Ambtenaren moeten homo's trouwen ?

Thu Jul 26 13:30:04 CEST 2001

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Wim Althuis schreef:

> In hoeverre ben je trouwens echt 'liberaal' als
> je minderheden geen ruimte en vrijheid gunt om
> hun geweten te volgen?

Interessante vraag, omdat het raakt aan de paradox die ontstaat wanneer
je denkt dat liberalisme waardenvrij is. De paradox, kortom, waarin
vooral veel D66-ers nog steeds gevangen zitten.

Zijn alle waarden gelijk, moeten we alle gewetens evenveel ruimte
gunnen? Nee natuurlijk. Ik kan zo een rijtje mensen noemen die zonder
twijfel altijd handelen in overeenstemming met de waarden die zij
hebben, maar van wie ik toch vind dat ze levenslang moeten worden
opgesloten - onder hen terroristen en diverse religieuze en wereldlijke
leiders. En ik kan ook een rijtje mensen noemen die eveneens in
overeenstemming met hun eigen waarden handelen, en van wie ik vind dat
ze weliswaar niet levenslang hoeven worden opgesloten, maar toch
minstens op andere wijze mogen worden aangepakt. Onder hen hardrijders,
iedereen die sjoemelt met de belasting en sommige ambtenaren.

Sommige waarden zijn dus meer gelijk dan andere. Een samenleving kan
niet bestaan zonder bepaalde waarden en idealen te koesteren (Durkheim).
Op het moment dat een samenleving "kiest" voor democratie, zoals
bijvoorbeeld Nederland, blijkt daaruit al dat ze stoelt op heel andere
waarden dan een theocratie zoals Iran. Het paradoxale is alleen dat ons
westerse, liberale, democratische systeem _lijkt_ te zeggen dat het
zulke waarden niet heeft (en sommigen van ons denken zelfs dat dat nog
zo is ook). Doordat we allemaal gelijk zijn voor de wet, evenveel recht
hebben om te stemmen en om onze mening te verkondigen _lijkt_ het alsof
alleen individuen waarden hebben en het collectief van die individuen
niet. Democratie lijkt zo slechts een kwestie van procedures, als een
natuurwet of een machine. Niet verwonderlijk, aangezien belangrijke
grondslagen van de democratie gelegd werden in de tijd van de
Verlichting en de opkomst van de natuurwetenschappen.

Maar leiden democratische procedures dan per definitie tot een uitkomst
die in overeenstemming is met wat we zien als het goede? Ik denk het
niet. Wie daar anders over denkt moet haast wel een oneindig vertrouwen
hebben dat de wereld met zijn natuurwetten en procedures het werk is van
een Schepper die heel precies wist wat hij deed. Niet toevallig hadden
de Verlichtingsfilosofen die veel van de democratische idealen
uitwerkten dat vertrouwen ook inderdaad: juist vanwege, en niet ondanks,
hun sterke geloof konden zij hun mechanistische wereldbeeld ontwikkelen.

Echter, met het verdwijnen van het geloof in een al-voorzienende
Schepper ontstaan in een democratie vanzelf klassieke vragen als: mag
een democratie zichzelf afschaffen. Of makkelijker: is het goed als een
democratie bijvoorbeeld zou besluiten alle linkshandigen in zee te
werpen? Nee natuurlijk, een democratische samenleving moet altijd in
dialoog blijven met de waarden waarop ze stoelt, al zal ze daarvoor die
waarden wel expliciet moeten (trachten) te maken. En de idealen waar het
dan om gaat zijn niet meer, zoals in de middeleeuwen en daarvoor,
heldendom, riddereer of kloosterroeping, maar waarden als individuele
verantwoordelijkheid, waardering voor het individuele leven en geluk
(ontwikkeld in Reformatie en Verlichting) en emancipatie en
zelfontplooiing (Romantiek en Moderniteit) - u ziet, D66 is niet zomaar
uit de lucht komen vallen. Zonder deze waarden had democratie zich niet
kunnen ontwikkelen, en is democratie volgens mij ook niet mogelijk of
zinvol.

Het blijft echter lastige materie. Ook wanneer we eenmaal erkennen dat
sommige waarden fundamenteler zijn aan onze samenleving dan andere,
hebben we daarmee (inderdaad, Marc) nog geen procedure om een hiërarchie
van waarden aan te brengen. Dat blijft een kwestie van vallen en
opstaan, van historische ontwikkeling, van wikken en wegen en een
voortdurend toetsen van onze waarden aan onze praktijk en onze praktijk
aan onze waarden. Geen procedure dus, maar een exercitie met woorden.

Artikel 1 van de Grondwet is onderdeel van deze exercitie. Het bevat een
van die waarden die voor de Nederlandse samenleving kennelijk van
fundamenteel belang worden gevonden, anders zou hij niet op zo'n
prominente plaats zijn neergeschreven. Het principe van
non-discriminatie is ook inderdaad één van de allerbelangrijkste
liberale en democratische principes omdat het zo dicht aanleunt tegen
dat nog fundamentelere principe van waardering en erkenning van de
individuele levensstijl, de basis van liberale democratie. Seksuele
oriëntatie wordt in artikel 1 expliciet genoemd als een van de gronden
waarop discriminatie niet is toegestaan. Onze ambtenaar schendt dit
artikel, door te weigeren een dienst te verlenen die zij aan anderen wel
verleent. Je kunt vinden dat ze dat mag. Maar dan is het van tweeën een:
óf je vindt dat de ambtenaar niet mag weigeren haar (zelfgekozen) beroep
uit te oefenen als het om homo's gaat, óf je vindt dat seksuele
oriëntatie moet worden geschrapt uit artikel 1 van de Grondwet. Die twee
zijn namelijk niet onderling compatibel.

Ik vind dat artikel 1 terecht artikel 1 is, omdat het inderdaad één van
de belangrijkste idealen weergeeft waarop onze samenleving bouwt, of
moet bouwen. Je zou kunnen aanvoeren dat een ideaal niet veel meer is
dan een voorstelling, dus symboliek. Echter, symbolisch is deze kwestie
voor alle betrokken partijen: het betreffende Leeuwarder stel had immers
een andere ambtenaar kunnen kiezen, en de ambtenaar wist dat het
huwelijk ook zou doorgaan als zij het niet zou voltrekken. Maar juist
vanwege die symboliek, vanwege het geringe offer dat van de ambtenaar
gevraagd werd (ze hoefde tenslotte niet zélf met iemand van hetzelfde
geslacht in het huwelijk te treden) en ook indachtig het feit dat ze
zélf voor dit beroep gekozen heeft, hebben we alle ruimte om hier net zo
principieel te zijn als die ambtenaar. Met onze opstelling in deze zaak
kunnen we als samenleving, en zeker als politieke partij, duidelijk
aangeven hoe fundamenteel het principe van non-discriminatie voor ons
is. Onze keuze voor artikel 1 is een signaal, aan onszelf en aan de rest
van de samenleving: een bevestiging (als het goed is) van de
democratische waarden waarop de Nederlandse samenleving anno 2001
gegrondvest is. Een keuze tegen artikel 1 (en dus voor de ambtenaar) zet
de deur open voor verder gemarchandeer en ondermijnt die waarden en,
daarmee, de liberale democratie zelf. Ik denk dat er voor een
progressieve, liberale partij als D66 maar een keuze mogelijk is.

-------------------------------------------------------------
Herman Beun                  http://www.bigfoot.com/~hermanb/
HermanB at bigfoot.com                       Brussel, Vlaanderen
-------------------------------------------------------------
European Parliament, ELDR (NL-D66), http://www.vanderlaan.net
-------------------------------------------------------------
*representative democracy is a contradiction in 4 year terms*
-------------------------------------------------------------

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********