<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<ul class="art-meta">
<li>23 Jul 2021</li>
<li>NRC Handelsblad</li>
<li>Door onze medewerker Hannah van Wieringen</li>
</ul>
<h1>Na de crash zijn we kakkerlakken </h1>
<div id="toolbar_panel" class="art-tools"><a class="button b-zoom"><span></span></a>
<hr width="100%" size="2"><a class="button b-zoom"><span><br>
</span></a><a class="button b-translate b-exp"><span></span></a><span
class="slider"><span></span></span></div>
<div class="clear">
<div class="art-layout-a-2x" id="testArtCol_a">
<h2>De Franse filosoof Bruno Latour bereidt zijn lezers voor op
de wereld na de corona-pandemie, als iedereen tastenderwijs
zal moeten wennen aan de nieuwe tijd.</h2>
<p class="art-annotation">Bruno Latour formuleert open en
zoekend en richt zich op de dialoog. Hij stelt vooral vragen
en doet niet aan simplificaties.</p>
<p> Bruno Latour (1947), winnaar van de Spinozalens 2020,
beweegt zich als denker op het snijvlak van sociologie,
filosofie en kunst. En waar wetenschapsfilosofie en
technologie eerst zijn aandacht trokken, laat hij in zijn
laatste werken een licht schijnen over het thema
klimaatverandering. Het fundament onder die werken is de
gedachte dat we beter af zouden zijn met wat minder
antropocentrisme. In bijvoorbeeld zijn lezing ‘The Parliament
of Things’ maakt hij dat letterlijk door de stem te laten
horen van niet-menselijke entiteiten, waaronder de Noordzee. </p>
<p> In het bij Octavo mooi uitgegeven Waar ben ik?
Lockdownlessen voor aardbewoners, de opvolger van het
veelgelezen Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie in het
</p>
<p> Nieuwe Klimaatregime (2018), zet Latour Kafka’s novelle De
gedaanteverwisseling in, nu eens niet als menselijk
schrikbeeld, maar als gids. Volgens hem is de
‘kakkerlakwording’ geen slecht uitgangspunt ‘als ik wil leren
me te oriënteren en de stand van zaken op te maken’. </p>
<p> Die stand van zaken betreft de verhouding tussen mens en
aarde: daar is veel veranderd of moet nog veranderen. Hij
stelt zich voor dat we uit de lockdown ontwaken en dan net als
Kafka’s Gregor Samsa vragen: ‘Waar ben ik toch?’ Latour
antwoordt: ‘Elders in een andere tijd, iemand anders, lid van
een ander volk. Hoe kan ik hieraan wennen? Tastenderwijs,
zoals altijd, hoe anders?’ </p>
<p> Dat ‘tastenderwijs’ is precies waarom Latour een overwegend
avontuurlijke denker is. Hij formuleert open en zoekend en
richt zich op de dialoog. Hij stelt meer vragen dan dat hij
antwoorden geeft en doet niet aan simplificaties. Bij Latour
geen apodictisch gepreek over hoe we uit de penarie komen,
maar hij is wel hier en daar apodictisch over dát we in de
penarie zitten. </p>
<p> In het tasten houdt hij zich bezig met de begrippen die we
tot onze beschikking hebben en zoekt ook daar naar
noodzakelijke transformaties. Het begrip generatieconflict,
dat ons verdeelt, wil hij oprekken tot wat hij noemt
‘verwekkingszorgen’. We hebben, zo stelt Latour, allemaal
verwekkingszorgen: hoe overleven ik en mijn nakomelingen? Dit
geldt niet alleen voor mensen maar ook voor varens, sparren,
beuken, korstmos en koraal. ‘We kunnen Aarde omschrijven als
de verbinding, vereniging, overlapping en combinatie van
iedereen die […] verwekkingszorgen heeft’, aldus Latour. </p>
</div>
<div class="art-layout-b-2x" id="testArtCol_b">
<p> Die hoofdletter voor de Aarde gebruikt Latour bewust. Het
duidt op een nieuwe manier van naar de aarde kijken, mét
planetair bewustzijn. Als hij het begrip zonder hoofdletter
gebruikt doelt hij op de aarde volgens de oude menselijke
zienswijze. Die oude zienswijze: dat de aarde bodemloos en
onuitputtelijk is, is Latour een doorn in het oog. Het is deze
zienswijze die ons tegenhoudt de noodzakelijke transformatie
door te maken als soort. Latour wijst vijanden aan,
(re-)producenten van deze zienswijze. Ayn Rand bijvoorbeeld.
Zo houdt hij de ‘stilistisch onbeholpen, maar onthutsend
efficiënte’ roman Atlas Shrugged van de ‘naargeestige mevrouw
Rand’ onder meer verantwoordelijk voor de kille plannen van
ondernemers zoals Elon Musk om Aarde te verlaten. Beiden zijn
bodemloze helden – een held is een scheldwoord bij Latour –
die iedereen zonder hun geniale ondernemersinitiatieven uit
zouden hongeren. </p>
<p> Liever denken we dieper na over ‘de spanning tussen het
leven op aarde en het leven met Aarde’. Waarbij leven met
Aarde nabijer en lichamelijker zou zijn en leven op aarde
eerder van bovenaf wordt beleefd, zonder lichaam, via Google
Maps of anderszins via satellieten. Zoals gezegd, Latour is
niet te besmuikt om vijanden aan te wijzen. En hij vraagt om
niets minder dan een ommezwaai. Weg met het
vooruitgangsdenken: ‘Niet meer voorwaarts gaan naar het
oneindige, maar leren achteruit te wijken, uit te voegen,
tegenover het eindige.’ Hiertoe probeert hij ook het begrip
‘Verstellers’ uit (voor diegenen die met de Aarde leven) en
zet dat tijdelijk, want Latour blijft beweeglijk en blijft
tasten, tegenover ‘Onttrekkers’ (zij die op de aarde leven). </p>
<span class="art-object" id="artObjectWrap2"><span
class="art-moreimages clear" id="artObject2"><a><img
src="https://i.prcdn.co/img?regionguid=ad420384-31ca-4e99-a052-0cab484b6333&scale=127&file=32112021072300000000001001®ionKey=l71stqxdCZdmAtXGV60Q%2bw%3d%3d"></a></span></span>
<p> Van dit ‘post-crash-rapport’ beklijft het beeld van de
mensheid als kakkerlak, met uitsterven bedreigd. En met Latour
in de hand is leven vanuit het gezichtspunt van een kakkerlak
ineens een wonderlijk en leerzaam avontuur. ‘Er is schoonheid,
er is dans in het ritmisch kruipen van mijn Gregor.’ Zo simpel
is het. Zoals je een novelle anders kunt interpreteren, kun je
de manier waarop je naar jezelf en de aarde kijkt ook anders
interpreteren, met verstrekkende gevolgen. </p>
</div>
</div>
</body>
</html>