<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<p><font face="Times New Roman, Times, serif">
<hr width="670" size="1" noshade="noshade" align="LEFT">
</font>
</p>
<table cellspacing="1" cellpadding="5" border="0">
<tbody>
<tr>
<td width="160" valign="TOP" align="CENTER">
<font size="-1" face="Arial, Helvetica, sans-serif">
<a href="http://retro.nrc.nl/W2/inhoud.html"><img
src="http://retro.nrc.nl/W2/Img/luxkleinn.gif"
width="100" border="0"></a>
<p><br>
<a
href="http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Srebrenica/inhoud.html">Affaire
Srebrenica</a></p>
<p>
<a
href="http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Srebrenica/nieuws.html">Nieuws</a></p>
<p>
<a
href="http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Srebrenica/tijd.html">Chronologische
reconstructie</a></p>
<p>
<a
href="http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Srebrenica/commissie.html">Commissie
Bakker</a></p>
<p>
<a
href="http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Srebrenica/achtergrond.html">Achtergrond</a></p>
<p>
<a
href="http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Srebrenica/opinie.html">Opinie</a></p>
</font>
<p><font size="-1" face="Arial, Helvetica, sans-serif">
<a
href="http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Srebrenica/links.html">Links</a>
<img src="http://retro.nrc.nl/W2/Img/1x1.gif"
width="160" height="1" border="0">
</font>
</p>
</td>
<td width="350" valign="TOP" align="LEFT">
<font size="-1" face="Arial, Helvetica, sans-serif"> <font
size="+3"> Een reconstructie van de val van Srebrenica;
Het demasqué
van Dutchbat </font>
<p>
<font size="+1"> De Nederlandse VN-soldaten van Dutchbat
zijn veilig terug. Hebben
zij echt al het mogelijke gedaan om de val van
Srebrenica te voorkomen
en de bevolking te beschermen, zoals minister
Voorhoeve zegt? De
aanwijzingen groeien dat er onder hun neus massamoord
is gepleegd. De
laatste dagen van Srebrenica: over een ongelukkig
Nederlands salvo op
moslim-strijders, de wilde rit naar de basis en de
honderden lijken in
de berm. </font></p>
<p>
</p>
<table cellspacing="1" cellpadding="1" border="0"
bgcolor="#3299CC">
<tbody>
<tr>
<td valign="MIDDLE" align="LEFT">
<table cellspacing="1" cellpadding="5" border="0"
bgcolor="#FFFFFF">
<tbody>
<tr>
<td width="100%" valign="MIDDLE"
align="LEFT"><font face="arial, geneva"><font
size="-1">
<b>Harm van den Berg en Frank
Westerman </b>
</font></font></td>
</tr>
</tbody>
</table>
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>
Telkens als het bos beweegt ratelen de mitrailleurs. Met
een
gerinkel van koper op asfalt rollen de hulzen naar de
kant van de weg.
“Geef je over!” roepen de soldaten tegen de struiken.
Hun gezichten
staan net zo gespannen als hun kalasjnikovs. </p>
<p>
Onder in beeld van deze nimmer vertoonde videofragmenten
verschijnen
datum en tijd: 13 juli, 16 uur 12. Srebrenica is 48 uur
eerder gevallen.
Zo'n tienduizend moslims proberen door de bergen te
ontkomen naar het
zestig kilometer verderop gelegen Tuzla. Maar in het dal
van de Jadar
bij het gehucht Konjevic Polje wacht hen een hinderlaag
van
Serviërs met bijthonden en pistolen in de aanslag. </p>
<p>
Twee jongens, leunend op elkaars schouder, zien geen
uitweg meer en
geven zich over. 'Die kant op' gebaren de geweerlopen.
Zwijgend stappen
ze over een in trainingsjack gehuld lijk en verdwijnen
uit beeld. De
cameraman vraagt aan een bejaarde man of hij bang is.
Wat zal hij
zeggen? Zijn ogen schieten over de verspreid in het gras
liggende plunje
- tassen, schoenen, foto's - van moslims die in dezelfde
val zijn
gelopen. “Wie zou er niet bang zijn als-ie in mijn
schoenen stond?”
zegt hij als de bewakers hem bij z'n ellebogen afvoeren.
</p>
<p>
Servische soldaten, behangen met een sjerp van patronen,
spelen met een
pistool. Klik-klak, magazijn eruit, magazijn erin. Ze
richten op iets of
iemand, en net als je als kijker je billen samenknijpt
in afwachting van
de knal, zwenkt de camera naar een menigte van honderden
halfblote
mannen op een voetbalveldje. “In totaal hebben onze
strijdkrachten
tweeduizend moslims afgemaakt', zegt Zoran Petrovic in
Belgrado,
die de band heeft geschoten als promotiefilm voor het
winnende leger.
“Hier op deze plek zo'n vijfhonderd.” </p>
<p>
Twee dagen later is de weg langs de Jadar versperd door
een kipauto met
daarop een stapel lichamen. Een bus met zeventien
gegijzelde
Dutchbatters - op weg naar huis - moet wachten. Ynse
Schellens uit
Leeuwarden ziet hoe twee of drie lijken (“paars en
opgeblazen”) met
een shovel in de laadbak worden gekiept. Door de deur
waait de geur van
ontbinding naar binnen. Sergeant Warner Ceelen ontwaart
“stapels
burgerkleren” een tractor-met-aanhangwagen waarop “zes
of acht
lijken”. Een man met handschoenen aan verzamelt tassen,
schoenen en
foto's. Een van de soldaten stoot Ceelen aan: “Zie je
daar die lijken
op dat bospad?” Als de bus zich weer in beweging zet
zien de
peacekeepers nog veel meer lichamen in slordige rijen
langs de weg.
“Een paar honderd”, schat Schellens. “Het leek of ze
klaar lagen om
opgeruimd te worden.” </p>
<p>
De getuigenissen van de Nederlanders en de Servische
videobeelden
blijken schakels in de bewijsvoering voor moord op de
gevangenen. Daags
na het passeren van de Dutchbatters maakt een
Amerikaanse
spionagesatelliet opnamen van vers graafwerk en sporen
van een shovel in
de weilanden langs de Jadar. Madeleine Albright, de
Amerikaanse
VN-ambassadeur, presenteert dit materiaal als “foto's
van massagraven
met de lichamen van ongeveer zeshonderd mannen die
eerder op een
voetbalveld bij Konjevic Polje waren samengedreven”. De
eerste
buitenlandse journalist die het omgewoelde veld
betreedt, stuit op het
scheenbeen van een mens. </p>
<p>
Tadeusz Mazowiecki, de speciale VN-rapporteur voor de
mensenrechten, kon
de verantwoordelijkheid voor de 'barbarij' die op de
overrompeling van
het beschermde gebied volgde, niet aan. Hij gaf zijn
opdracht terug. In
zijn laatste rapport sprak hij van 'aanwijzingen voor
massa-executies'.
Minister Joris Voorhoeve van Defensie (die wel invloed
heeft op, maar
geen zeggenschap over het 'Dutch battalion') wijst
echter elke
verantwoordelijkheid voor de deportatie van en moord op
de bevolking van
Srebrenica van de hand: niet hij, maar Ratko Mladic, de
Bosnisch-Servische legerleider, is de oorlogsmisdadiger!
Stellig en
zonder voorbehoud schrijft hij op 27 juli aan de Kamer:
“Dutchbat heeft
al het mogelijke gedaan om de val van de enclave te
voorkomen en de
bevolking te beschermen.” </p>
<p>
Force majeure </p>
<p>
Is dat wel zo? Zeker, een tandeloze strijdmacht kan geen
tegenstand
bieden. Ook was er sprake van overmacht. Maar heeft de
VN-legertop in
Zagreb, waar ook Nederlandse officieren deel van
uitmaken, de
blauwhelmen in Srebrenica niet eigenhandig in een
positie van force
majeure gemanoeuvreerd? Waarom zijn de tekenen van een
op handen zijnde
aanval genegeerd? Op welke gronden is tot vier maal toe
het verzoek tot
NAVO-luchtsteun afgewezen? En: bestond er op
bevelsniveau in Zagreb
eigenlijk wel de wil om de enclave te behouden? </p>
<p><u>
Landmachtgeneraal Hans Couzy zei na terugkeer van
Dutchbat: “De
vluchtelingen zijn in algemene zin op correcte wijze
afgevoerd.” Hoe
kun je 25.000 bejaarden, vrouwen en kinderen 'correct'
verdrijven uit
een door de VN beschermd toevluchtsoord? Waarop
baseerde hij zijn
uitspraak dat de Nederlandse militairen 'vrijwel geen
oorlogsmisdaden'
hadden gezien, dat wil zeggen één standrechtelijke
executie en negen of tien gefotografeerde lijken met
kogelgaten in de
rug? Waarom zweeg Couzy over kipauto's, shovels of
honderden lichamen
langs de weg? De bevelhebber der landstrijdkrachten
kondigde het bestaan
aan van mogelijk belastend fotomateriaal en een door
Dutchbat gemaakte
videoband van de ontmoeting tussen overste Karremans
en de
Bosnisch-Servische geweldenaar Mladic. Het filmpje zou
bij het
ontwikkelen zijn verprutst en de video is op last van
Couzy gewist. Wat
stond er op die band? </u></p>
<p>
De val van de safe haven Srebrenica is wellicht de
pijnlijkste
gebeurtenis uit de Nederlandse krijgsgeschiedenis sinds
de 'politionele
acties' van 1947-'49. Zowat alles wat mis kon gaan, ging
mis.
Besluiteloosheid aan de top leidde tot moord aan de
basis. </p>
<p>
Brigade-generaal Ton Kolsteren, de hoogste Nederlandse
officier in
Zagreb, legt de schuld van het falen van de vredesmacht
deels bij de
moslims. “Ze hebben de boel zelf zitten verknallen”,
zegt hij. “Met
hun nachtelijke uitvallen buiten de enclave hebben ze de
Serviërs
een excuus gegeven om Srebrenica op te rollen. De
moslims hebben niet
eens de moeite gedaan om hun land te verdedigen.” Maar
was het niet aan
de VN om de safe haven te beveiligen? Waarom beklagen de
VN-bevelhebbers
zich over een tekort aan vechtlust van een bevolking die
zij geacht
werden te ontwapenen en te beschermen? </p>
<p>
De 7500 blauwhelmen die de VN wilde inzetten in de zes
veilige gebieden,
waar Srebrenica er een van is, zijn nooit geleverd.
Nederland voelde
zich moreel verplicht een bijdrage te leveren omdat het
in
internationale fora gespierde taal had laten horen. De
luchtmobiele
brigade (wendbaar, professioneel, hèt antwoord op het
einde van
de Koude Oorlog) kwam in aanmerking, maar het leger lag
dwars. De
generaals waren bang hun nieuwe helikopters mis te lopen
(die moesten
nog besteld worden) als mocht blijken dat de eenheid ook
overweg kon met
alleen 'pantser'. Landmachtgeneraal Couzy vroeg zich af
welk land zijn
leger nou in godsnaam opsluit in een enclave en
waarschuwde de Kamer
hardop voor 'de gevolgen'. Maar zijn argumenten maakten
geen schijn van
kans: de publieke Bosnië-verontwaardiging was juist naar
een nieuw
hoogtepunt gestuwd. </p>
<p>
In de winter van 1992-'93 hadden de Serviërs geprobeerd
de
moslimenclave uit te hongeren. Ze walsten over de dorpen
Cerska,
Konjevic Polje en Nova Kasaba en dreven de bevolking
voor zich
uit, naar Srebrenica. De Amerikanen dropten voedsel uit
de lucht, met
als gevolg dat de verdediging wegviel: de
moslimstrijders verlieten hun
loopgraven op zoek naar Meals Ready to Eat. “Ik had
mannen genoeg, maar
ik kon ze niet te eten geven”, zei hun commandant Naser
Oric.
Eerder had hij op zoek naar voedsel dorpen uitgemoord en
gebrandschat,
nu waren de rollen omgedraaid. </p>
<p>
Tegenwerking </p>
<p>
Tussenkomst van de VN-generaal Philippe Morillon
voorkwam dat Srebrenica
bezweek. Op 8 maart 1993 klom hij op het dak van het
postkantoor en
kondigde aan dat hij bij de vluchtelingenmassa zou
blijven totdat er een
bataljon blauwhelmen was gestationeerd. Er kwam een
bestand: Oric
en zijn mannen zouden hun wapens inleveren bij de
VN-militairen,
Mladic zou Srebrenica niet innemen. De Veiligheidsraad
riep de
enclave (samen met nog vijf plekken) uit tot 'veilig
gebied' en
sanctioneerde met resolutie 836 van juni 1993 'alle
benodigde middelen,
inclusief het gebruik van geweld' om beschietingen of
gewapende invallen
af te slaan. Uiteindelijk hebben de inspanningen van het
Canadese Canbat
en later Dutchbat de val van Srebrenica slechts met twee
jaar vertraagd
- maar aan eventuele beperkingen in het mandaat heeft
dat niet gelegen. </p>
<p>
Dutchbat stuitte al bij het begin op grote tegenwerking.
De verkenners
en kwartiermakers werden bij Yellow Bridge, de
toegangspoort tot de
enclave, door de Serviërs als kleine kinderen naar huis
gestuurd.
Pas nadat Nederland als concessie aan Mladic het 25
millimeter
boordkanon had vervangen door de lichtere 'punt 50'
mitrailleur, ging de
slagboom open. </p>
<p>
Srebrenica is een langgerekt dorp van chalet-achtige
huizen en een
enkele moskee. In vredestijd telde het vijfduizend
inwoners, maar nu
bivakkeerden er 45.000 vluchtelingen op Rode
Kruis-dekens in
klaslokalen, garages, op veranda's, overal. Elk besef
van tijd was uit
de enclave geslopen. Wie niet wandelde, sneed poppetjes
uit elzehout die
voor een of twee Marlboro's aan de VN-militairen werden
verkocht.
Ontsnappen uit Srebrenica kon je alleen in
huiskamerbioscoop Asterix die
door een houten schoepenrad in de beek van stroom werd
voorzien. </p>
<p>
De Nederlanders voelden zich gettobewakers; hun
observatieposten in de
bergen waren de wachttorens. “We zijn hier niet om de
moslims te helpen
zoals velen denken”, zei sergeant Gert Gurgjes in de
Legerkoerier.
“Het is onze taak de BiH (de moslimstrijders) binnen de
pocket te
houden zodat er geen incidenten worden uitgelokt.” </p>
<p>
De moslims waren de gijzelaars van de Serviërs; Dutchbat
was de
gijzelaar van beiden. Om de enclave in te komen moesten
de VN-soldaten
diep door het stof voor de Serviërs, terwijl de moslims
hun
'levensverzekering' niet zouden laten vertrekken. Een
patstelling dus,
die alleen met een Servische genadeklap kon worden
doorbroken, hetgeen
vroeg of laat zou gebeuren. </p>
<p>
Het ging goed zolang de Serviërs hun handen vol hadden
langs andere
fronten in Bosnië. Tijdens een bezoek aan Srebrenica in
september
1994 drong het tot minister Voorhoeve door dat de
enclave
'onverdedigbaar' was. Kort na de komst van Dutchbat 3 in
januari
begonnen de Serviërs de strop rond de enclave aan te
halen. De
bevoorrading van Dutchbat werd geblokkeerd. Om diesel
uit te sparen
werkten de Nederlanders soms met muilezels in plaats van
jeeps en op 5
mei aten ze hun laatste verse voedsel. Een groep van 190
verlofgangers
mocht er wel uit, maar er niet meer in. Door medevacs,
evacuaties op
medische, vaak psychische gronden, dunden de Bravo- en
Charlie-compagnie
nog verder uit, waardoor het aantal soldaten van 650 tot
onder de 400
zakte. Niemand die de plannen van Mladic doorzag. “We
waren maar
met een ding bezig: naar huis”, zegt korporaal Hans
Berkers in zijn
vakantiehuisje aan de Maas. </p>
<p>
De tekenen van een nakend offensief werden steeds
duidelijker. Enkele
moslims hadden hun oude gewoonte van hit-and-run weer
opgepakt en
maakten de omgeving onveilig. Op 26 juni overvielen ze
het Servische
dorp Visnjica, stalen koeien en leegden een EHBO-kistje.
De
officiële persvoorlichter van de Bosnische Serviërs gaf
een
statement: “Omdat Unprofor de moslims niet heeft
ontwapend, zullen wij
de enclave binnengaan en het werk van de blauwhelmen
overnemen. We
zullen Srebrenica demilitariseren.” </p>
<p>
Ook deze aankondiging van Mladic' woordvoerder werd
genegeerd.
“Ze roepen zoveel, die Serviërs”, zegt een hoge
Nederlandse
inlichtingenman die ten tijde van de Srebrenica-crisis
met de
VN-legertop in Zagreb vergaderde. “Wij hadden geen ogen
en geen oortjes
in het gebied en wisten dus niet of er troepen werden
samengetrokken.”
En de Nederlandse F-16 fotoverkenners dan? “Die hebben
we niet
gevraagd. We wilden de situatie niet compliceren door de
Navo te hulp te
roepen.” </p>
<p>
Afmarcheren </p>
<p>
De eigenlijke aanval begon op 3 juli met de inslag van
130 projectielen
in de enclave. Toch had Hans Berkers op woensdag 5 juli
met zijn
aanstaande vrouw Sheila gebeld en nog gezegd “tot
maandag”. De missie
van Dutchbat liep op het eind, maar omdat het minister
Voorhoeve de
grootste moeite had gekost om aflossing te vinden (op de
valreep werd
dat de Oekraïne) was de afreis verschoven naar half
juli. Maar
Mladic liet de eenheid uit Kiev er niet in. Om hem mild
te
stemmen en om toch vooral weg te wezen uit Srebrenica,
stelde Den Haag
voor om de Nederlanders te laten afmarcheren voordat de
Oekraïeners
waren gearriveerd. Door op dat aanbod in te gaan hadden
de Serviërs
de enclave dus ook zonder het obstakel van een
protection force kunnen
innemen. </p>
<p>
Terwijl Hans Berkers in de bunker de tennismatch tussen
Eltingh en
Agassi volgt, blijft het granaten regenen. OP
(observatiepost) Foxtrot
krijgt twee voltreffers in de muur van zandzakken.
Overste Karremans
vraagt Navo-luchtsteun aan, maar zijn verzoek haalt
Zagreb niet. Het
wordt al op de lagere niveaus (kolonel Brantz in Tuzla
en generaal Smith
in Sarajevo) afgewezen. Als de uitkijktoren van Foxtrot
op zaterdag zijn
dak verliest, bestelt Karremans opnieuw vliegtuigen,
maar krijgt ze
niet. </p>
<p>
De Serviërs geven de bemanning van de OP vijf minuten om
te
vertrekken. Hun YPR (pantserrupsvoertuig) rijdt de
kronkelweg af en
stuit op een barrière van moslimstrijders, die vol gas
omver
wordt gereden. Een van de moslims gooit een handgranaat,
waarvan de
scherven soldaat Raviv van Renssen raken. Korporaal
Berkers ziet die
middag vanuit de fitness-ruimte op het kamp Potocari hoe
zijn
kameraad wordt binnengebracht. “Zijn dood maakte onze
haat tegen de
moslims nog groter”, zegt hij. “Vanaf dat moment wilden
we helemaal
niets meer voor ze doen.” </p>
<p>
Haat? Binnen Dutchbat blijkt diepe ergernis te leven
over de
'onbetrouwbare en ongedisciplineerde moslims'.
“Lastpakken”, noemt
generaal Kolsteren ze. “Een ongeregelde bende”, zegt
luitenant-kolonel
Karremans. “Moslimvrouwen hebben geen tanden”, weet
sergeant Ceelen.
Bij de thuiskomst van Dutchbat ontdekte
landmachtgeneraal Couzy tot zijn
schrik dat binnen het bataljon “van hoog tot laag een
euforische
stemming heerst dat de Serviërs de good guys zijn”.
Heeft die
stemming de prestaties van Dutchbat beïnvloed? </p>
<p>
Gijzelaars </p>
<p>
Na het verjagen van de bemanning van Foxtrot ondervonden
de
Serviërs bij het 'neutraliseren' van OP's geen
tegenwerking meer,
sterker nog, de Nederlanders waren opgelucht dat ze als
gevangenen
werden afgevoerd. Sergeant Warner Ceelen stak z'n hand
op naar een
groepje van twintig Serviërs die zijn OP Kilo
benaderden. “Kom
maar”, gebaarde hij. “De strijd was toch al verloren.”
Te gast bij de
Serviërs in Milici mocht hij tien minuten bellen. “Ik
wist niet
wat me overkwam. Gewoonlijk stond defensie ons vijf
minuten per maand
toe”, zegt Ceelen, die niet tegenstribbelde toen de
Serviërs hem
als tolk gebruikten bij de inname van nog twee OP's. </p>
<p>
Karremans kreeg de indruk dat Mladic “een spelletje
Pac-Man”
met hem speelde door de ene na de andere OP uit te
schakelen. Maar nog
wilde force commander Bernard Janvier, die het bevel
voert over de
vredestroepen in ex-Joegoslavië, niet geloven dat de
Serviërs
zouden doordrukken. Zondag studeerde hij in Zagreb op de
derde roep van
Dutchbat om hulp van de Navo. Janvier en zijn adviseurs
meenden echter
dat de Serviërs “in de zuidoostpunt van de enclave
bleven
hangen”. In de bunker onder het ministerie van defensie
in Den Haag
hield Voorhoeve rekening met “het zwartste scenario”, te
weten de
verplettering van Srebrenica. Toch sprak kolonel Dedden
van de
crisisstaf sussende woorden: de Serviërs leken genoegen
te nemen
met de controle over een weggetje naar een bauxietmijn.
</p>
<p>
Janvier hield luchtaanvallen af, maar besloot die avond
wel tot het
instellen van een blocking position, een barricade van
YPR's.
Mladic kreeg van hem te horen: tot hier toe en niet
verder. “We
waren erop uit om de Serviërs vast te laten lopen op de
blocking
position, zodat ze op de Nederlanders zouden vuren”,
zegt een
VN-officier die bij Janvier aan tafel zat. “Dan pas
konden we
luchtsteun geven. De veiligheid van de mannen hebben we
niet meegewogen.
Geen moment. Filosoferen over 'aanvaardbare risico's'
hebben we niet
gedaan, dat is een politieke term waarvan ik niet weet
wat het is.” </p>
<p>
Hans Berkers werd aangewezen als chauffeur op een van de
zes YPR's. Hij
kreeg een Fac'er mee, een forward air controller die
piloten over de
radio naar hun doel gidst. Op maandagochtend moesten de
YPR's opzichtige
posities innemen in het zuiden van de enclave. Berkers
laat foto's zien
van een vakantie-achtig uitzicht over het dal beneden.
“Kijk, hier ben
ik koffie aan het zetten op een primus”, zegt hij. “Dit
is enkele
minuten voordat we beschoten werden.” </p>
<p>
De eerste granaat ontplofte vlak onder de rand van het
bergweggetje.
“De Serviërs schoten met brisant”, zegt Berkers, die met
zijn YPR
in paniek dekking zocht bij een beboste bergwand. Om
vier uur 's middags
kreeg hij de eerste Serviërs in het vizier, zo'n
tweehonderd man
geflankeerd door twee tanks. 'Onder pantser' (vrijwel
gesloten) keerden
de YPR's van de blocking position 's avonds terug naar
Srebrenica, waar
vrouwen met tassen aan de ene en een sleep kinderen aan
de andere hand
al aan het rennen waren. Op het VN-hoofdkwartier in
Zagreb begon men in
te zien 'dat de boel stonk', al hield Janvier er nog
altijd rekening mee
dat Mladic niet uit was op de hele enclave. Op tafel lag
het
vierde verzoek van Karremans om luchtsteun, maar de
bevelhebber bleek
onvermurwbaar. “Als u uw geloofwaardigheid niet wilt
verliezen, moet u
tot actie over gaan”, adviseerde de Nederlandse
VN-kolonel Harm de
Jonge vergeefs. </p>
<p>
Niet bekend </p>
<p>
In Tuzla zat kolonel Brantz met aan ieder oor een
telefoon, rechts
Voorhoeve en links Karremans. “Wij hadden niet het hele
spel kaarten in
handen”, zou hij later in een interview zeggen. “We
dachten dat
luchtsteun onze troef zou zijn, maar die was ons niet
gegeven.” De
bemanning van de pantservoertuigen was er niet rouwig om
dat de
luchtaanvallen niet doorgingen. “Wij waren bang”, zegt
Berkers. Zo
bang zelfs dat de bemanning van de YPR naast hem in het
wilde weg begon
te schieten op een kluitje mannen dat tegen een helling
opklauterde. De
korporaal zag ze vallen en riep: “Stop! Dat zijn
moslims.” Het was een
vergissing, de boordschutter dacht dat de Serviërs eraan
kwamen. </p>
<p>
De blocking position is in Nederland gepresenteerd als
het bewijs dat
Dutchbat “al het mogelijk heeft gedaan om de val van
Srebrenica te
voorkomen”. Onze jongens hadden niet over zich heen
laten lopen, nee,
ze hadden een aanval van de Serviërs afgeslagen.
“Perfect werk”,
meent De Jonge. Dat er per ongeluk op moslims is
geschoten, is hem niet
bekend. De TOW-raketten, het zwaarste geschut waarover
Karremans
beschikte, waren kundig door de Serviërs onklaar gemaakt
door bij
de enclavegrens essentiële onderdelen te confisqueren.
Maar waarom
zijn de draagbare anti-tankwapens niet gebruikt? </p>
<p>
“Ben je gek zeg”, zegt Berkers, “als je zo'n ding
afschiet dan pakken
die Serviërs je genadeloos terug.” Legerpsychologen
vernamen later
bij de debriefing dat VN-soldaten tijdens de val van
Srebrenica hun
testament hadden opgemaakt. </p>
<p>
Hoppa </p>
<p>
Dinsdag 11 juli waren de straten van Srebrenica bij het
ochtendgloren
verlaten. De stad en de YPR's lagen zo zwaar onder vuur
dat generaal
Janvier zich rond het middaguur gedwongen zag de hulp
van de Navo in te
roepen. Onder protest (“Zouden we dat nou wel doen,
luit?”) reed
Berkers zijn YPR weer de berg op om van daaruit de
F-16's te kunnen
begeleiden. De Fac'er, 'Windmill 02', stalde z'n
luchtfoto's uit en
informeerde over de radio naar de aanvliegroute van de
Nederlandse
pilote 'Alpha'. “Zie je daar die haarspeldbocht?” vroeg
hij. “Alles
ten zuiden van de track die je net vloog is hostile.” Op
de weg in het
dal beneden reden Servische T-54 tanks. “Going in for
hot”, zei Alpha
en wierp de eerste van twee bommen af. Berkers en zijn
kameraden
juichten. “Hoppa, dat is er eentje minder. Die tank
vloog anderhalve
meter de lucht in.” </p>
<p>
Terug op de basis Villafranca in Italië was er
champagne, maar de
stemming was bedrukt. Weliswaar was de Nederlandse
luchtmacht voor het
eerst in voormalig Joegoslavië in actie gekomen, het was
allemaal
te laat en te weinig. Commandant Jouke Eikelboom van het
Leeuwarden-squadron in Villafranca zei openlijk dat de
val van
Srebrenica met een grootscheeps bombardement in een
vroeger stadium
voorkomen had kunnen worden. Nu haastte minister
Voorhoeve zich om de
volgende 'wave' Amerikaanse A-10 toestellen af te
bestellen, omdat
Mladic zijn Dutchbat-gijzelaars dreigde te doden. </p>
<p>
Direct na de luchtaanval viel het doek voor Srebrenica.
Karremans gaf
opdracht de compound van de Bravo-compagnie in de stad
te ontruimen.
Samen met tienduizenden burgers sloeg Dutchbat op de
vlucht naar het
hoofdkwartier in Potocari. De YPR's hebben de aftocht
niet
gedekt, maar wel geholpen bij de evacuatie van het
ziekenhuis. Op de
opgeklapte boeggolfkeerplaat (YPR's kunnen ook varen)
vervoerde Berkers
een gewonde op een brancard, die aan een geïmproviseerd
infuus
hing. Er liepen duizenden vluchtenden in paniek op de
weg. “Ik herinner
me dat ik iemand aanreed. Hij viel. Het was net of je
over een steen
reed. In de spiegel zag ik hem liggen. Je denkt: het is
godverdomme ook
jullie eigen schuld. Jullie hebben Raviv vermoord!” </p>
<p>
Speenvarken </p>
<p>
De meeste VN-soldaten, inclusief overste Karremans,
lieten zich
imponeren door Mladic. Die bracht een auto met vers
brood, koffie
en sigaretten mee en aaide moslimkindertjes over hun
bol. Hij ontbood
Karremans in een hotel in Bratunac, hief het glas en
liet ter plekke een
speenvarken slachten, een staaltje van geforceerde
gastvrijheid. “Daar
moet je tegen kunnen”, zei Mladic. De generaal
decreteerde dat
de moslims binnen 48 uur in bussen en op vrachtauto's
gedumpt moesten
worden in het niemandsland in midden-Bosnië, dat ze te
voet mochten
oversteken. De mannen (voornamelijk bejaarden en
gewonden; de weerbaren
waren de bergen ingevlucht) zouden eerst 'voor verhoor'
worden
meegenomen. </p>
<p>
Op de video van Zoran Petrovic, gemaakt op donderdag 13
juli, is
te zien hoe een stroom oudjes met sporttassen en
rugzakken wordt
gescheiden in mannen en vrouwen. “He, jij daar.
Linksaf!” zegt een
Serviër tegen een man die naar een bus voor vrouwen
loopt. “What's
going on?” vraagt de Servische cameraman. “You know
what's going on”,
zegt een Nederlandse militair. Maar wat precies? “Op de
plek waar de
mannen heengebracht worden is het te vol. Ze zitten
boven op elkaar”,
zegt een Afrikaanse VN-waarnemer, zonder dat die plek in
beeld komt.
Hans Berkers ziet een rij mannen voor 'het verhoorhuis'
die een voor een
naar binnen moeten. Er liggen stapels kleren voor de
deur en af en toe
klinkt er een schot. Met herdershonden kammen de
Serviërs de
heuvels uit. Adjudant Overveen vindt bij een beek een
rijtje van negen
lijken met schotwonden. Kapitein ter zee-arts André
Schouten, die
als enige met de gewonde mannen mee mag naar Bratunac,
kan tot twee keer
toe op het nippertje voorkomen dat zijn patiënten in
koelen bloede
worden afgemaakt. “Servische soldaten met doorgeladen
kalasjnikovs
verschenen in de deuropening”, zegt hij. “Tja, wat doe
je dan. Handen
omhoog en zeggen: stop! Als ik daar niet was geweest
waren de gewonden
zeker afgemaakt.” Op de ochtend van Schoutens vertrek
bleken de laatste
acht patiënten spoorloos te zijn verdwenen. </p>
<p>
Minister Voorhoeve schetste het beeld van
Dutchbat-soldaten die, hoewel
met hun rug tegen de muur, nog van alles voor mekaar
kregen. In
werkelijkheid konden ze alleen maar toekijken en af en
toe de hand
vasthouden van een kind of een bejaarde in een kruiwagen
voortduwen. Een
naamloze VN-soldaat gaf in het Rotterdams Dagblad zijn
interpretatie van
het gebeurde: “Het was net Schindler's List. De moslims
zeiden ons dat
ze vermoord zouden worden. Een van hen gaf me geld,
Duitse marken en een
gouden ketting. Ik gaf het terug, want ik kon niets voor
hem doen. Toen
stapte hij naar een Servische soldaat die het wel
aannam, maar hem
vervolgens in het gezicht spuugde en hem een klap met
zijn geweerkolf
gaf. Ik dacht nog: man, nou heb je niets meer. Hij werd
net zo goed
afgevoerd naar het voetbalstadion van Bratunac. En
daar... ik word niet
geacht het te weten. Maar je weet dat ze allemaal zijn
vermoord.” </p>
<p>
Bratunac heeft een ommuurd voetbalveld dat in de
volksmond 'het stadion'
heet. Ooggetuigen hebben gezien hoe gevangen
moslimmannen daar met de
handen op de rug gebonden constant moesten gaan zitten
en weer staan,
bij wijze van straf.In Belgrado vertelt Braca
Grubacic, een onafhankelijke journalist, dat hij op
donderdag 13 juli honderden mannen heeft gezien in de
lokalen van de
school 'Vuk Karadzic'. “Wat gaat er met ze gebeuren?”
had hij
gevraagd. “Dat is niet voor de pers”, antwoordde een van
de bewakers.
Robert Block citeerde in The Independent een Servische
vrouw die van
haar zwager in Bratunac, een soldaat, had gehoord dat er
op het
schoolplein 1600 moslims waren vermoord. </p>
<p>
Blaaskapel </p>
<p>
Twee dagen na de val van Srebrenica had minister
Voorhoeve verklaard dat
Dutchbat, als de kapitein van een zinkend schip, de
enclave als laatste
zou verlaten. Maar waarom is er niet met het vertrek
gewacht tot het
Rode Kruis toegang had tot de afgevoerde mannen? “Dat
was de
afspraak”, zegt een Westerse diplomaat in Belgrado. “De
ene
internationale presentie mocht niet wegvallen voordat de
andere ter
plekke was.” De Nederlandse ambassadestaf had 'z'n
vingers blauw
geschreven' met oproepen aan Den Haag om het vertrek van
Dutchbat uit te
stellen zolang de Toyota's van het Rode Kruis nog vast
stonden bij de
wegversperringen. Maar langer wachten werd 'politiek
onhaalbaar' geacht.
Den Haag wilde de Serviërs 309 'potentiële gijzelaars'
uit
handen nemen voordat er op de Bosnië-conferentie in
Londen
dreigdende taal zou klinken. Dat lukte. In Zagreb was
een blaaskapel, er
waren schouderklopjes van de kroonprins, en er was een
persconferentie
waarop Karremans zijn bewondering uitsprak voor generaal
Mladic,
die Dutchbat 'knap had uitgemanoeuvreerd'. </p>
<p>
Toen het Rode Kruis op 26 juli eindelijk toegang kreeg
tot de
gevangenkampen trof het 164 mannen uit Srebrenica aan.
“Verdacht
weinig”, merkt de diplomaat op. “De pogingen van
Dutchbat om te redden
wat er te redden viel hebben niets uitgehaald.”
VN-generaal Ton
Kolsteren, per telefoon uit Zagreb, maakt een andere
balans op: “Het
volk dat opgesloten zat in die enclave is, hoewel
enigszins geschonden,
aangekomen op een plek in Bosnië waar het veel beter
verzorgd kan
worden. Het is niet zonder kleerscheuren gebeurd.
Relatief veel mannen
hebben Tuzla bereikt.” </p>
<p>
Vierduizend mannen zijn “waarschijnlijk moedwillig
gedood”, bericht
Amnesty International. Dutchbat-militairen hebben veel
meer gezien van
de vermoedelijke genocide op de bevolking van Srebrenica
dan tot nu toe
bekend is gemaakt. “Het ergste was de stank”, zegt Ynse
Schellens uit
Leeuwarden, die in de bus naar huis een paar honderd
lijken aan zich
voorbij zag trekken. “Alleen daardoor wist je zeker dat
het geen film
was
</p>
<p>
<a
href="http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Srebrenica/achtergrond.html"><b>Terug
naar overzicht</b></a> </p>
<p>
</p>
<p><img src="http://retro.nrc.nl/W2/Img/1x1.gif"
width="350" height="1" border="0"></p>
</font></td>
<td valign="TOP" align="CENTER">
<font face="Arial, Helvetica, sans-serif">
<font size="-3">NRC Webpagina's<br>
26 augustus 1995 </font>
<p>
</p>
<p><img src="http://retro.nrc.nl/W2/Img/1x1.gif"
width="160" height="1" border="0"></p>
</font></td>
</tr>
</tbody>
</table>
</body>
</html>