Multicult (6)

[Henk Vreekamp]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Beste verdoofde spreeuwen,

Mij bereikten vragen over wat ik precies bedoel met 'asymmetrisch mensbeeld'
en 'abolutistische beeldvorming' over de identiteit van migranten of
inboorlingen. Ziektes waaraan de multiculturalistische dwepers en leiders in
ons land lijden. Graag offer ik mijn lunch, de kaas en worst gaan er
tussendoor. Een en ander verdringt ook de gedachte aan de twee komende
vergaderingen deze middag. Ik verzet mij voor een verzetje, na wat graaien
in eigen documentatie.

Helaas moet ik mij op een glibberig maar niet minder doelgericht pad
begeven, dat van de filosofie (Haakt nu 99 procent af?). Onze
multicult-dwepers lijden aan ESSENTIALISME. Een globale opvatting die
afstamt van Aristoteles, en die na Einstein en Heisenberg definitief de
grond is ingeboord door sociale filosofen als Karl Popper en Bertrand
Russell, met hatelijke natrappen door lieden als de gematigde postmodernist
Richard Rorty en, jawel, een 'etnische' schrijver als Salman Rushdie. Tot
zover de biografie. Wat houdt het in?

Essentialisme gaat uit van de gedachte dat een ding of een fenomeen zich
alleen binnen zijn eigen grenzen kan ontwikkelen. Confrontaties, processen
zijn in principe nooit 'extern' - de 'essentie' bepaalt alles, vormt een
totaal aan 'invariable and fixed properties', 'a set of pre-existent human
essences'. Christenen vertaalden deze gedachte als 'voorbeschikt' zijn,
lotsbeschikking. Nieuwe ontwikkelingen worden steeds verklaard uit een
veronderstelde homogene en permanente traditie. In de praktijk maakt men in
de argumentatie gebruik van stereotiepen e.d., veronderstelde identiteit of
'roots'.

In het maatschappelijk debat verbindt men graag iemands sociale positie en
gedachte identiteit met het niveau van kennis, gedrag en de bereidheid tot
participatie met het geheel. Een proces van uitsluiting ook: een bepaalde
sociale categorie zou zich per definitie niet kunnen inleven in een andere,
vanwege 'natuurlijke' grenzen in denken. Kortom pessimisme en conservatisme
ineen.

Tijdens het kolonialisme is druk gebruik gemaakt van het essentialistische
gedachtengoed. Zowel bij voor- als tegenstanders. Nog steeds merken wij dat
aan racistische denkbeelden als 'de luie neger', 'de domme inlander die
ontwikkeld moet worden' en 'de racistische blanke westerling'. Op politiek
en institutioneel vlak heb je dan negritude, Marcus Garvey, klassieke
ontwikkelingshulp, mensenrechten. De voorbeelden zijn talrijk. Salman
Rushdie noemde het essentialisme ooit 'the respectable child of
old-fashioned exoticism', het schermen met vermeend homogene en ongebroken
tradities. De socioloog Richard Rorty (Vrij Nederland, 26.06.1998, p. 59)
spotte eveneens met dit platonisch streven naar eeuwige waarheden verpakt in
de intellectuele mode, het dedain, om het eigen land of de eigen 'cultuur'
af te vallen, juist om het te verabsoluteren. De bekende antropoloog Terence
Turner (1993) noemde het multicult-essentialisme 'politiek reactionair'.

Ook het multiculturalisme en postmodernisme maken druk gebruik van het
essentialisme. Officieel zijn zij cultuurrelativist, maar in de ijver 'ieder
zijn eigen waarde' te laten verabsoluteert men de te relativeren
cultuurwaarden zelf. Op een andere manier weet men niet te relativereren dan
door veronderstelde essenties, roots, (schijnbaar eeuwige) identiteiten. Je
kunt dit afdoen als een paradox - relativeren via absolute fenomenen. Maar
ja, als deze denkwijze het sociaal beleid overheerst, gaan er diverse dingen
wringen.

Sommigen (recent nog een proefschrift van Baukje Prins) proberen deze
doodlopende steeg te ontwijken via de oplossing van de Amerikaanse feministe
Donna Haraway: deze onverenigbare posities zelf weer te relativeren door ook
ons gedachtengoed te relativeren als 'gesitueerde kennis', er vanuit te gaan
dat al onze verhalen partijdig en onaf zijn. Maar ja, dat is natuurlijk
zelfbedrog: beweren dat je relativeert terwijl je 'im Grossen' toch wel
essentialistisch redeneert, het mutliculturalisme in de wortel zelf niet
relativeert. Je 'verdubbelt' slechts het essentialisme door ook relatieve
waarden als geisoleerde essentie in je vertoog op te nemen!

Samengevat kun je stellen dat er momenteel twee variaties op het
essentialisme zijn: het monistische essentialisme tot de 20e eeuw, en, het
(strategisch) pluralistische essentialisme sinds de jaren tachtig van de 20e
eeuw.

Voor alle duidelijkheid: in de biologie, filosofie en sociale wetenschappen
bestaan ook belangrijke tegenstromingen die stellen dat dingen en fenomenen
zich juist 'ontwikkelen' in confrontatie met elkaar. Zelfs deze processen
kennen geen 'essentie', maar een patroon afhankelijk van fenomeen, tijd en
mogelijk nog onbekende factoren. Ik noem het evolutionisme, de dialektiek,
de politieke economie van marxisten, het pragmatisme e.d. Op onderdelen
kunnen die stromingen die uitgaan van het 'dynamisch verschil' zelf ook weer
lijden aan essentialisme, bijvoorbeeld een star denken over de samenstelling
van 'nu eenmaal' bestaande sociale klassen. [In de jaren zeventig dachten
veel linkse studenten bij 'arbeiders' automatisch alleen aan blauwe kielen.
Of: elke klasse realiseert zich in de eigen subcultuur - Paul Willis,
theorie van de culturele reproductie]. Dat mensen en groepen juist vaak
sociaal heel gemengde opvattingen hebben en smaken, wordt dan niet gezien
(wel door iemand als Franse socioloog Pierre Bourdieu trouwens).
Essentialisme is ook: de variatie van de soort, van het 'basismateriaal' is
niet-onderzoekbaar. Ook qua methode is er sprake van monisme: de ontkenning
dat men de waarheid bereikt of omgekeerd falsifieert via een keten van
theorieen (F. Suppe, 1979:168).

Een variatie van het essentialistisch denken is, net als het
multiculturalisme, het 'eigen volk' denken (Maykel Verkuyten, 1997). Ook
hier gaat men uit van de idee dat iemands cultuur niet kan veranderen
(heritage), dat het ook niet is toegestaan (doctrine, imams etc), of dat De
Ander daar ook mentaal niet toe in staat is.

Wat zijn de praktisch consequenties voor een club als D66? Dat we echt
afscheid moeten nemen van grote concepties als multicult, en definitief
alleen generieke maatregelen moeten voorstaan en niet specifieke, enz. En
misschien moeten we intern de SWB eens op de schop nemen. Die had allang
deze discussie moeten aankaarten, om aldus het ge-emmer van deze eenvoudige
voddenkoopman overbodig te maken. Laat de huidige TK-fractie maar zitten,
dat is een bangelijk kluppie dat bij de zweepslag van elke nieuwe poll enkel
weer een regenjas aantrekt over de vorige, tot ze zo dik gekleed zijn dat ze
zich helemaal niet meer kunnen bewegen...

Ik spoel de laatste worst door en spoed mij. Dank dat u dit nog las.

Henk Vreekamp, Utrecht

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********