burgerraadpleging op gemeentelijk niveau

[Herman Beun]

Emiel Stolp schreef:

>In een onderhandelingsdemokratie kunnen minderheden
>beleidspunten binnen halen door ze uit te ruilen met
>andere partijen. En bij een referendum democratie beslist
>de meerderheid en is die ruil mogelijkheid er niet.


Dat is (veel) te kort door de bocht. Sterker: het is zelfs omgekeerd.
Zwitserland, een land met vier talen en grote culturele verschillen,
is het schoolvoorbeeld van een onderhandelingsdemocratie
("Konkordanz-Demokratie") en heeft dat juist te danken aan de vele
referenda.

Permanente meerderheden (zoals een parlementaire coalitie in
Nederland) bestaan immers niet bij direkte demokratie. Permanente
minderheden dus ook niet: iedere keer dat het tot een referendum komt
moet er worden gevochten om een meerderheid te behalen. Vergeet
daarbij niet dat ook in een (semi-)directe democratie regering en
parlement een belangrijke agendabepalende functie hebben: Ondanks de
lage drempels wordt effectief slechts 7% van de wetten in Zwitserland
in een referendum uitgedaagd, en driekwart daarvan wordt alsnog
aangenomen. Als het regeringsbeleid dan voortdurend zo is dat
minderheidsgroepen zich er niet in herkennen, hebben zij dankzij de
referenda wel degelijk de mogelijkheid de besluitvorming net zo lang
te frustreren totdat met hun positie wel rekening wordt gehouden.
Verschillende malen in de historie hebben zich emanciperende groepen
op die manier een plaats veroverd in het overlegnetwerk dat het
landsbestuur is: aan het eind van de vorige eeuw de conservatieve
katholieken, in het begin van deze eeuw de socialisten, in de jaren
vijftig de franstaligen en in de jaren zeventig de groenen. In al die
gevallen was dat na een periode van sterk verhoogde
referendumactiviteit (veel correctieve referenda, veel
volksinitiatieven, hoge opkomsten en vaak negatieve uitkomsten), die
onmiddellijk inzakte nadat de betreffende groep zijn weg vond naar
parlement en/of regering.

Butler & Ranney (ed.) - 'Referendums around the world' (1994), een
standaardwerk over directe democratie, zegt in het hoofdstuk over
Zwitserland dan ook: "While these initiative-wielding parties
[opkomende partijen die zich nog voornamelijk op 'one-issue' richten,
HB] may conceivably force a change in the distribution of Federal
Council seats one day, Switzerland is unlikely to ever leave
consociationalism behind. The presence of the referendum reinforces
consociational behaviour in too many ways. The fear of the popular
veto of a law forces MPs to seek parliamentary consensus by
negotiating the endorsement of every possible party and interest
group. Moderate policies are the standard fare, because they are
palatable to the greatest number of referendum voters. And, perhaps
more important, direct democracy compensates for the inherent flaws of
consociational arrangements. Consociational bargaining by political
elites can easily lead to agreements that most voters would not
endorse. The facultative referendum [= het bindende correctieve
referendum, HB] rectifies the problem when negotiations go astray. At
the same time, the referendum and the initiative offer an escape from
stalemate on issues too divisive to settle by consensus."

Vergelijk dat met de Nederlandse verzuiling, waar de door politieke
leiders bereikte compromissen juist niet door de bevolking
gesanctioneerd werden en worden. Een groot deel van de tot nu toe in
Nederland gehouden referenda werd dan wel ongeldig verklaard wegens
het niet halen van de opkomstdrempel, dat ze allemaal in een
meerderheid 'tegen' geresulteerd hebben zou toch eigenlijk te denken
moeten geven. Opkomstdrempels zijn in Zwitserland onbekend, en voor de
kiezers ook onbespreekbaar. Zorg voor de positie van minderheden lijkt
me een extra reden om ze in Nederland ook af te schaffen.

Met meer directe democratie wordt meteen ook een uitweg geboden aan
het steeds grotere contingent zwevende kiezers, dat zich wel op
hoofdlijnen maar niet op een toenemend aantal onderdelen thuisvoelt
bij een politieke partij. Zwitsers onderzoek over de periode 1977-1980
liet zien dat, afhankelijk van de partij, tijdens een referendum
gemiddeld 51 tot 75% van de partij-aanhangers bewust tegen het
stemadvies van hun partij in ging. Op de partijtrouw bij verkiezingen
heeft dat vooralsnog echter geen effect. Die stabiliteit, waarbij
individuele nuances via referenda aangebracht worden, lijkt me te
verkiezen boven de onduidelijkheid die "zwevend kiezen" in Nederland
veroorzaakt.

-----------------------------------------------------------------
Herman Beun                                                Arnhem
http://www.euronet.nl/~in000622/                       Gelderland
CHBeun at worldonline.nl                                   Nederland
                                                               EU
** Representative democracy is a contradiction in 4 year terms **
-----------------------------------------------------------------