Burger en Bestuur (30 jan)

[Henk Vreekamp]

Beste Burgers,

Gister werd over u gesproken te Utrecht, in het Polmanshuis. Weinigen weten
dat in dit klassieke gebouw ooit de revolutionaire liberalen, de Patriotten,
vergaderden. In de jaren tachtig van de 18e eeuw, vlak voor de Franse
Revolutie. Utrecht vormde toen het politiek centrum van het land, mede omdat
Amsterdam ook toen al zuchtte onder regenten (toen bankiers, renteniers, nu
de grachtengordel).

Een toneelduo vatte het ontwerpcongresstuk Burger&Bestuur samen in vorm van
discussiepunten waar verder de rest van de middag weinig mee werd gedaan:
- betrokkenheid botst met individualisme,
- gelijkwaardigheid kun je alleen realiseren in democratie,
- er ontstaat een gezagsprobleem, legitimiteit, als de netwerksamenleving om
zich heen grijpt,
- voor democratie is een besluitvormingsproces het belangrijkst,
- de ZBO zelfstandige bestuurs organen ondermijnen de reikwijdte van de
democratie,
- men is het eens met de idee van een sociale evolutie die leidt tot een
complexer samenleving,
- de woonwijk vormt de bestuurlijke basis en moet veel meer te zeggen krijgen,
- we hebben een sociale filosofie nodig.

Allerlei zelfbenoemde corifeeen passeerden de microfoon. Interessant was het
inkijkje in Alkmaar waar kennelijk een aan Utrecht identiek probleem heerst:
een sterk verkleinde raadsfractie is opeens een gesloten oester geworden
richting partij. Verder sloeg de SWB-noodkreet voor meer sociale filosofie
niet aan. Dat is ook niet zo verwonderlijk als er grote afdelingen zijn die
niet eens over het pragmatisme willen oordelen.

De trend tot terugdraaien van privatisering en ontpolitisering heeft nu ook
D66 bereikt. Alom klaagde men over de poliep van de ZBO's: te veel, te
omvangrijk, te oncontroleerbaar. Dat dit besef nu doordringt, komt wat
schijnheilig over want niet alleen Lubbers sloeg de slag. Wel was ieder het
er mee eens dat gekozen vertegenwoordigers steeds vaker aan het kortste eind
trekken als het om beleidsvorming gaat. Zelf zie ik dat genuanceerder: bij
lange termijn zaken zitten politici in de periferie, bij acuut dwingende
zaken zijn ze wel degelijk gedwongen bureaucraten te passeren.

Een focus in het B&B-debat vormt tenslotte het concept van de
'netwerksamenleving'. Een thema dat steeds wordt gekoppeld aan de ICT, net
zoals destijds 'complexe samenleving' werd verbonden met de idee van een
ontwikkelde maatschappij met hogere normen, betere voorzieningen etc. Deze
idee past in de optimistische, evolutionistische civilisatietheorie: immer
besser. Dat er toevallig ook complexe maar arme of 'primitieve'
samenlevingen zijn, vergeet men liever. Geloof het maar: een kleinschalige
samenleving met weinig of geen ICT kan verdomd complex zijn.

Even bedriegelijk is het concept 'netwerk'. Het is idee is op zich reeel,
'geleend' van de aristocratie en de 19e eeuwse bourgeoisie. De suggestie
wordt gewekt dat dit concept de opvolger is van het organisatiepatroon
tijdens de verzuilde samenleving. Feit is dat het begrip vooral mythische
vormen heeft aangenomen in de hogere middenklasse, net als het begrip
'informatiekloof'. Met het 'net' schermt men zich af van hogere machten, met
de 'kloof' onderscheidt men zich van het plebs. Grappig is dat er een
parallel bestaat in de organisatiekunde: de matrixorganisatie van Mintzberg
e.a. Binnen een grote organisatie vormen zich multidisciplinaire taakgroepen
voor een bepaalde opdracht. Maar dit 'netwerk' verdwijnt zodra de klus is
geklaard, terwijl de min of meer hierarchische organisatie blijft - zij
stelt ook de randvoorwaarden (wordt vaak verzwegen, raadpleeg uw echte
organisatieadviseur). Waar in een meer hierarchisch bedrijf wordt geroddeld,
barst de matrixclub van mythes over de machten buiten de groep.

Kortom, het netwerk is meer een sociaal probleem van een deel van de
middenklasse dat wordt veralgemeniseerd voor ons hele politieke stelsel. Dat
het zo furore maakt binnen D66 is tekenend. Voor de goede verstaander: dit
kwam niet ter tafel.

Een klein conclusietje? Het thema heeft een hoog jaren zestig gehalte.
Weinig nieuws: 'zelfbestuur' is deels vervangen door 'netwerk'. Pas op het
eind van de discussie beseften weer enkele mensen dat participatie zonder
politieke inhoud erg ondemocratisch kan zijn. De SWB-definitie, namelijk dat
de kern van 'democratisch' de 'representativiteit' is, lijkt (op z'n minst
gedeeltelijk) onwaar omdat het element van inhoud en voortschrijdend debat
en inzicht in wezen de eventuele representativiteit inhoudelijk bepalen.
Politiek is immers ook initiatiefname, verdedigen van gedachten en verhullen
van belangen. Iets wat zonder al te veel discussie - neem de ZBO - heel
democratisch wordt besloten, kan even later waardeloos blijken. Het
bestuurlijk proces is slechts een onderdeel van de democratie, debat en
inhoud (via massamedia) is veel belangrijker. Wanneer stopt D66 nu eens met
het verabsoluteren van 'processen'?

My two cents.

Henk Vreekamp, Utrecht

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********