terug naar de betuwelijn

[Erik van den Muijzenberg]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Goed, na dat geblaf en een macaroni-Western, terug naar de
Betuwelijn. Die natuurlijk maar een voorbeeld is bij een
veel fundamentelere discussie: moeten we streven naar een
teledemocratie?

Over de Betuwelijn - zo werd hier beweerd - zou eigenlijk
een referendum moeten worden gehouden. Dat was de overheid
de samenleving eigenlijk wel verplicht, na de vernietigende
kritiek van de Rekenkamer.
Zo'n referendum zou moeten leiden tot meer draagvlak onder
het besluit.

Dat heb ik bestreden, en mijn opponent, die in verband met
zijn aanstaande vakantie de arena even heeft verlaten, wierp
daarop de ICT in de strijd.
Dat is bij sommige mensen bijna een reflex; de oude Joseph
Weizenbaum beschreef in zijn fameuze Computer Power and Human
Reason de computer niet voor niets als 'een oplossing op zoek
naar een probleem'.

Ik heb daarom gevraagd *hoe* mijn opponent de ICT wilde
inzetten.

Wilde hij ICT inzetten om voor de burger meer informatie te
genereren? Of om meer informatie toegankelijk te maken voor
de burger? Of wilde hij ICT inzetten opdat de burger meer
informatie kan verwerken per tijdseenheid?
Om het probleemoplossend vermogen van de burger te verbeteren?
Of om burgers elders te laten stemmen in plaats van in een
stemhokje?
Of wilde hij de ICT inzetten om de werkdag van de burger te
verkorten zodat de burger meer tijd over heeft om na te denken
over de richting van het beleid?

Nu ken ik mijn pappenheimers; ze willen natuurlijk ICT op *al*
die gebieden inzetten. Maar *dat* komt een heldere discussie
niet ten goede. Daarom voegde ik er aan toe: 'Als u meer dan 1
alternatief tegelijk wilt, kunt u dan aangeven welk percentage
van uw budget u aan welk alternatief wilt besteden?'
Ik hoopte langs die weg toch van mijn opponent te vernemen
wat hij nu eigenlijk als het grootste knelpunt ervaart.
Helaas, een verdeling bleef uit.

Stel, je wilt dat iedere kiesgerechtigde in dit land mee
beslist over de aanleg - ja of nee - van de Betuwelijn.
Dan moeten die burgers over voldoende informatie beschikken
om een besluit te kunnen nemen. Dat is deels een allocatie-
probleem, en in die zin kunnen ICT-oplossingen helpen.
Je kunt alle rapporten online zetten en iedere burger een
Internetterminal geven. Of je zet de informatie op een DV-
ROM. Eventueel zelfs allebei.
Maar bij een hele reeks andere problemen kan de ICT helemaal
niet helpen.

Hoe bepaal je wat zinvolle informatie is? Er is tegenwoordig
geen schaarste aan informatie, maar een overvloed. De Tweede
Kamerleden kunnen beschikken over (een deel van) de ambtelijke
informatie over de Betuwelijn, over onafhankelijke onderzoeken,
over informatie van oppositiegroeperingen. Ze beschikken over
zoveel informatie dat ze door de bomen het bos niet meer zien.
Dat is een van de redenen om voor een eigen Onderzoeksbureau
te pleiten. Anderzijds blijkt er allang een bureau te zijn dat
onafhankelijk aspectenonderzoek voor het parlement verricht;
het Rathenau-instituut (1) (In de VS het OTA, meen ik.)
Dan is zo'n nieuw Onderzoeksbureau wellicht niet noodzakelijk.

In NRC Handelsblad van 19 juli pleit dr. J.W.M. Mevissen,
voorzitter van de Vereniging voor Beleidsonderzoek VBO, voor
nog een andere oplossing. De Kamerleden dreigen ten onder te
gaan aan een teveel aan onsamenhangende informatie, stelt
Mevissen, ze kampen met infostress. Dit heeft in zijn optiek
voor een deel te maken met de werkwijze van Kamer en media.
Onderwerpen hebben bij beiden vaak een korte doorlooptijd,
en de richting die een discussie in maatschappij, media of
kamer opgaat is vaak moeilijk voorspelbaar. De informatie
moet dus snel oproepbaar zijn en snel geordend kunnen worden.

Dat is een probleem dat met ICT voor een deel wel op te lossen
valt. Veel moeilijker ligt dit bij een volgend probleem dat
Mevissen ziet: het 'ontbreken van voldoende deskundigheid
(...) om beschikbare informatie volledig te begrijpen en
zodanig te begrijpen dat men een debat in kan gaan'.
Volgens Mevissen is dit een probleem omdat het bestuur steeds
technocratischer wordt, terwijl Kamerleden daar niet op worden
gekozen.

Kamerleden hebben zelf ook het gevoel, krijg ik de indruk
dat ze de materie onvoldoende beheersen - daaruit ook die
roep om dat Onderzoeksbureau.
Mevissen beveelt voor de door hem gesignaleerde problemen
echter een andere remedie aan: de informatiemakelaar.

Dat is voor mij geen nieuwe figuur. In het verleden hebben
de heren Bullinga van de Digitale Burgerbeweging Nederland
en Van Meeteren (idem) voor zo'n functionaris gepleit.
Bullinga zag daarbij een soort hybride systeem voor zich,
waarbij een kennismakelaar een vraagstelling in hapklare
brokken knipte, waarna de burger per ICT door de daaruit
resulterende beslisboom kon worden gejaagd. 'Bullinga heeft
kennelijk de implicaties van Wittgenstein's Tractatus nooit
begrepen', schreef ik indertijd in een serieuze gedachten-
wisseling, en voor algemener gebruik hekelde ik zijn opvat-
tingen onder de titel 'De boom in'. (2)
Bullinga staat er zelf inmiddels ook niet meer achter. (3)

Bij Van Meeteren is de kennismakelaar grotendeels oningevuld
gebleven, krijg ik de indruk. Dat discussieert wat lastig.
Mevissen is gelukkig wel concreet; hij ziet voor de makelaar
in kennis twee taken weggelegd.
In de eerste plaats 'het vertalen van informatiebehoeften in
beantwoordbare vragen, en het zoeken naar bronnen die deze
vragen zo goed en zo snel mogelijk kunnen beantwoorden'.
In de tweede plaats 'het verzamelen van ter zake relevante
informatie, het beoordelen daarvan op bruikbaarheid en
betrouwbaarheid en het samenvatten tot behapbare brokken'.

Het klinkt allemaal prachtig. Maar zou Mevissen denken dat
zoiets (ideologisch) neutraal kan worden uitgevoerd?

Wie bepaalt er wat een beantwoordbare vraag is, welk soort
brokken nog te behappen is, wat ter zake relevant is, welke
informatie betrouwbaar is en welke informatie bruikbaar is?
Zo'n informatiemakelaar wordt een buitengewoon machtig man.
Een filter, waarbij vergeleken dat anti porno filter dat
de huidige Tweede Kamerleden van informatie over drugs en
democratie blijkt af te houden, (4) kinderspeelgoed is.
Krijgen we straks in plaats van de kaste van politici,
waar burgers als Van Meeteren zo graag vanaf willen, een
kaste van informatiemakelaars?

Quis custodiet ipsos custodes? Dat is een oude vraag.
Ook het instituut van de informatiemakelaar biedt hier
geen uitweg.
Wordt de slagzin straks 'Kies de informatiemakelaar',
in plaats van 'Kies de minister-president'? Dan zijn
we, macro gezien, niet veel opgeschoten met de verher-
bouw van ons politieke stelsel.

En als dit filterprobleem al geldt voor Tweede Kamerleden,
personen toch van wie men mag verwachten dat zij ervaring
hebben met het beoordelen van informatie en het beoordelen
van beleid, hoe zeer moet dat dan wel niet gelden voor de
gewone burger, indien van hem wordt gevergd een beslissing
over bijvoorbeeld de aanleg van de Betuwelijn te nemen?

Die burger, die zal zich - nog meer dan de Tweede Kamer-
leden, vermoed ik - verlaten op de informatiemakelaar.
Of op meerdere, want gezien het aantal burgers en het
aantal vragen zal 1 informatiemakelaar het werk wellicht
niet aankunnen. Die burger heeft, nog minder dan de Tweede
kamerleden de tijd, kennis en ervaring om grote hoeveel-
heden informatie op bruikbaarheid te onderzoeken; die moet
nog meer dan Tweede Kamerleden - voor wie het beslissingen
nemen een beroep is - noodgedwongen af gaan op de presen-
tatie van de feiten (?) door de informatiemakelaars.

Wat moest zo'n informatiemakelaar in de optiek van Mevissen
ook al weer doen? O ja, 'vertalen van informatiebehoeften
in beantwoordbare vragen, en het zoeken naar bronnen die
deze vragen zo goed en zo snel mogelijk kunnen beantwoorden'.
In de tweede plaats 'het verzamelen van ter zake relevante
informatie, het beoordelen daarvan op bruikbaarheid en
betrouwbaarheid en het samenvatten tot behapbare brokken'.

Weet u, waar mij dat aan doet denken? Aan het beroep van
de eerste lijsttrekker van D66.
Het lijkt warempel wel de definitie van een journalist!

Wat teledemocraten voorstellen is dat burgers meebeslissen
over de aanleg van de Betuwelijn, met een of meerdere
journalist-achtige types als informatiebron. Best een aar-
dig idee hoor, maar zou het draagvlak onder de beslissing
er werkelijk door toenemen?

Een bijkomend probleem is de technische uitvoering van het
geheel. Eens in de vier jaar een referendum, dat valt nog
te behappen. Je neemt een uurtje vrij om naar de stembus
te gaan of je komt voor 1 keer te laat op je sporttraining.
Maar Van Meeteren en andere aanhangers van teledemocratie
willen iets heel anders. Zij willen de burgers aan de
knoppen en de regering als een soort uitvoerend commitee. (5)

Het wordt dan onvermijdelijk om de wijze waarop wij momen-
teel stemmen grondig te veranderen. En ik bedoel dan niet
dat we de stembiljetten moeten vervangen door een stem-
computer - dat gebeurt al. Nee, in plaats van de stemmers
naar de stemhokjes te laten komen, zullen we de stemhokjes
naar de stemmers moeten laten komen. Anders kost het teveel
tijd en dan stemt de burger niet.

Hoe zetten we ICT hiervoor in? Nu, bijvoorbeeld door te
stemmen via Internet. Bij de verkiezingen voor de Provin-
ciale Staten in 2003 zal grootscheeps worden geexperimen-
teerd met stemmen vanuit de huiskamer. (6)
Er moeten natuurlijk nog wel even wat hobbels worden geno-
men. Het kiezersregister moet worden aangepast en er moet
een elektronisch identiteitsbewijs komen. Dat overigens
nog moet worden ontwikkeld. Maar de trein rijd al.
'Het is slechts een kwestie van tijd', aldus een woord-
voerder van D66-minister van Boxtel. (6)

Het lijkt wel of de minister alleen technische problemen
ziet. Hopelijk lijkt dat maar zo, en was het de journa-
list van het stukje waarop ik mij baseer, die niet be-
greep waar het probleem bij elektronisch stemmen zit.
Een stemhokje is open. De leden van het stembureau kunnen
zien dat de stemmer in alle vrijheid zijn of haar keuze
maakt. (7)
Maar hoe moet dat opgelost als er wordt gestemd vanuit de
huiskamer of de bedrijfskantine? Wie controleert de kiezer?


Erik van den Muijzenberg


(1) Raimond de Tempe, Thu, 20 Jul 2000 20:06:18 +0200
(2) http://www.ernst.vuurwerk.nl/goz/goz19950702.html
(3) Mondelinge mededeling 17 januari 2000
(4) NRC Handelsblad, 21 juli 2000
(5) Hein van Meeteren, Thu, 15 Jun 2000 18:40:58 +0200
(6) de Volkskrant, 20 juli 2000
(7) Mark Koek, Tue, 18 Jul 2000 15:13:07 +0200


------------------------------------------------------------------------
   E.P. van den Muijzenberg / Amsterdam / http://www.ernst.vuurwerk.nl
------------------------------------------------------------------------

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********