<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<div class="header reader-header reader-show-element"> <a
class="domain reader-domain"
href="https://www.vn.nl/literaire-kroniek-ton-lemaire/">vn.nl</a>
<h1 class="reader-title">Literaire Kroniek: Als we toch naar de
verdommenis gaan, dan maar met Ton Lemaire</h1>
<div class="credits reader-credits">Carel Peeters</div>
<div class="meta-data">
<div class="reader-estimated-time" dir="ltr">10-13 minutes</div>
</div>
</div>
<hr>
<p>Tussen de cultuurfilosofen die zich op z’n breedst met de gang
van de wereld bezighouden is de antropoloog Ton Lemaire de
redelijkste, toegankelijkste en best schrijvende, vindt Carel
Peeters na lezing van Lemaire’s nieuwe werk <em>Tegen de tijd.</em></p>
<p>Het is dat je bij de antropoloog en filosoof Ton Lemaire niet
meteen aan auto’s denkt, anders zou ik zeggen dat hij een perfecte
omgang heeft met het gaspedaal. Hij weet het stevig ingedrukt te
houden en flinke snelheid te maken. Maar hij weet als de beste ook
van remmen en matigen.</p>
<p>Lemaire weet dat hij snelheid wil maken, hij wil dat er op zo’n
kortst mogelijke tijd ‘een radicale omslag in ons doen en denken’
zal plaatshebben. Niet minder. Hier begint hij <em>Tegen de tijd,
</em>zijn boek met ‘kanttekeningen bij onze wereld’, mee en hij
sluit er ook mee af. Er valt eigenlijk niet meer te dralen.
Tegelijk remt hij zichzelf af, realiseert hij zich dat we
onvolmaakte wezens zijn. Ook al brandt het vuur van een idealist
in hem, hij wil het niet zijn (‘hoed u voor idealisten en
perfectionisten!’).</p>
<p>Hoe radicaal Lemaire wil dat de omslag ook is, hij is de best
gemotiveerde <em>piecemeal social engineer</em> die Karl Popper
zich ooit heeft kunnen denken. Ook in <em>Tegen de tijd</em>
behandelt hij weer een reeks dichtbije en veraffe maatschappelijke
en wereldse onvolkomenheden die eerder vandaag dan morgen
verbeterd zouden moeten worden, maar hij laat zich niet verleiden
om in de fouten van de onrustige ADHD-samenleving te vervallen die
hij juist bekritiseert.</p>
<p>Hoe weinig spectaculair en hoe in tegenspraak ook met de urgentie
van de problemen, Lemaire committeert zich aan de Popperiaanse
geleidelijke democratische weg: die ‘staat immers een stuksgewijze
(‘piecemeal’, CP), trage, altijd opnieuw bevochten en voorlopige
reeks van verbeteringen voor die met vallen en opstaan worden
gerealiseerd.’</p>
<h5>hardnekkige en solide cultuurkritiek</h5>
<p>Lemaire (1941) kiest op zijn tachtigste voor dit ‘illusieloos en
verstandig geworden idealisme’ omdat hij ziet dat wat hij, en vele
geestverwanten met hem, heeft aangekaart, niet helemáál in het
zwarte gat valt, maar wel degelijk op enigszins grote schaal
politiek en maatschappelijk aanslaat: dat de macht van het
ongelijk verdeelde geld beteugeld moet worden, dat de
wereldbevolking niet meer zou moeten groeien, maar stationair zou
moeten zijn, dat de ongelijkheid sterk moet verminderen, de
groteske verspilling teruggedrongen moet worden, het tegengaan van
de ontbossing, het stoppen met atoomenergie, het reduceren van de
mobiliteit, een einde maken aan het dogma van de economische
groei, het stoppen van de overbevissing, verbod tot het produceren
van plastic, de opheffing van de bio-industrie (‘de hele
bio-industrie is een symptoom van een vastgelopen en zieke
maatschappij.’), enzovoort enzovoort.</p>
<blockquote>
<p>Het werk van Lemaire is gematigd geformuleerde, maar
hardnekkige en solide cultuurkritiek.</p>
</blockquote>
<p>Dit is de beknopte lijst die elke kritische burger op zijn rug
draagt. Lemaire heeft in boeken als <em>De val van Prometheus</em>,
<em>Verre velden</em> en het nieuwe <em>Tegen de tijd</em> de
kritiek op deze duurzame misstanden voorzien van goed geschreven
inhoudelijke argumenten. Het is gematigd geformuleerde, maar
hardnekkige en solide cultuurkritiek.</p>
<p>In de negentien boeken die Lemaire sinds 1969 heeft geschreven
komt één gegeven steeds terug: dat de mens te veel in het
middelpunt is gaan staan terwijl hij maar één soort is tussen vele
andere soorten. Dit ‘antropocentrisme’ zorgt er voor dat alles in
het teken staat van het bedienen van de menselijke behoeften en
verlangens. Alles draait om de mens, de natuur en de dieren worden
door hem gebruikt en geëxploiteerd. De mens mag van Lemaire wel
eens een toontje lager zingen.</p>
<p>Na de dood van God heeft de mens zichzelf helemaal
verabsoluteerd. Lemaire schat de mens niet licht in, maar de
menselijke grootheid manifesteert zich volgens hem niet in ‘macht
en heerschappij, maar in prudentie, bescheidenheid en
zelfbegrenzing.’ Dat moet voor elke overtuigde antropocentrist een
flink stapje terug zijn: dat de menselijke grootheid in
bescheidenheid zou zitten.</p>
<p>Die bescheidenheid maakt natuurlijk weinig kans in een omgeving
die in beweging wil blijven door dingen te doen en te willen. Het
valt niet te ontkennen dat in het werk van Lemaire de
verworvenheden en de zegeningen die het onvolmaakte leven door de
eeuwen heen heeft opgeleverd niet erg voor het voetlicht worden
gehaald, die moet je echt zelf uit de coulissen van de
geschiedenis het podium op sleuren want Lemaire doet het niet, hij
vergeet het gewoon, zijn hoofd staat er niet naar. Dat hoofd heeft
meer aandacht voor de <em>homo sapiens destruens</em>, de
vernielende mens, de mens die door een ‘spoor van vernieling en
wreedheid in de geschiedenis achter te laten’ ervoor heeft gezorgd
dat het humanisme aan een correctie toe is. Te veel vervuld van
zichzelf zag het humanisme over het hoofd dat de natuur (de
velden, de sterrenhemel, de oceanen, de hooggebergten) een van de
mens onafhankelijke intrinsieke waarde heeft.</p>
</body>
</html>