Omkatten omroepbeleid

[henk vreekamp]

Waarde nachtegalen,

Gestolen auto's worden vaak omgekat, van andere motornummers en een ander
kleurtje voorzien of vanaf het chassis geheel omgebouwd met passende
onderdelen van andere exemplaren. Vanuit de gebruiker bezien, de helende
automobilist dus, is het maar de vraag of die er beter of goedkoper mee af
is. Menig ordentelijk garagehouder ziet je al komen!

Iets dergelijks is er aan de hand met de recente paradigmawisseling in het
omroepbeleid richting de publiek-private omroep, in de door mij gelezen
dagbladen meestal geduid als 'publieke omroepen'. Maar ja, ieder weet dat de
PTT-Telecomcompetitie ook maar gewoon de eredivisie-voetbal is.

Mediahistorisch kunnen we vier globale periodes in omroepbeleid herkennen:

1. De 'machine-centered' pionierstijd met de 'Mexicaanse hond' in de radio,
en het flikkerende blauwe licht in de beeldbuis. De publieke houding was er
toen een van technische verwondering, de politiek maakte zich vooral bezorgd
om de moraal achter 't nieuwe apparaat. Menigeen herinnert zich iets
dergelijks met de net achter ons liggende internet-hype. Staat en politiek
misbruikten de nieuwe media voor pogingen tot censuur en propaganda.

2. Tussen 1935-1975 leerden staat en politiek de nieuwe media te gebruiken
in het kader van de verzuiling. Zowel de recreatieve als opvoedkundige
aspecten, berichtgeving, commentaren en debatten werden aan de zorg van
afzonderlijke partijen en middenkaders toebedeeld. In die periode kwam D66
op, en als vernieuwingsbeweging wiepr zij zich vooral op staatkundige
onderwerpen om de zuilen om te kunnen trekken. De toen gevestigde partijen
konden - ze bestonden immers in het oude bestel - slechts reageren op
cultureel niveau. Ze lieten het politiek-cultureel dirigisme varen, maar
zochten tegelijk naar een media-politiek beleid dat de band tussen achterban
en zender zou herstellen.

3. Sinds de jaren zeventig kennen we qua 'publieke' omroep nu het
'program-centered' beleid. Via 'horizontalisering' van het programma-aanbod
- dus zelfde omroepen en zelfde programma's op vaste tijdstippen, aangepast
aan het dagelijks ritme van de kijker en luisteraar - probeert men opnieuw
aanzienlijke groepen te binden. De programmering per zender staat centraal,
de onderscheiding naar diverse publieksgroepen is ervan afgeleid. Daarom
kent de huidige media/omroepconcessiewet ook puur subjectieve, willekeurige
categorieen als 'lichte' versus 'zware' informatie, 'lichte' versus 'zware'
cultuur e.d. Uitgaande van zender plus programmapakket proberen
omroepbureaucraten de strijd met de uitlandige private omroepen en kanalen
te winnen, publiek terug te winnen. Met afnemend resultaat overigens, de
tv-verdunning slaat toe (minder afnemers bij toenemend aantal zenders). Het
gemickeymous over de kinderziel en het mannelijk geslachtsdeel - in de
wandelgangen ook wel tv-geweld en pornogeweld genoemd - blijft. Het aantal
politieke regels neemt toe, het aantal staatskijkers niet.

4. In de communicatiewetenschap paradeert al tien jaar de
'audience-centered' gedachte. Naar model van de commercielen wil men de
vanouds beschikbare zenders geheel afstemmen op een globaal beschreven
publieksgroep per zender. Het programma moet zich qua genre, stijl,
zendtijd, cognitief niveau aanpassen aan een volksdeel. Tegelijk duikt de
kijk- en luisterbelasting onder in de algemene belastingheffing waardoor
enige reminiscentie met de oude verzuiling verdwijnt. Ook de publiek-private
organisaties als KRO en VPRO worden gehakt en gehusseld over zenders en
aldus definitief onherkenbaar. Er mag maar e e n binding komen: een zender
met een publiekgroep.

Een kardinale, strategische fout van de Wolffensperger-bende is opzichtig
aanwezig: elke publieksgroep bevat in wezen nog alle leeftijdsklassen. Men
accepteert in dit nieuwe model concessiewet niet dat er feitelijk allang
clusters van kijkers zijn, in wisselende combinaties van de sociale
elementen klasse - opleidingsniveau - smaak - geslacht - leeftijd.
Consequent gedacht zouden we dus 10-20 'publieke' zenders in de ether en op
de kabel moeten brengen. Met gedigitaliseerde zenders zou dat kunnen, maar
zover heeft de Hilversumse elite, voorzover ik weet, nog niet gedacht. Als
zodanig verschilt het middenkader niet van het topkader in de bureaucratie.

Kortom, mediapolitiek gezien is de herverkaveling van zenders naar publiek
gedoemd te mislukken omdat er nog steeds geen (geregelde) marktwerking
plaatsvindt, analoog aan de persgeschiedenis. Van omkatten wordt een auto
kwalitatief niet beter. Een wet die ook voor mediale dieven en helers
opgaat. Omkatten heet nu 'nieuwe concessiewet'.

Uw eenvoudige luisteraar die alleen hartkloppingen krijgt van humor, nieuws
en klassieke politieseries, kortom, geluid opgefleurd met dia's, en ook in
het visuele een heiden,

Henk Vreekamp, Utrecht