<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<p>(Naast dat er sprake is van een 'waanzin van de economische
rede', de instrumentele rede, de goddelijke rede, is er nu ook
sprake van een 'waanzin van de techno-artificiële en robotische
rede'. Kortweg, de crisis van de rede veroorzaakt door het
logoscentrisme, een term van Derrida. / R.O.)<br>
</p>
<p> --</p>
<p>Ik heb die ChatGPT zojuist de vraag gesteld:</p>
<div class="relative flex w-full flex-col lg:w-[calc(100%-115px)]">
<div class="min-h-[20px] flex flex-col items-start gap-4
whitespace-pre-wrap">"Explain divine reason, instrumental reason
and artificial reason"</div>
</div>
<div class="text-base gap-6 m-auto md:max-w-2xl lg:max-w-2xl
xl:max-w-3xl p-4 md:py-6 flex lg:px-0">
<div class="w-[30px] flex flex-col relative items-end">
<div style="background-color: rgb(16, 163, 127);"
class="relative h-[30px] w-[30px] p-1 rounded-sm text-white
flex items-center justify-center"><svg width="41" height="41"
viewBox="0 0 41 41" fill="none"
xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" stroke-width="1.5"
class="h-6 w-6"></svg></div>
</div>
</div>
<div class="min-h-[20px] flex flex-col items-start gap-4
whitespace-pre-wrap">
<div class="request-:r0:-0 markdown prose break-words
dark:prose-invert light">
<p>ChatGPT:<br>
</p>
<p>Divine reason refers to the idea that a deity or higher power
possesses reason or understanding. This concept is often
linked to the belief in a divine being or beings who are
thought to have superior knowledge and understanding of the
world and the universe.</p>
<p>Instrumental reason, on the other hand, refers to the use of
reason as a means to an end. It involves using logical and
analytical thinking to solve problems and achieve specific
goals. This type of reason is often associated with practical,
everyday decision-making and problem-solving.</p>
<p>Artificial reason, also known as artificial intelligence
(AI), refers to the use of computer algorithms and systems to
perform tasks that would normally require human-like reasoning
and decision-making. AI systems are designed to analyze data,
recognize patterns, and make decisions based on that analysis,
in a way that is similar to how humans use their reasoning
abilities. However, unlike humans, AI systems do not have the
ability to think or feel in the same way that humans do, and
their decision-making is based purely on the data and
algorithms that are programmed into them.</p>
</div>
</div>
<p><br>
</p>
<p>Kortweg ChatGPT biedt nog geen nieuwe filosofische inzichten.</p>
<p><br>
</p>
<p><br>
</p>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter"><br>
</h1>
<p>Trouw 16/12:<br>
</p>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter">Bedreigt
kunstmatige intelligentie ons godsbeeld?</h1>
<h1 class="subtitle">Theologisch elftal</h1>
<div class="content content-blurb">In het Theologisch elftal legt
Trouw een actuele vraag voor aan twee theologen. Vandaag: Kan
kunstmatige intelligentie antwoord geven op theologische vragen?</div>
<div class="byline">
<div>SJOERD MULDER</div>
</div>
<p>'In het begin was het Woord', zegt de Bijbel in Johannes 1. Alles
wat er is, is volgens het christendom tot stand gekomen door het
woord van God. Daarmee is het woord en de rede altijd beschouwd
als iets van goddelijke oorsprong. De mens, als rationeel wezen,
deelt daarmee dan ook in een uniek en haast bovennatuurlijk
vermogen.<br>
<br>
Nu is er ChatGPT, een programma dat verhalen kan vertellen en
antwoord kan geven op complexe vragen, in goedlopende volzinnen.
Wat betekent zulke kunstmatige intelligentie theologisch
gesproken? Moeten we zeggen dat ChatGPT ook deel heeft aan de
goddelijke rede? En is dat dan bedreigend voor de mens?<br>
<br>
Het is in deze rubriek gebruikelijk om die vraag voor te leggen
aan twee theologen, maar voor deze keer stellen we de vraag eerst
ook aan het programma zelf, via de website chat.openai.com. 'Het
is moeilijk om te zeggen in hoeverre ChatGPT deel heeft aan de
goddelijke rede volgens de christelijke theologie', luidt het
antwoord van ChatGPT. 'Aangezien ChatGPT is gebaseerd op gegevens
en algoritmes, in plaats van op een bovennatuurlijke wijsheid of
inspiratie, lijkt het erop dat het in beperkte mate deel heeft aan
de goddelijke rede. Aan de andere kant kan ChatGPT in staat zijn
om te communiceren en antwoorden te geven op vragen op een manier
die lijkt op menselijke intelligentie, wat suggereert dat het
misschien wel degelijk een beperkte vorm van de goddelijke rede
bezit.'<br>
<br>
Alain Verheij, theoloog en schrijver, moet lachen als ik deze
tekst voorlees. "Het is indrukwekkend wat kunstmatige
intelligentie allemaal kan. Tegelijkertijd blijft het natuurlijk
heel clichématig. Het reproduceert op basis van een vaststaand
sjabloon een nieuwe tekst. Heel knap, maar niet echt creatief."<br>
<br>
"In het citaat van Johannes 1 wordt gesproken over het 'Woord',
'logos' staat er in het Grieks. Maar ik zou toch bestrijden dat
daar rationaliteit of iets dergelijks mee wordt bedoeld. Het is
een vertaling van het joodse begrip 'chochma', 'wijsheid'.
Wijsheid heeft te maken met nuances zien, met het aanvoelen van
een situatie, maar ook met het maken van iets nieuws, het zien van
een weg die eerder nog niet gezien werd. Precies dat nieuwe en
verrassende is volgens de Bijbel van goddelijke oorsprong. Maar
dat is iets dat kunstmatige intelligentie nooit kan. Dat blijft
zich altijd baseren op wat hij eerst aan input heeft gekregen."<br>
<br>
Arnold Huijgen, hoogleraar dogmatiek aan de Protestantse
Theologische Universiteit (PThU): "Ik zou niet zeggen dat onze
menselijke rede direct een afgeleide is van de goddelijke rede.
God is niet een soort supercomputer waar wij dan ook een beetje
inzicht van kunnen aftappen. Dat 'Woord' dat er volgens Johannes
in het begin was, verwijst niet naar een algemene goddelijke rede.
Het verwijst heel direct terug naar het scheppingsverhaal uit het
begin van de Bijbel, waar God de wereld schept door te spreken. En
daarmee benadrukt het dat God een schepper is, die al scheppend in
relatie treedt tot de mensen."<br>
<br>
"Anders gezegd: Wij staan niet met God in verband vanwege onze
redelijkheid, maar vanwege zijn spreken dat een relatie met ons
legt. Dit stempelt ons mensen: onze ziel ís onze relationaliteit.
En dat is echt iets anders dan kunstmatige intelligentie.<br>
<br>
"Overigens gaat kunstmatige intelligentie onze wereld wel
veranderen, dat zie ik zeker. Ik ben toezichthouder bij een
zorginstelling, en daar is robotisering heel actueel. Dat gaat van
sensoren die de zorgverlener een seintje geven als mensen uit bed
komen, tot een robot in de hoek van de kamer die mevrouw Jansen
vertelt hoe laat het is omdat ze dat tachtig keer per dag vraagt.
Er zijn zelfs robots die dementerende ouderen de indruk geven dat
ze een persoon zijn en een soort affectieve relatie suggereren."<br>
<br>
Verheij: "Ik sta ook niet negatief tegenover kunstmatige
intelligentie. Het is net als met het bijbelverhaal over de toren
van Babel. Een toren is prachtig, het is een mooi monument of kan
een plek geven om te wonen. Maar de bouwers zeiden: 'We gaan een
toren bouwen die de hemel bestormt, en wij zullen als goden zijn'.
Het is aan ons om te zorgen dat kunstmatige intelligentie op een
goede manier gebruikt wordt, maar we moeten onthouden dat het een
menselijk project blijft."<br>
<br>
Huijgen: "Wij zijn vaak bang dat wij de tovenaarsleerling zijn die
het allemaal boven het hoofd groeit. Dat kunstmatige intelligentie
een volgende fase in de evolutie wordt die ons gaat overheersen.
Die angst is ook niet uit de lucht gegrepen, en we moeten hier
onze theologische en filosofische denkkracht op loslaten.
Tegelijkertijd gebeurt dit in de literatuur en de film al langer,
denk aan verhalen als Frankenstein of The Matrix. Nieuwe techniek
gaat altijd gepaard met risico's én kansen."<br>
<br>
Verheij: "Ik vind het vooral boeiend om te zien dat deze kwestie
in feite om godsbeelden draait. God is geen superintelligentie.
Dat lijkt meer op de oude heidense beelden van goden, die waren
een uitvergroting van onszelf. Thor had een grotere hamer dan wij;
Aphrodite was aantrekkelijker dan wij. Die heidense pantheons zijn
wat dat betreft zeer clichématig. Ze verstevigen dat wat er al is,
de status quo. Ook kunstmatige intelligentie heeft het in zich om
daaraan bij te dragen. Daar moeten we ons zorgen over maken."<br>
<br>
"In het christelijk geloof draait het niet om de vraag: wat is er?
Maar om de vraag: wat moet er komen? Wat had er moeten zijn? Juist
in het antwoord op die vraag is God te vinden, zeggen christenen.
De God van de Bijbel zegt: 'Zie, ik doe iets heel nieuws', dan
wordt een maagd zwanger en er ontstaat een droom dat de
maatschappelijke orde op zijn kop gaat."<br>
<br>
Huijgen: "En stel nou dat kunstmatige intelligentie uiteindelijk
bijvoorbeeld in staat is om toch heel creatief nieuwe, prachtige
muziek te componeren. Zó, dat ik niet zou horen dat het niet door
een mens was gemaakt. Dan zou het mij kunnen ontroeren, maar
alleen zolang ik denk dat het door een mens is gemaakt. Want een
deel van de ontroering van muziek is nu precies dat de componist
zijn menselijkheid, zijn sterfelijkheid en zijn emoties met mij
deelt."<br>
<br>
"Zoals Paul Ricoeur schreef: compassie is gebaseerd op een
gedeelde kwetsbaarheid en sterfelijkheid. Uiteindelijk is die
lotsverbondenheid cruciaal voor onze onderlinge verhouding. Het
feit blijft dat wij relationele wezens zijn en kunstmatige
intelligentie niet. Een robot kan zich niet afvragen: 'Wie ben ik
eigenlijk?' Niet op de existentiële manier waarop die vraag mensen
bezighoudt."</p>
<div class="h3">Logos, het Woord van God</div>
Iedereen kent wel het kerstverhaal: Jozef en Maria, Jezus in een
kribbe, de herders, de wijzen uit het Oosten. Toch is op
kerstochtend de traditionele lezing in de meeste kerken een andere,
namelijk Johannes 1.<br>
<br>
Dat is een mysterieuze lezing. Het begint zo: 'In het begin was het
Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Het was in het
begin bij God. Alles is erdoor ontstaan, zonder het Woord is niets
ontstaan van wat bestaat.'<br>
<br>
Om deze tekst goed te begrijpen, moet je weten dat 'Woord' in het
oorspronkelijke Grieks 'logos' is. Dat was een term uit de indertijd
populaire filosofie van de Stoa, en betekende zoveel als een
'rationele kosmische ordening'. Volgens deze filosofie was de mens
en de maatschappij op zijn best als die zich voegde in deze
ordening.<br>
<br>
Het vervolg in Johannes is in dat licht verwarrend. Er staat: 'Het
Woord is mens geworden en heeft in ons midden gewoond.'<br>
<br>
De logos, die kosmische ordening, werd door de gemiddelde Helleense
toehoorder gezien als een onpersoonlijke kracht. Maar volgens deze
tekst is de logos mens geworden.<br>
<br>
De kerstboodschap klonk voor Helleense oren dus zo: als je in
verbinding staat met de persoon Jezus, die kleine baby in de kribbe,
hang je niet zomaar een willekeurig goed voorbeeld aan, maar
relateer je je aan de kosmische ordening zelf. Dat is dan
vanzelfsprekend een gegarandeerde weg naar geluk en vrede op aarde.<br>
</body>
</html>