Analyse hedendaags populisme (2)

[Henk Vreekamp]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Beste Hein en de Anderen,

In de ochtendzon mijn vorige reactie herlezend, denk ik toch dat ik de
methodologische kritiek op de Frankfurter Schule nog wat moet toelichten
voor de lezer.

1. Die kritische sociaal-wetenschappelijke richting uit de jaren 1930-
streefde vooral naar een verklaring van de massale aanhang die het fascisme
en nazisme kreeg. Een aanname die ongeschikt lijkt voor een analyse van het
huidige populisme dat enkele belangrijke kenmerken van het fascisme en
nazisme mist, zoals de bereidheid tot massavernietiging e.d. Deze
historische beperktheid werd trouwens in de jaren zestig en zeventig ook
gezien door de toenmalige studentenbeweging - behalve te Nijmegen geloof ik...

Dat laat onverlet dat de interesse van de SF voor massapsychologische
processen op zich een aanknopingspunt kan vormen voor een moderne analyse
van het populisme, jal was het maar dat je  zo'n analyse dan nadrukkelijk
kunt onderscheiden van de FS theorie.

2. Ook het meten van E-schalen en F-schalen door de FS is later onderworpen
aan een heftige kritiek. De vragenlijst bleek namelijk zo "doorzichtbaar"
dat wat hoger geschoolden konden doorzien wat de bedoeling was die achter
die vragen lag. Kortom, de methode zelf discrimineerde naar sociale klasse
en opleiding. En dat is natuurlijk funest voor een "school" die zegt
discriminatie te willen bestrijden.

3. Verder is de FS riskant in die zin dat zij een behavioristisch verband
legt tussen woord-houding-gedrag. Die hoeven in de werkelijkheid van
individu en groep onderling helemaal niet congruent te zijn.

4. De benadering van de FS kan aldus leiden tot elitisme en minachting van
het politiek bedrijf zelf. En ik vraag me af of zoiets bijdraagt tot
democratisering en betrokkenheid van belangrijke delen van het kiezersvolk.
Je zou bijna vergeten dat er tenminste *twee* verdienste van Fortuyn zijn,
namelijk dat hij de traditionele niet-stemmers toch naar de stemmachine
lokte en het brede ongenoegen vertolkte. Hij overtrof hiermee toch wel Van
Mierlo c.s. (die overigens wel een stabielere beweging in gang zette).

Als ik er nog eens over nadenk, moet ik concluderen dat de FS eigenlijk
totaal ongeschikt is voor een analyse van het huidige populisme. Qua
concept en methode. Wetenschapshistorisch koester ikzelf wel enige
sympathie omdat deze "school" destijds een van de weinige was die een
wetenschappelijke poging deed om het fascisme onderuit te halen. Maar voor
nu is ze onbruikbaar. Helaas, zou ik bijna zeggen... Overigens blijft de FS
benadering natuurlijk wel een van de theorieen om een verband tussen macht
en ideologie te verklaren. Een van de.

Henk Vreekamp, Utrecht.
------------------------------------

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********