<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<p> </p>
<div id="toolbar" class="toolbar-container scrolled"> </div>
<div class="container" style="--line-height: 1.6em;" dir="ltr"
lang="nl">
<div class="header reader-header reader-show-element">(Wat een
ellende hebben Turing en Dijkstra aangericht..)</div>
<div class="header reader-header reader-show-element"><br>
</div>
<div class="header reader-header reader-show-element"><br>
</div>
<div class="header reader-header reader-show-element"><a
class="domain reader-domain"
href="https://www.nrc.nl/nieuws/2022/11/04/filosoof-van-de-informatica-a4147035">nrc.nl</a>
<h1 class="reader-title">Als filosoof van de informatica had
Edsger Dijkstra een trouwe groep volgelingen</h1>
<div class="credits reader-credits">Bennie Mols</div>
<div class="meta-data">
<div class="reader-estimated-time" dir="ltr">8-10 minutes</div>
</div>
</div>
<hr>
<div class="content">
<div class="moz-reader-content reader-show-element">
<div id="readability-page-1" class="page">
<div>
<p>Toen Edsger Dijkstra in 1957 in Amsterdam trouwde, gaf
hij als antwoord op de vraag naar zijn beroep:
programmeur. De gemeente accepteerde dat niet, want dat
beroep bestond toen helemaal niet. Dus werd het
theoretisch fysicus, het vak dat Dijkstra in Leiden had
gestudeerd voordat hij het gloednieuwe pad van de
informatica insloeg. „Tot zover de traagheid waarmee ik
het beroep van programmeur in mijn eigen land zag
opkomen”, schreef hij daarover later, op de ironische
toon die hem zo kenmerkt.</p>
<p>Twee jaar eerder had Dijkstra’s promotor Adriaan van
Wijngaarden hem overtuigd van het feit dat computers een
blijvertje in de wereld zouden zijn. En waarom zou hij
dan niet degene zijn die van programmeren een
respectabele discipline kon maken? Die missie voerde hij
met hart en ziel uit tot aan zijn overlijden in 2002,
twintig jaar geleden. Dit jaar is het ook precies
vijftig jaar geleden dat hij de A.M. Turing Award won,
de Nobelprijs voor de informatica, als enige Nederlander
ooit.</p>
<blockquote>
<p>Dijkstra was een soort goeroe. Hij trok een kleine,
trouwe groep volgelingen aan</p>
<p>Krzysztof Apt <span>emeritus hoogleraar</span></p>
</blockquote>
<p>Dijkstra speelde in de jaren zestig en zeventig een
sleutelrol in het vestigen van de informatica als een
wetenschappelijke discipline, met een grote nadruk op
bewijsbare correctheid van computerprogramma’s. Iedereen
die een route plant met een navigatiesysteem gebruikt
het algoritme dat Dijkstra in 1959 bedacht: het
kortste-padalgoritme, een efficiënte methode om de
snelste route van A naar B te bepalen, een van zijn
baanbrekende concrete bijdragen aan de informatica.</p>
<p>„Dijkstra was een soort goeroe”, zegt <a
href="https://homepages.cwi.nl/~apt/">Krzysztof Apt</a>,
emeritus hoogleraar van het Centrum Wiskunde &
Informatica in Amsterdam, terwijl hij bij hem thuis een
aantal handgeschreven brieven van Dijkstra aan hemzelf
laat zien. Apt is co-auteur van het net verschenen boek
<em>Edsger Wybe Dijkstra: His Life, Work, and Legacy</em>,
waarin tientallen informatici terugblikken op leven en
werk van Dijkstra. Apt: „Dijkstra trok een kleine,
trouwe groep volgelingen aan die zelfs zijn
schrijfstijl, notatie, manieren en type sandalen
imiteerde.”</p>
<h2>Bescheiden en ongelofelijk eerlijk</h2>
<p>Apt werkte tussen 1987 en 1990 als hoogleraar samen met
Dijkstra aan de Universiteit van Austin, Texas (VS).
„Aan de ene kant was hij dominant, intimiderend, stroef
en met een negatief soort humor, maar aan de andere kant
was hij ook bescheiden, integer en ongelofelijk eerlijk.
Dat laatste was voor mij doorslaggevend.” Werkend aan
het boek over Dijkstra ontdekte Apt met hoeveel
collega’s Dijkstra in brieven correspondeerde en hoe
vaak hij ze bij hem thuis liet logeren. Apt: „Toen hij
in Nuenen woonde, nam hij menig buitenlands collega mee
op een fietstochtje met zijn tandem.”</p>
<p>Apt noemt Dijkstra „de man die de informatica op zijn
schouders droeg”. „Hij voelde zich verantwoordelijk voor
de informatica, alsof deze van hem afhankelijk was”,
legt Apt uit. „Bij alle lezingen die hij bijwoonde
maakte hij geen geheim van zijn meningen en was hij vaak
genadeloos tegenover de sprekers. Alsof hij voelde: dit
is mijn gebied, en dat mag niet vervuild worden door een
verkeerde aanpak.”</p>
<p>„Dijkstra’s belangrijkste erfenis is het rigoureuze
wiskundige denken over programmeren”, zegt
Turingprijswinnaar Leslie Lamport. „Hij keek naar
computercode alsof het een wiskundig object is.” Daarom
ook was hij een voorstander van het leren programmeren
zonder computer. Zelf schafte hij pas heel laat in zijn
leven een computer aan, met frisse tegenzin.</p>
<blockquote>
<p>Dijkstra had ook een zwakheid, en dat was dat hij
wilde dat anderen dachten zoals hij</p>
<p>Leslie Lamport <span>Turingprijswinnaar</span></p>
</blockquote>
<p>„Dijkstra had echter ook een zwakheid”, zegt Lamport
wat aarzelend, „en dat was dat hij wilde dat anderen
dachten zoals hij.”</p>
<p>In 1984 verruilde Dijkstra de TH Eindhoven voor Texas.
Hij was gedesillusioneerd geraakt over het Nederlandse
hoger onderwijs in de informatica. In de tv-documentaire
<em><a
href="https://www.vpro.nl/speel~WO_VPRO_035355~denken-als-discipline-noorderlicht~.html">Denken
als discipline</a></em> (2001) zei hij: „Dat was een
tijd waarin voor allerlei afdelingen de grootste zorg
was: is mijn curriculum wel waterig genoeg?”</p>
<figure data-source="gn4">
<img data-aspect-ratio="2.045"
data-gn4-data-id="data92789561"
data-src="https://images.nrc.nl/8yOWFCHY7qT5iwDMrwHGqj0exns=/1280x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png|https://images.nrc.nl/f97LEihnTT3llo0rs_yJZcj7Atw=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png"
data-src-medium="https://images.nrc.nl/oJ5Yj9LhoOvYEpzEap9ZU_yXD5g=/640x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png|https://images.nrc.nl/8yOWFCHY7qT5iwDMrwHGqj0exns=/1280x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png"
data-src-medium-webp="https://images.nrc.nl/q7MIMDsfjPU_9u7TgZVfI3Kz-78=/640x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png|https://images.nrc.nl/eNzczJxJVFCQb9MfKiCE4T87Huw=/1280x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png"
data-src-webp="https://images.nrc.nl/eNzczJxJVFCQb9MfKiCE4T87Huw=/1280x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png|https://images.nrc.nl/h_q884cdjpOgUDKjZRk9PnFMxdY=/1920x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png"
src="https://images.nrc.nl/eNzczJxJVFCQb9MfKiCE4T87Huw=/1280x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png|https://images.nrc.nl/h_q884cdjpOgUDKjZRk9PnFMxdY=/1920x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data92789561-ebbe79.png"><figcaption>
<p> <span><strong>Drie van de prikkelende oneliners</strong>
van Edsger Dijkstra. Zijn handschrift was zo
iconisch dat een collega er dit lettertype op
baseerde: het Dijkstra-font. </span></p>
</figcaption></figure>
<p>Dijkstra had een bijzondere manier om zijn ideeën te
verspreiden. Ja, hij schreef natuurlijk af en toe
wetenschappelijke publicaties, voornamelijk als enige
auteur, maar alleen als hij vond dat zijn ideeën
voldoende gerijpt waren – en zijn lat lag hoog. Veel
vaker schreef hij zijn beroemd geworden <a
href="https://www.cs.utexas.edu/users/EWD/welcome.html">EWD’s</a>:
1.318 notities voorzien van zijn initialen en een
volgnummer. Het zijn stukken onderzoek, wiskundige
bewijzen, verslagen van conferenties, commentaren en
opinies.</p>
<p>„Die stuurde hij dan per post naar een stuk of twintig
vakgenoten”, vertelt Apt. „En die konden er dan zelf
kopieën van maken en verder sturen. Met zijn EWD’s was
hij als het ware de eerste blogger in de informatica.”</p>
<p>Apt: „Het zijn vaak juweeltjes. Hij liet ook zien hoe
helder je kunt schrijven over echte problemen zonder
formules te gebruiken. En hij kon perfect ideeën in een
enkele zin samenvatten en prikkelend oneliners
formuleren.”</p>
<p>In eerste instantie schreef Dijkstra zijn EWD’s op zijn
Olivetti-schrijfmachine, maar vanaf 1979 schreef hij ze
alleen nog maar met zijn Montblanc-vulpen. Zijn
handschrift werd zo iconisch dat collega-informaticus <a
href="http://lucacardelli.name/indexArtifacts.html">Luca
Cardelli</a> in de jaren 80 een Dijkstra-font
ontwierp.</p>
<p>Lamport en Apt kenden Dijkstra goed. Maar hoe kijkt de
jongere generatie naar Dijkstra? Felienne Hermans is
sinds kort hoogleraar computer science education aan de
VU en ontwikkelde de <a
href="https://www.hedycode.com/">programmeertaal Hedy</a>
voor kinderen. Zij laat per e-mail weten dat Dijkstra
net was overleden toen zij ging studeren.<a
href="https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/31/de-bestorming-van-het-capitool-is-ook-software-a4029907"><span><strong></strong></span></a></p>
<h2>Pittige uitspraken</h2>
<p>Hermans: „Toen de EWD’tjes begonnen te circuleren,
lazen wij die als studenten gretig. Het was een soort
bloggen, of twitter, vol met pittige, ongenuanceerde
uitspraken tegen alles en iedereen, zoals ‘<em>Cobol
cripples the mind</em>’. Dat klinkt grappig, maar is
natuurlijk ook een heel nare opmerking want Cobol, een
jaren-60-programmeertaal, heeft zoveel bijgedragen als
eerste machine-onafhankelijke taal. Dan kun je denken:
ach ja het was een andere tijd, dat is waar, maar voor
mij hoort Dijkstra bij een generatie informatici die met
hun nare communicatiestijl er juist voor hebben gezorgd
dat mensen in de informatica heel lang hebben gedacht
dat we zo met elkaar kunnen omgaan en dat het bij nerds
hoort om onbeschoft te zijn als je maar duidelijk bent.”</p>
<p>Hermans denkt dat Dijkstra zó overtuigd was van zijn
eigen gelijk dat hij echt geloofde dat hij iedereen
moest bekeren. „Maar als ik denk aan wat het maken van
software nu echt moeilijk maakt, dan denk ik aan
mensendingen: samenwerken, documenteren, veranderende
eisen en een veranderende wereld. Mensen die dat
interessant vonden, zijn door de Dijkstra’s van toen uit
het veld gedreven met zijn rigide denkwijze en vaak
botte manier van communiceren.”</p>
<figure data-source="gn4">
<img data-aspect-ratio="0.6690140845070423"
data-gn4-data-id="data92486082"
data-src="https://images.nrc.nl/JdaN4WkQdpd7aU86KecfwWlVkbg=/1280x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg|https://images.nrc.nl/XAghxD84XBVZonnAFYPZ8Tet9JU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg"
data-src-medium="https://images.nrc.nl/NNNykU9k4vKnuAtKbcNtapvcmes=/640x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg|https://images.nrc.nl/JdaN4WkQdpd7aU86KecfwWlVkbg=/1280x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg"
data-src-medium-webp="https://images.nrc.nl/6WREKYar17ngAgtSIz0u1sw70Uo=/640x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg|https://images.nrc.nl/D8IINRRLvkE6oVVGX6uogOj0sbk=/1280x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg"
data-src-webp="https://images.nrc.nl/D8IINRRLvkE6oVVGX6uogOj0sbk=/1280x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg|https://images.nrc.nl/7OLewAS2agZJzVRV-jSDjcXUc9k=/1920x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg"
src="https://images.nrc.nl/D8IINRRLvkE6oVVGX6uogOj0sbk=/1280x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg|https://images.nrc.nl/7OLewAS2agZJzVRV-jSDjcXUc9k=/1920x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92486082-b9fea3.jpg"><figcaption>
<p> <span>Foto bij een interview in NRC Handelsblad
(1984): <a
href="https://www.nrc.nl/handelsblad/1984/06/21/#119">‘De
programmeurs maken er een rommeltje van’</a> </span></p>
<p> <span>Foto Leo van Velzen</span></p>
</figcaption></figure>
<h2>Extremere standpunten</h2>
<p>Dijkstra werd steeds meer een filosoof van de
informatica. Apt: „Naarmate de informatica groeide, werd
zijn invloed steeds kleiner. Voor veel mensen werden
zijn principes te idealistisch. En naarmate hij ouder
werd, verhardde zijn mening en werden zijn standpunten
te extreem en daardoor impopulair.”</p>
<p>Dijkstra’s manier van denken paste goed in een tijd
waarin computerprogramma’s nog enigszins overzichtelijk
waren, waarin nog niet iedereen een smartphone had.</p>
<p>Maar de informatica heeft zich moeten aanpassen.
Informatica in de 21ste eeuw vereist niet alleen een
samenwerking met de wiskunde, maar ook met de
ingenieurswetenschappen en de sociale en
geesteswetenschappen. Apt: „Op het hoogtepunt van zijn
carrière was Dijkstra waarschijnlijk de invloedrijkste
informaticus ter wereld. Maar nu, vijftig jaar later, is
de erfenis van hem die het meest is beklijfd, zijn
concrete bijdragen aan de informatica en niet zijn
nadruk op een wiskundige methodologie.”</p>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div> </div>
</div>
</body>
</html>