<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<p> </p>
<div class="header reader-header reader-show-element"> <a
class="domain reader-domain"
href="https://www.groene.nl/artikel/het-betere-leven-is-voor-iedereen-mogelijk">groene.nl</a>
<div class="domain-border"></div>
<h1 class="reader-title">‘Het betere leven is voor iedereen
mogelijk’</h1>
<div class="credits reader-credits"></div>
<div class="meta-data">
<div class="reader-estimated-time"
data-l10n-args="{"range":"15–20","rangePlural":"other"}"
data-l10n-id="about-reader-estimated-read-time" dir="ltr">15–20
minutes</div>
</div>
</div>
<hr>
<div class="content">
<div class="moz-reader-content reader-show-element">
<div id="readability-page-1" class="page">
<section>
<p><span>Vincent van Goghs zonnebloemen</span> hangen
ongestoord aan de wand. Twee bleue museumbezoekers in The
National Gallery proberen nog een foto te maken, maar
kijken verbaasd om als een vrouw gaat zitten en aan een
fel pleidooi begint. Ze roept op om de activisten vrij te
laten die werden gearresteerd in hun verzet tegen de
klimaatdestructie van de fossiele industrie. Het filmpje
dat <em>viral</em> ging toont de actie van Fossil Free
London. <em>‘Women came here to fight for our right to
vote. We are fighting for our right to life!’</em></p>
<p>Het is onderdeel van wat de Duitse filosoof Eva von
Redecker ‘de revolutie voor het leven’ noemt. Haar boek, <b><em>Revolution
für das Leben: Philosophie der neuen Protestformen</em>
(2020)</b> verscheen al in zeven talen, en komt deze
maand uit in het Nederlands. Geworteld in een traditie van
de Frankfurter Schule blaast ze kapitalismekritiek nieuw
en leesbaar leven in. Maar in haar werk is de mens geen
willoos slachtoffer van een systeem. Ze liet zich onder
andere inspireren door feministische, antiracistische en
indigene sociale bewegingen voor een filosofie van een
nieuwe protestvorm.</p>
<p>Dit verzet is geen heropleving van de sociale revoluties,
noch een voortzetting van de burgerrechtenbeweging. Het is
antikapitalistisch van aard, maar wordt niet gevoerd als
een klassenstrijd tegen uitbuiting. Ze noemt het ‘een
opstand van de levenden tegen de levensvernietiging’. In
haar boek komen veel voorbeelden voorbij. Van
reddingsmissies van migranten op zee tot de Black Lives
Matter-beweging tegen dodelijk politiegeweld, van
stakingen in Mexico tegen femicide tot <em>die-ins</em>
van Extinction Rebellion. Maar de revolutie vindt ook
plaats in het klein. Ze vertelt me over de treinlijn in
haar regio die al afgeschreven was. Hoe het personeel van
de treinmaatschappij besloot met de hulp van vrijwilligers
de lijn te herstellen. Een gezamenlijk project waarbij een
kapotte wereld opnieuw bewoonbaar wordt gemaakt.</p>
<p>Hoop put Von Redecker niet zozeer uit grote
alternatieven: ‘Utopieën die eerst de wereld moeten
wegwensen zijn vals’. De verandering die ze voor ogen
heeft komt niet in de vorm van een maatschappelijke
aardverschuiving of radicale wisseling van de macht, maar
eerder een gestage voorafschaduwing van een andere manier
van leven: gedeeld, gezamenlijk behartigd en solidair
georganiseerd. Een langzame revolutie die al plaatsvindt
in de ‘tussenruimten’ en die de kapitalistische
vernietigingswoede de pas afsnijdt. Ze citeert in haar
boek de zwarte feminist Frances Beal: ‘Sterven voor de
revolutie is een eenmalige aangelegenheid; leven voor de
revolutie betekent de moeilijke taak op je te nemen onze
alledaagse levenspatronen te veranderen’.</p>
<p>En dat is nodig. Want een economisch systeem dat bezit en
winst boven alles stelt raast plunderend over de planeet.
En hoewel die verwoesting steeds helderder zichtbaar is in
de vorm van bosbranden, pandemieën, wrede economische
ongelijkheid en opgebrande werknemers, grijpen autoritaire
leiders de macht, politici die steeds openlijker flirten
met het fascisme. Die waanzin probeert Von Redecker te
begrijpen in haar werk. Waarom is het zo moeilijk het tij
te keren? En hoe kunnen we het toch proberen?</p>
<section>
<figure>
<img data-zoomable="true"
data-zoom-src="/uploads/image/file/000/044/843/large_13764.jpeg"
src="https://www.groene.nl/uploads/image/file/000/044/843/small_13764.jpeg"
class="moz-reader-block-img">
<figcaption>
<span><span>©</span> Philipp Plum</span>
</figcaption>
</figure>
</section>
<p><span>We spreken elkaar in een verstopt café</span>
achter het Berliner Ensemble in een besneeuwd Berlijn. Op
dat moment is al duidelijk dat het AfD (Alternative für
Deutschland) tweede zal worden in de verkiezingen.
Verbaasd is ze daar niet over. ‘Mensen verspillen echt te
veel energie met hun ontsteltenis over radicaal-rechts.
Misschien is het in Berlijn cool om queer te zijn, maar ik
kuste mijn vrouw al twintig jaar niet meer op minder
stadse openbare plekken. De mensen die verbaasd zijn zaten
echt te veel in hun eigen bubbel.’</p>
<p>Na een academische onderzoekscarrière aan universiteiten
in Cambridge, Verona en Berlijn, stapte ze uit de academie
om zich toe te leggen op het schrijven. Nu woont ze in een
woongemeenschap op een boerderij in de Oost-Duitse
deelstaat Brandenburg. Daar werd het AfD tijdens de
Europese verkiezingen vorig jaar al de grootste.</p>
<p>‘We nemen het niet op tegen een paar rijke mensen met
macht. Was het maar zo simpel!’
</p>
<p>Zo’n 160.000 mensen gingen in Berlijn de straat op tegen
fascisme toen de ‘brandmuur’ rond de radicaal-rechtse
partij scheuren begon te vertonen. In Nederland werd het
circus van kabinet-Schoof een half jaar lang in relatieve
stilte gevolgd. Tot dit weekend. Toen zeker
vijftienduizend mensen zich verzamelden op de Dam om te
demonstreren tegen racisme en fascisme.</p>
<p>Een hoopvol geluid. Maar de revolutie voor het leven
vereist meer dan een demonstratie, vertelt Von Redecker.
‘Sommige Duitse anti-AfD-protesten, die in kleine
oostelijke steden, zijn erg moedig. Maar die mobilisaties
zijn niet wat ik revolutionair zou noemen of zelfs “voor
het leven”. Integendeel, er is zelfs een verlangen naar
normaliteit, dat de dingen gewoon blijven zoals ze zijn,
dat Duitsland eruitziet alsof het geleerd heeft van het
verleden. Hoe verachtelijk het AfD ook is, de focus op het
verzet tegen slechts die ene partij is politiek leeg,
vooral omdat de <span>cdu</span>, en zelfs onze
voormalige progressieve coalitie, een aantal van haar
beleidsmaatregelen hebben overgenomen. Niettemin zijn
vriendelijke menigten een enorm reservoir van hoop, ze
kunnen een eerste reactie zijn en leiden tot iets
substantiëlers.’</p>
<p><span>Toch zijn het indrukwekkende mensenmassa’s. In de
VS bleef het na de verkiezing van Trump nagenoeg stil.
Hoe verklaart u dat verschil?</span><br>
‘Misschien is het Duitse lawaai minder effectief dan wat
nu lijkt op Amerikaanse stilte. Op straat verschijnen is
misschien niet hoe protest in de 21ste eeuw zich ontvouwt.
Er is een nieuwe focus op organiseren. Als je daarnaar op
zoek gaat, gebeurt er veel in de VS: het bouwen van
toevluchtsoorden, het beschermen van mensen tegen
deportatie door de immigratiepolitie, het organiseren van
juridische hulp voor vervolgde demonstranten. Een andere
belangrijke strategie is het voeren van campagnes, om
mensen die nog niet aan jouw kant staan, direct te
bereiken en te overtuigen. In Duitsland heeft de linkse
partij Die Linke net haar ledenaantal en verwachte
stemmenaantal verdubbeld, door die tactiek op de grond te
volgen.’</p>
<p><span>U beschrijft een revolutie voor het leven. Maar
moeten verzetsbewegingen niet eerder inzetten op het
grijpen van de macht? Is de ‘be the change you want to
see’-gedachte niet allang gecorrumpeerd door een
individualistisch neoliberalisme?</span><br>
‘Ik ben absoluut voor een machtswisseling. Maar als er
andere mensen aan hetzelfde roer zouden komen te staan van
dit economische systeem, zou er niks veranderen aan de
vernietingsramkoers waar we nu op varen. We nemen het niet
op tegen een paar rijke mensen met macht. Was het maar zo
simpel! De problemen wortelen dieper, namelijk in de
dagelijkse ideologie. Activisten boksen ook op tegen de
gevoelens van de meeste mensen in wiens belang ze
eigenlijk vechten. En om ideologie te veranderen, moet je
de kernstructuur van de samenleving zien te veranderen.</p>
<p>Iedereen weet dat deze vorm van leven onhoudbaar is en
toch is het zo moeilijk te zien hoe het anders kan. Er zit
dus kracht in het al belichamen van een alternatief, en in
de nederige houding over hoe ingewikkeld dat is, en
hoeveel je zelf nog moet leren en afleren. Dat geeft een
goede basis van waaruit je die strijd voor de macht kunt
organiseren. Het klinkt altijd stoer om te zeggen dat we
machteloos zijn tegenover structuren. Maar we zijn
hoofdrolspelers in de geschiedenis. En niet zoals het
neoliberalisme het wil, als individuen, maar als
georganiseerde collectieven.’</p>
<p><span>U schreef ‘De revolutie voor het leven’ in 2020, na
een decennium van enorme tegenbewegingen, met onder
andere #Metoo, XR en BLM. Een hoopvolle tijd. Nu is er
sprake van een flinke backlash. Heeft de revolutie voor
het leven gefaald?</span><br>
‘Het is duidelijk dat die fase van enorme tegenmacht
voorbij is. Dat is ook niet verrassend als je kijkt naar
de geschiedenis. Veel fasen van revolutie worden weer
opgevolgd door conservatieve regimes. Daar hoeft niet uit
te blijken dat dit de verkeerde aanpak was. Er is een klap
uitgedeeld die de machthebbers irriteerde, en ze vinden
zichzelf op steeds woestere manieren opnieuw uit.</p>
<p>‘De zelfonthulling van de wreedheid van de macht op dit
moment is vrij ongekend’
</p>
<p>Daar put ik een beetje hoop uit. Er is een soort
zelfonthulling van de wreedheid van de macht op dit moment
die vrij ongekend is. Een paar jaar geleden was er een
substantiële analyse nodig om aan te tonen dat kapitalisme
niet alleen arbeid uitbuit, maar ook leven vernietigt. Nu
wordt dat in zekere zin als vanzelfsprekend beschouwd.
Autoritaire leiders pochen zelfs over vernietiging en
geweld. Maar geweld uitoefenen, betoogde Hannah Arendt al,
is niet hetzelfde als macht hebben. Je kunt brute
repressie gebruiken om verzet te onderdrukken. Dit kan
tijdelijk werken, maar zonder instemming van het volk
blijft de macht instabiel. Dus in zekere zin getuigt het
feit dat activistische bewegingen de gevestigde orde in
een situatie hebben geduwd waarin ze alleen met geweld kan
handelen, ook van haar kracht.’</p>
<p><span>Hoe ziet u tegenbewegingen daarop reageren?</span><br>
‘Ik denk dat er op dit moment een verschuiving plaatsvindt
van de herstellende praktijken van bewegingen die ik
samenvat als “een revolutie voor het leven” naar een veel
wanhopigere vorm van zelfverdediging. Soms lijkt dat nodig
te zijn, bijvoorbeeld in dekoloniale strijd en in
Palestina. Maar dat is echt vanuit een positie van
wanhoop. En ik denk dat we uiteindelijk serieus moeten
nadenken over hoe de zelfverdediging van het leven
mogelijk is zonder dezelfde formule van onze tegenstanders
te gebruiken, waarbij zelfverdediging betekent dat je je
vijanden moet vernietigen. Geweld kan nodig zijn in
sommige contexten, maar we moeten het op de een of andere
manier altijd met een bloedend hart doen. Als filosoof zal
ik altijd moeten blijven wijzen op het gevaar van een <em>“warlike”</em>
scenario van verandering.’</p>
<p><b><span>De kapitalistische destructiemachine</span>
wordt aangedreven door een proces dat Von Redecker in
navolging van de Franfurter Schule-filosofen Adorno en
Horkheimer ‘verdinglijking’ noemt. Het kapitalisme moet
de wereld – mensen, dieren, de natuur – reduceren tot
geïsoleerde objecten, ontdaan van hun geschiedenis en
sociale verbanden, om ze te kunnen beheersen en
verhandelen. Het maakt bossen tot grondstoffen, dieren
tot vee en sociale relaties tot economische transacties.
Dingen die geen waarde hebben buiten hun economische
nut. Verdinglijking leert dat we ons enkel om ons bezit
moeten bekommeren, in plaats van om het leven dat we
delen. Deze eigendomsfixatie heeft zich in onze hoofden
genesteld. ‘Wij reproduceren dit beestachtige systeem.
Het heerst over en door ons’, schrijft Von Redecker.</b></p>
<p>Volgens Adorno en Horkheimer droeg dit ontmenselijkende
proces bij aan de opkomst van het fascisme in de jaren
dertig. De autoritaire golf die we nu zien is volgens Eva
von Redecker een reactie op een vorm van verdinglijking
die ze ‘fantoombezit’ noemt. Vrouwen en mensen van kleur
waren vroeger het wettelijke eigendom van de witte
westerse man. En hoewel de instituties die die
beschikkingsmacht garandeerden nu zijn verdwenen, probeert
het dominante systeem toch de macht en controle in stand
te houden.</p>
<p>‘De autoritaire beweging is een wraak van geamputeerde
eigenaars’, zegt ze. ‘Het emancipatieproces van de
beheersten heeft voor de ander gevoeld als een proces van
bezitsverlies. Ze hebben het gevoel dat ze een sfeer van
zeggenschap over hun vrijheid zijn kwijtgeraakt. Ik noem
het fantoombezit, zoals je na een amputatie nog steeds het
gevoel kan hebben dat daar nog iets zit dat jeukt, ook al
is er niets meer. En dan kun je altijd nog geweld
gebruiken om tijdelijk een gevoel van controle te
herscheppen.’</p>
<p><span>Maar waarom zou je willen vernietigen wat je wil
bezitten?</span><br>
‘De beste manier om dat te begrijpen is om het te zien
binnen de geschiedenis van eigendom. Het kapitalisme heeft
een vorm van eigendom uitgevonden waarin we bezit niet
alleen exclusief kunnen gebruiken, maar ook het wettelijke
recht hebben om het te vernietigen als we dat willen. Hoe
dat doorwerkt zie je bij femicide. Het zijn juist de
mannen die zeggen, “ik zou alles voor haar doen, ik leef
voor mijn vrouw”, die uiteindelijk in staat zijn haar te
vermoorden wanneer er jaloezie en angst voor verlies bij
komt kijken. Er is een belangrijk scharnierpunt waarbij
willen controleren en bezitten overgaat in agressie: de
vernietiging van fantoombezit. Dat is de overgang naar
fascisme, die je nu op sommige plekken al ziet gebeuren.
En dit is volgens mij de kern van het rechtse
ressentiment.’</p>
<p>Eva von Redecker: ‘Ons ontfermen over wat al verloren
leek – daarin schuilt een aantrekkingskracht’
</p>
<p>Ze vervolgt met grote ogen: ‘Weet je wat Elon Musk van
plan is om te doen voor zijn geplande verhuizing naar
Mars? Nucleaire raketten eropaf sturen. Het zou
klimaatverandering op de planeet in gang zetten in de hoop
dat het leefbaar wordt. Nou daar heb je het.’</p>
<p><span>Je zou zeggen dat de ‘revolutie voor het leven’ een
aantrekkelijker narratief biedt dan een verhaal van
vernietiging. Maar als je over een beter leven begint,
met ruimte voor plezier, zorg en liefde, word je al snel
uitgemaakt voor ‘snowflake’ die niet tegen de harde
realiteit kan. Vanwaar die weerstand?</span><br>
‘De Frankfurter Schule had dit al goed geanalyseerd. Wat
ondraaglijk is voor de machthebbers is niet zozeer het
verzet, maar het geluk en de hoop van degenen die
machteloos zijn. Machthebbers hebben zichzelf er namelijk
van overtuigd dat geluk niet zonder onderdrukking kan.</p>
<p>Maar ik zou nog een stap verder willen gaan. Ik denk dat
er altijd een geheime hoop is om te leven met minder
pantser; om geaccepteerd te worden met meer van je
eigenaardigheden en excentriciteiten. Die hoop wordt nu
weggedrukt, vooral bij mannen. Die sadistische
jongenscultuur zie je in elke klasse van de samenleving.
Als je die hoop voor jezelf eenmaal hebt laten varen en je
probeert erbij te horen om te overleven, dan is het
onverdraaglijk dat iemand anders laat zien dat het wel
kan.’</p>
<p><span>Is dit een verklaring voor de rechtse haat tegen de
‘genderideologie’?</span><br>
‘Ja, het maakt ze woedend! Identiteiten zijn niet
homogeen. We hebben allemaal perverse fantasieën. Iedereen
die past in de norm heeft een klein beetje gedood in
zichzelf. Als je dan anderen vrijer ziet leven, is dat
onverdraaglijk. Je voelt je bespot. Je zou dan namelijk
moeten toegeven dat de offers die je hebt gebracht niet
nodig waren. Maar nu heb je het gedood. En de weg terug
voelt te groot. Dan is het makkelijker vast te houden aan
de overtuiging dat die offers wel nodig zijn en anderen te
dwingen om dat offer te blijven brengen. Het is een
sadisme dat voortkomt uit de wanhoop dat je denkt dat
jijzelf niet meer te redden bent. Wat politiek rechts
ondertussen doet is troostend zeggen, “nee, die offers
zijn nodig. Dit geweld is normaal.”’</p>
<p><span>Voor hen valt er dus eigenlijk ook een hoop te
winnen.</span><br>
‘Ja, ik wil absoluut blijven vasthouden aan het idee dat
het betere leven voor iedereen mogelijk is. Anders worden
we cynisch. Dat wil niet zeggen dat ik de illusie koester
dat ik Donald Trump kan overtuigen met een revolutie voor
het leven. Maar het is wel het krachtigste verhaal dat we
hebben: een verhaal van hoop. De hoop dat we, door
solidariteit en samenwerking, minder angstig hoeven te
zijn dan in een samenleving waarin alleen eigendom wordt
beschermd. In zo’n wereld worden niet alleen de muren rond
bezit steeds dikker, maar ook die rond onze ziel en alles
wat we koesteren. Het leidt tot een gevoel van
verstikking. De vraag is: hoe vertel je dat verhaal van
hoop? Wat we moeten doen is laten zien dat leven zoveel
meer is dan het zoveelste bezit. Er schuilt een
aantrekkingskracht in werkelijke projecten van herstel en
in ons ontfermen over wat al verloren leek.’</p>
<h2>Lees ook:</h2>
<article>
<div>
<p><a
href="https://www.groene.nl/artikel/nieuw-rechts-en-het-verbale-spiegelpaleis">
<img
src="https://www.groene.nl/uploads/image/file/000/044/548/small_11997.jpeg"
data-src="/uploads/image/file/000/044/548/small_11997.jpeg"
class="moz-reader-block-img"> </a> </p>
</div>
</article>
<article>
<div>
<p><a
href="https://www.groene.nl/artikel/weigeren-om-mee-te-doen"> <img
src="https://www.groene.nl/uploads/image/file/000/033/005/small_crop-bac322cc-ff16-4745-9312-917cca660b7e.jpg"
data-src="/uploads/image/file/000/033/005/small_crop-bac322cc-ff16-4745-9312-917cca660b7e.jpg"
class="moz-reader-block-img"> </a> </p>
</div>
</article>
<article>
<div>
<p><a
href="https://www.groene.nl/artikel/flessenpost-uit-duitsland"> <img
src="https://www.groene.nl/uploads/image/file/000/022/843/small_crop-3-adorno_00.jpg"
data-src="/uploads/image/file/000/022/843/small_crop-3-adorno_00.jpg"
class="moz-reader-block-img"> </a> </p>
</div>
</article>
</section>
</div>
</div>
</div>
</body>
</html>