andere volken, als we zijn kolonialisme in Afrika even buiten beschouwing laten (dat was eerder een laat uitvloeisel van het imperialisme dat o.a. door Nederland werd bedreven). Er zijn dus fascismes die relatief vreedzaam bestaan en er zijn moordende vormen. Oorlog is eerder een extreme variant (NSDAP) dan een gemeenschappelijk kenmerk.

>Dat laat onverlet dat de interesse van de SF voor massapsychologische
>processen op zich een aanknopingspunt kan vormen voor een moderne analyse
>van het populisme, jal was het maar dat je  zo'n analyse dan nadrukkelijk
>kunt onderscheiden van de FS theorie.

Dat is een mogelijkheid. Hetzelfde geldt voor Wilhelm Reich. De man heeft naast zinnige dingen ook veel onzin uitgekraamd (met zijn orgonomische regenwolken e.d.). Maar de relatie die hij legt tussen kleinburgerlijke onderdrukking van de lustbeleving en de hang naar een fascistisch systeem blijft boeiend. Zijn pamflet "Listen little Man" is kostelijk. Zowel van de FS als van hem, en daar begon ik deze discussie mee, kunnen we leren, óók leren, als we de zin en de onzin goed van elkaar scheiden.

>2. Ook het meten van E-schalen en F-schalen door de FS is later onderworpen
>aan een heftige kritiek. De vragenlijst bleek namelijk zo "doorzichtbaar"
>dat wat hoger geschoolden konden doorzien wat de bedoeling was die achter
>die vragen lag. Kortom, de methode zelf discrimineerde naar sociale klasse
>en opleiding. En dat is natuurlijk funest voor een "school" die zegt
>discriminatie te willen bestrijden.

Die kritiek snijdt wel hout, maar kan tegelijkertijd op tal van vragenlijsten worden gericht. Eerlijk gezegd ben ik in mijn leven nog geen vragenlijst tegengekomen waarvan ik na enkele vragen niet reeds vermoedde welke antwoorden ik moest geven om hoog (of laag, naar believen) te scoren.

>3. Verder is de FS riskant in die zin dat zij een behavioristisch verband
>legt tussen woord-houding-gedrag. Die hoeven in de werkelijkheid van
>individu en groep onderling helemaal niet congruent te zijn.

De grootste kritiek op de FS was, als ik mijn herinneringen weer oppoets, dat het te kwalitatief ("politiek")
was, en juist te weinig gedragsmatig (behavioristisch). Maar laten we deze discussie hier niet voeren.

>Je zou bijna vergeten dat er tenminste *twee* verdienste van Fortuyn zijn,
>namelijk dat hij de traditionele niet-stemmers toch naar de stemmachine
>lokte en het brede ongenoegen vertolkte. Hij overtrof hiermee toch wel Van
>Mierlo c.s. (die overigens wel een stabielere beweging in gang zette).

Deze argumentatie staat me tegen. Het simpele feit dat iemand stemmers naar de stembus lokt maakt hem of haar nog niet democratischer of beter dan andere politici. Ook hier kunnen we interessante historische parallelen trekken. Massabewegingen genoeg die hebben geleid tot rampen.  Bovendien is de vraag hoe die onvrede die dan "vertolkt" werd politiek wordt vertaald. Volg de LPF maar op de voet. Elke goed opgeleide demagoog is in staat "onvrede" te mobiliseren. De vraag is: waartoe, waarvoor? Nogmaals: de LPF geeft de komende jaren het antwoord.

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********