<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<div class="articlecontent articleview" style="font-size: 16px;
user-select: text;">[Burgerlijke ongehoorzaamheid versterkt het
systeem volgens Klaas Landsman, antiburgerlijke ongehoorzaamheid
verzwakt het systeem. Er is sprake van een zekere dialectiek
tussen deze twee vormen van ongehoorzaamheid. XR-demonstranten
zijn influencers en geen outfluencers. Landsman vergeet Henry
David Thoreau (Walden) te vemelden, bij uitstek een protagonist
van de burgelijke ongehoorzaamheid. / RO]<br>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter"><br>
</h1>
<p>trouw.nl:<br>
</p>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter">De
wetsovertredingen van Extinction Rebellion versterken onze
democratie</h1>
<h1 class="subtitle">Klimaatverandering</h1>
<p><br>
Klaas Landsman is hoogleraar mathematische fysica </p>
<div class="byline"></div>
<div class="content content-body">
<p class="drop-cap">Veel negatieve reacties op de bezettingen
van de A12 in Den Haag door Extinction Rebellion (het meest
recent op 27 mei) suggereren dat deze critici geen goed begrip
hebben van de daar gebruikte tactiek van burgerlijke
ongehoorzaamheid. Typerend is Trouw-columnist Sylvain
Ephimenco (1 juni 2023): "De wet [wordt] met deze illegale
actie met voeten getreden. Wie willens en wetens ondanks een
verbod blokkeert, helpt dus de rechtsorde te destabiliseren."<br>
<br>
Het tegendeel is waar. Deze actievorm is sinds de jaren zestig
uitvoerig geanalyseerd door politiek filosofen zoals Hannah
Arendt (Civil Disobedience, 1970) en John Rawls (A Theory of
Justice, 1971). In Nederland heeft bijvoorbeeld Kees Schuyt
hierover geschreven in Recht, orde en burgerlijke
ongehoorzaamheid (1973).</p>
<div class="h3">Stabiliserend middel</div>
<p>Hun vijftig jaar oude analyses gelden nog steeds. Rawls noemt
burgerlijke ongehoorzaamheid 'een van de stabiliserende
middelen binnen een constitutioneel systeem, ofschoon dit
middel per definitie illegaal is'. Hij wijst op hun grote
historische rol in het bereiken van een rechtvaardigere
samenleving, zoals in de VS rond de afschaffing van ten minste
de wettelijke segregatie van rassen.<br>
<br>
De Amerikaanse historicus Howard Zinn zei het als volgt:
'Protesteren buiten de wet is geen afwijking van de
democratie; het is daar absoluut essentieel voor. Het is een
correctie op de traagheid van 'de juiste kanalen', [...] een
noodzakelijke verstoring, even lastig als gezond.' (The Zinn
Reader, 1997.)<br>
<br>
Al deze auteurs zijn het erover eens dat degenen die
burgerlijke ongehoorzaamheid toepassen de rechtsstaat
accepteren, juist door de rand ervan op te zoeken via minimale
en onschuldige wetsovertredingen. Het veroorzaken van
verkeershinder zonder enige kans op slachtoffers, zoals ook
nu, is daarbij al decennia een veelgebruikte vorm. De
Nachtwacht werd bij een spraakmakende XR-actie niet
beschadigd. Het accepteren van een mogelijke straf past
hierin. Geweldloosheid en het respecteren van de rechten van
anderen staan voorop.<br>
<br>
Bedreigingen van politici of het storten van asbest op een
snelweg, laat staan het vervolgens intimideren van bedrijven
die dit opruimen, staan hier ver van. Voor omgekeerde vlaggen
heb ik daarentegen alle begrip. De geringe wetsovertredingen
bij inzet van burgerlijke ongehoorzaamheid vragen aandacht
voor grote misstanden die de activisten als schrijnend ervaren
en die zij niet via het politieke proces of andere volledig
legale middelen hebben kunnen verhinderen.<br>
<br>
Deze hefboomwerking is essentieel en verklaart waarom de
overtredingen openbaar en opzienbarend zijn - een groot
verschil met de meeste wetsovertredingen, die heimelijk zijn.
De protesten tegen de fossiele subsidies - volgens de nieuwste
schatting 30 miljard euro per jaar alleen al in Nederland -
zijn een goed voorbeeld: dankzij de A12-blokkades staan deze
nu eindelijk op de kaart.</p>
<div class="h3">Gewetensvol</div>
<p>Het bredere punt is hierbij dat de Nederlandse regering de
door haarzelf ondertekende internationale klimaatafspraken
ondergraaft en daarmee haar doelstellingen in gevaar brengt,
met potentieel rampzalige gevolgen. Hierbij vallen de
slachtoffers voornamelijk ver buiten Nederland. De
klimaatactivisten die de A12 blokkeren, doen dit niet uit
eigenbelang, maar vanuit een gewetensvol en weloverwogen
gedachtegoed dat de wereld als geheel betreft. Behalve het
genereren van publiciteit voor een bepaald standpunt (en het
meeprofiteren met de aarde als geheel, als de politiek dit
standpunt uiteindelijk overneemt) biedt een illegale blokkade
geen enkel voordeel aan de wetsovertreders van XR, terwijl een
afkeurenswaardige overtreding juist het eigenbelang dient.<br>
<br>
Kortom: het over één kam scheren van alle wetsovertredingen
door ze allemaal af te keuren mist de betekenis van de
burgerlijke ongehoorzaamheid als essentieel onderdeel van een
gezonde democratie.<br>
<br>
Klaas Landsman is hoogleraar mathematische fysica en was op 27
mei bij de betoging op de A12</p>
</div>
<div class="fillerline"><br>
</div>
</div>
<p></p>
</body>
</html>