<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<p> </p>
<div id="toolbar" class="toolbar-container scrolled"> </div>
<div class="container" style="--line-height:1.6em;" dir="ltr">
<div class="header reader-header reader-show-element"> <a
class="domain reader-domain"
href="https://overnu.nl/mattias-desmet-we-moeten-volharden-in-de-deugd-van-het-vrijmoedige-spreken/">overnu.nl</a>
<h1 class="reader-title">Mattias Desmet: 'Volharden in deugd van
het vrijmoedige spreken'</h1>
<div class="credits reader-credits">Geschreven door Patrick
Dewals - gastauteur</div>
<div class="meta-data">
<div class="reader-estimated-time" dir="ltr">26-35 minutes</div>
</div>
</div>
<hr>
<div class="content">
<div class="moz-reader-content reader-show-element">
<div id="readability-page-1" class="page">
<div>
<h4>Professor in de klinische psychologie Mattias Desmet
staat inmiddels genoegzaam bekend als coronascepticus.
Na een massaal gelezen <a
href="https://www.dewereldmorgen.be/community/mattias-desmet-professor-klinische-psychologie-coronamaatregelen-onthullen-totalitaire-trekken/">interview</a>
(een half miljoen views) waarin hij in de coronacrisis
trekken van opkomend totalitarisme herkende, vielen hem
zowel royale porties lof als misprijzen te beurt. Ik
tref hem voor een vervolginterview over hoe angst en
massavorming tot een totalitaire staatsvorm kunnen
leiden, en over hoe een goed functionerende samenleving
niet zonder het <em>vrijmoedige spreken</em> kan.</h4>
<h4><strong>U ziet er vermoeid uit.</strong></h4>
<p>Dat zou kunnen. Mijn leven was voor de coronacrisis al
druk, en nu is het nog drukker. Ik geef wellicht te veel
interviews (lacht).</p>
<h4><strong>Zijn er gegevens dat omwille van de
coronacrisis het psychisch lijden bij de bevolking
groeit?</strong></h4>
<p>Deze gegevens ontbreken nog grotendeels omdat de
instanties die ze leveren met sterke vertraging werken.
Toch suggereren de indicatoren, zoals het aantal
aanmeldingen bij psychologen, dat het psychisch lijden
toeneemt. In feite is dit gezien de huidige
maatschappelijke context wel logisch.</p>
<p>Waar de eerste lockdown nog als een welkome luwte in
het veel te gehaaste leven ervaren werd, zien we nu dat
het telewerken en de opgelegde sociale afstand meer en
meer als frustratie opwekken. Het gebrek aan sociale
contacten, op de werkvloer en elders, begint te wegen op
de mentale beleving van veel mensen.</p>
<h4><strong>In eerdere tussenkomsten verdedigde u de
theorie dat angst onder bepaalde omstandigheden tot
massavorming kan leiden. In hoeverre leidt de
coronacrisis, en de angst die ermee gepaard gaat, tot
massavorming?</strong></h4>
<p>Sta me toe een nuancering aan te brengen, want ik heb
het gevoel dat men mij hierover niet altijd goed
begrepen heeft. Wat ik gezegd heb, is dat het
coronavirus het angstlandschap, dat reeds bestond,
hertekende. Er was dus voor de corona-uitbraak al veel
angst en onbehagen in de samenleving aanwezig.</p>
<p>Het is goed om een paar zaken hier in een ruimer
historisch perspectief te plaatsen. Er is altijd angst
geweest, maar gedurende de laatste eeuwen werd de angst
meer en meer losgekoppeld van voorstellingen. In de
middeleeuwen was angst bijvoorbeeld gekoppeld aan
bepaalde <em>angstobjecten </em>zoals de feodale
heerser, de hel, de eeuwige verdoemenis enzovoorts. Met
de Verlichting werd het middeleeuwse mens- en
wereldbeeld vervangen door een
reductionistisch-wetenschappelijke ideologie. De angst
op zich bleef, maar ze werd meer en meer losgekoppeld
van haar klassieke voorstellingen en objecten. Zo ging
de angst meer en meer onbestemd rondwaren in de mentale
ervaring van de bevolking. Tegelijker zorgde die nieuwe
ideologie en de erbij aansluitende industrialisering en
mechanisering van de wereld voor een doorbreken van de
sociale banden, voor ervaringen van zinloosheid, voor
het verzwakken van de band met de natuur en voor veel
onderliggende frustratie en agressie. De nieuwe
ideologie produceerde steeds meer wat Hannah Arendt
‘sociaal geatomiseerde subjecten’ noemt.</p>
<p>Dit is een zeer bijzondere toestand in de samenleving.
Want wanneer er op zo’n moment een verhaal langskomt dat
een duidelijk angstobject (bv. coronavirus) aanduidt, en
een strategie (bv. coronamaatregelen) naar voor schuift
om ermee om te gaan, kan dit een enorme impact hebben op
wat ik soms ‘het landschap van de angst’ noem. Het kan
dat hele landschap herorganiseren, of hertekenen. De
angst wordt massaal aan het nieuwe angstobject
gekoppeld, en men klampt zich mentaal vast aan de
strategie. Er wordt dan een soort heroïsche,
gezamenlijke strijd gevoerd tegen het object van de
angst. Op die manier ontstaat er ook een nieuwe sociale
band en zinverlening, en kan men de frustratie en
agressie afreageren op wie niet deelneemt aan de
gezamenlijke strijd. Een sterk onaangename toestand
wordt door massavorming dus omgekeerd in een soort
symptomatische roes van verbondenheid en heroïek. Dat
gevoel varieert natuurlijk, naargelang het proces van
massavorming evolueert. De heroïek wordt niet altijd
bewust gevoeld, de roes evenmin. Maar het proces leidt
steevast tot sterke aandachtsvernauwing, waardoor men
alleen nog opmerkt wat binnen het verhaal past dat tot
massavorming leidt. Deze toestand is perfect
vergelijkbaar met een toestand van hypnose. Dat is hoe
ik de maatschappelijke reactie in het begin van de
coronacrisis beschreef.</p>
<p><em>(Volg de <a
href="https://overnu.email-provider.nl/memberforms/subscribe/standalone/form/?a=5tznhdvtjl&l=sxvjrhrkwp">nieuwsbrief</a>
van OverNu.)</em></p>
<h4><strong>Is angst een onontkoombare metgezel van de
mens? Is hij permanent op zoek naar een manier om zich
tegenover de ervaren angst te positioneren?</strong></h4>
<p>Absoluut, dat is het gevolg van de structuur van ons
mentaal systeem. Van bij de geboorte probeert een kind
een band aan te gaan met de Ander. Het fixeert het
gelaat van de moeder, observeert het en imiteert het.
Bij dit proces is één vraag alomtegenwoordig: <em>Wat
moet ik doen om door jou graag gezien te worden? Wat
moet ik doen om iets te betekenen voor jou? Wat raakt
je? </em>Dezelfde vragen zullen later spelen in de
relatie met de vader, de broers en zussen,
schoolkameraadjes, leerkrachten, collega’s en alle
andere ontmoetingen.</p>
<p>En dit is nu het punt: er bestaat geen eenduidig
antwoord op die vragen. Meer zelfs: er kán nooit een
eenduidig, definitief antwoord op bestaan. Dat komt door
de structuur van onze taal. Elk woord heeft een ander
woord nodig om zijn betekenis te bepalen. Zo komen we
altijd een woord te kort om definitief zeker te zijn.
Dat is trouwens wat de mens ten diepste onderscheidt van
het dier: zijn constante confrontatie met onzekerheid,
met een gebrek aan weten. De mens peinst en piekert,
vraagt zich af wie hij is en moet zijn, filosofeert over
de zin van het bestaan. Al die dingen zal je een dier
niet zien doen. Ik zou daar veel dieper op kunnen
ingaan, maar het komt hierop neer: We kunnen nooit zeker
weten wie we moeten zijn voor de ander, en daarom is er
altijd angst om te kort te schieten. Dit is
onvermijdelijk!</p>
<p>Maar het varieert natuurlijk. Er zijn momenten dat we
ons redelijk comfortabel bij, of aanvaard en zelfs graag
gezien voelen door de ander. Maar het is nooit
definitief. De vraag hoe we ons moeten verhouden tot de
ander is steeds levendig en dat is goed, ze dwingt ons
om te veranderen. Het kunnen dragen en aanvaarden van
die fundamentele onzekerheid is het ultieme teken van
maturiteit en menselijkheid bij de mens. Onder andere
Lacan, twintigeeuwse Franse psychiater en psychoanalist,
heeft dat op een meesterlijke manier beschreven, maar
John Keats beschreef het in het begin van de negentiende
bijvoorbeeld ook al zeer mooi waar hij het heeft over
‘the negative capacity’ die eigen is aan de mature mens.</p>
<p>Het is precies op het moment dat we menen absoluut
zeker te zijn, en dat er geen twijfel meer in ons
bestaat, dat we stoppen met te veranderen en de neiging
hebben om anderen te ontmenselijken. Wanneer we denken
definitief te weten wat het is om een goed mens te zijn,
ontstaat de hardnekkige neiging om de ander onze visie
opleggen. We kunnen niet langer toelaten dat de ander,
anders is en ervaren de mening van de ander als storend,
bedreigend en zelfs gevaarlijk. Bijgevolg moet ze zonder
voorbehoud onderdrukt en gecensureerd worden. Ten
diepste is het in deze psychologische tendens dat de
ontmenselijkende kenmerken van het totalitarisme gegrond
zijn.</p>
<h4><strong>Vindt een mens pas innerlijke rust wanneer hij
het gevoel heeft aanvaard te worden?</strong></h4>
<p>Aanvankelijk worden we bijna volledig gegrepen door wat
die ene specifieke andere – onze primaire zorgfiguur
bijvoorbeeld – ons zegt. Onze opinie over hoe we moeten
zijn, valt volledig samen met wat deze laatste vertelt.
Nadien distilleren we uit talloze ontmoetingen met
andere mensen geleidelijk aan een aantal basisprincipes
waarvan we het gevoel hebben dat ze over het algemeen
gelden als het erop aankomt ons van een plaats te
voorzien in het verlangen van andere mensen. Zij dienen
als een soort richtsnoeren voor ons handelen in het
sociale leven, in de verhoudingen met andere mensen.
Naarmate de basisprincipes duidelijker worden,
vermindert onze afhankelijkheid van concrete anderen. Op
die manier kunnen we onze eigen koers varen, zonder ons
telkens te moeten aanpassen aan wat een ander van ons
vraagt of verwacht. Zo ontwikkelen we psychische
ruggengraat en persoonlijkheid..</p>
<p>Zodoende gebeurt het dat een enkeling, of een groepje
mensen, het vermogen ontwikkelt om een lange tijd tegen
het dictaat en de sociale druk van een grote groep in te
gaan. Ze kunnen dan bijvoorbeeld trouw blijven aan hun
basisprincipes en weigeren om in te stemmen met wat de
grotere groep, of de samenleving, hen probeert op te
dringen. En belangrijker: ze kunnen een andere stem
laten klinken, die tegen de stem en het verhaal van de
massa ingaan. Als niemand dit nog doet, of als te
weinigen het doen, stelt de Franse filosoof Michel
Foucault, kan een maatschappij niet blijven bestaan.
Alle mensen die zich over massavorming gebogen hebben,
kwamen tot de conclusie dat de massa om één of andere
reden altijd destructief én zelfdestructief is. Er moet
in de maatschappij dus een soort tegenkracht zijn, die
vasthoudt aan fundamentele principes van menselijkheid
als het verhaal van de massa die principes dreigt
overboord te gooien.</p>
<p>Het vermogen om principieel te leven en te spreken, en
niet mee te gaan in de opgelegde waan van de dag, is
cruciaal.</p>
<h4><strong>Wellicht is het makkelijker om het principiële
leven in de privésfeer na te streven, dan in het
publieke domein?</strong></h4>
<p>Absoluut. Voor Foucault duidt dit vrijmoedige spreken,
hij verwijst hiervoor naar het concept van <em>parhessia</em>
uit de oud-Griekse cultuur, op de moed om in de publieke
ruimte datgene te zeggen waarvan men het gevoel heeft
dat het waar is, maar ingaat tegen het dominante
verhaal. Naargelang een verhaal dominant wordt in een
maatschappij, heeft het de neiging om zich meer en meer
als dé waarheid op te dringen, en zo miskent, negeert,
verdraait en verdrukt het altijd andere stemmen, en
uiteindelijk ook belangrijke aspecten van het leven en
de realiteit.</p>
<p>De oude Grieken beschouwden het vrijmoedige spreken als
een cruciale burgerdeugd. Het is een vorm van
waarheids-spreken die zich tegenover retoriek plaatst.
De retoricus probeert de toehoorder van een verhaal te
overtuigen waar hij zelf niet in gelooft; hij probeert
de Ander om strategische redenen van iets te overtuigen,
waarvan hij zelf weet dat het niet waar is. Wanneer men
sommige vooraanstaande virologen in deze tijden bezig
hoort, lijken ze wel les te geven in retoriek (lacht).
We kunnen ermee lachen, maar het is eigenlijk ernstig.
Wetenschap moet altijd een vorm van waarheidsspreken
zijn, geen retoriek.</p>
<p>Foucault meldde decennia geleden al dat de parhessia
uit onze maatschappij dreigde te verdwijnen, en
waarschuwde dat dit plaats zou maken voor een
versmachtende <em>Pensée Unique. </em>Dit is precies
waar het woord totalitarisme in de eerste plaats op
duidt, het oprijzen van de illusie dat één verhaal <em>totaal</em>
juist is. En omdat men het verhaal, en de erin aanwezige
logica, totaal juist acht, mag men zich ook alles
permitteren om het verhaal te realiseren, zelfs over
alle ethische grenzen heen gaan.</p>
<p>Die gevaarlijke tendens merken we volgens mij binnen
het dominante coronaverhaal op: ‘Indien we het vollopen
van de IC’s willen voorkomen, dan moeten we in lockdown
gaan en de ganse maatschappij stilleggen, ouderen
verbieden om hun kleinkinderen te zien, mogen we geen
eerste hulp meer toedienen bij ongevallen, mogen vrouwen
die net bevallen zijn hun pasgeboren baby niet meer
vasthouden, mag er niet meer betoogd worden, mogen
mensen zonder <a href="https://overnu.nl/tag/vaccins/">vaccin</a>
niet meer reizen, enz.’. Mocht iemand anderhalf jaar
geleden een dergelijke redenering gepresenteerd hebben,
men zou zich meewarig afgevraagd hebben hoe het met zijn
mentale gezondheid gesteld was. Nu lijkt het voor velen
een onwrikbare waarheid te zijn. ‘<em>You can’t say A
without saying B and C and so on, down to the end of
the murderous alphabet’</em>. Arendt zegt dat in haar
boek over totalitarisme op pagina 621. Ik ken het
ondertussen al vanbuiten (lacht).</p>
<p>Wanneer men eenmaal het uitgangspunt van de logica
heeft aanvaard, dan volgt al de rest er onvermijdelijk
uit. Elk logisch tegenargument wordt systematisch uit
het aandachtsveld verdrongen en ‘onschadelijk’ gemaakt
en stap voor stap worden alle normale ethische grenzen
overtreden. Zo’n soort logica maakt zich ongemerkt
meester van een maatschappij, maar hij is potentieel
extreem gevaarlijk. Dat heeft de geschiedenis heel
helder getoond. ‘Als we het ultieme doel van de
geschiedenis willen realiseren – de heerschappij van het
proletariaat, het creëren van het superras – dan moeten
we alle aristocraten en boeren elimineren, moeten we
gehandicapten en Joden uitroeien.’ Mensen denken dat dit
niet te vergelijken is met wat er nu gebeurt, maar
tezelfdertijd vindt men het ‘logisch’ dat mensen die het
coronavaccin weigeren nauwelijks nog aan het sociale
leven zouden kunnen deelnemen, hun jobs kunnen
verliezen. Dit toont opnieuw hoe sterk de psychologische
processen zijn die in het spel zijn. Ik beschrijf dat
trouwens allemaal uitgebreid in mijn laatste <a
href="https://www.youtube.com/watch?v=nCfdbR0WOAs">interview</a>
bij De Nieuwe Wereld.</p>
<h4><strong>In uw benadering, die in een aantal opzichten
geïnspireerd is op Hannah Arendt haar visie, dat angst
door massavorming in totalitarisme uitmondt, wees u op
de aanwezige angst die reeds vóór de coronapandemie in
onze samenleving rondwaarde. In hoeverre denkt u dat
de overheidscommunicatie betreffende de coronapandemie
<em>nieuwe</em> angst in de samenleving bracht?</strong></h4>
<p>Ik heb dat zelf eigenlijk nooit echt benadrukt, maar
ondertussen is duidelijk dat dit wel gebeurd is. In <a
href="https://nos.nl/artikel/2367971-duits-ministerie-schakelde-wetenschappers-in-om-corona-angst-op-te-wekken">Duitsland</a>
en het <a
href="https://www.msn.com/en-gb/entertainment/music/use-of-fear-to-control-behaviour-in-covid-pandemic-was-totalitarian-admit-scientists/ar-BB1gKceh">Verenigd
Koninkrijk</a> gaven experts toe dat ze de angst
aanwakkerden bij de burgers om hen strikter de
maatregelen te doen opvolgen. Sommigen bekenden met
spijt dat hun optreden iets totalitairs en dystopisch
had. In België was het wellicht niet echt anders.
Viroloog Marc Van Ranst, bijvoorbeeld, zei onlangs in
een <a
href="https://www.tijd.be/politiek-economie/belgie/algemeen/van-ranst-maakte-bevolking-bewust-ongerust/10299981.html">artikel</a>
dat de Belgische experts de bevolking in de
krokusvakantie van 2020 <em>bewust ongerust</em>
maakten.</p>
<p>In feite wisten we dit al natuurlijk. We moeten het
toejuichen dat experts dit beginnen toe te geven.
Sommigen zeggen dat ze veel te ver zijn gegaan in hun
handelswijze, en betuigen hun spijt. Dat is goed.
Telkens er zich eerlijkheid en menselijkheid toont,
moeten we daar erkentelijk voor zijn, en niet rancuneus
reageren.</p>
<h4><strong>Toch kan het ook anders. De Zweedse overheid
heeft van bij aanvang op een open manier over het
coronavirus met haar bevolking gecommuniceerd. Ze
vertelde hen wat ze er over wisten, en wat men als
burger kon doen om zichzelf en anderen te beschermen.
Tegelijkertijd legde ze veel verantwoordelijkheid en
autonomie bij de burgers, zonder hen met
dwangmiddelen, zoals zeer hoge boetes of al dan niet
brutale politietussenkomsten, te corrigeren. Wat
vertelt de keuze om angst te gebruiken over de wijze
waarop de bestuurders de bevolking zien?</strong></h4>
<p>Dit duidt zonder meer op een ernstig probleem. Als
bestuurder moet men altijd kiezen tussen twee manieren
om met de bevolking om te gaan en samenlevingsproblemen
aan te pakken: ofwel zet men in op macht en controle,
ofwel op goede, menselijke verhoudingen met de
bevolking. Bij dat laatste vertrekt men vanuit het
geloof dat indien men op een ongedwongen, oprechte en
open manier met elkaar spreekt, men een oplossing zal
vinden waarbij de verschillende betrokken partijen het
gevoel hebben dat er rekening gehouden wordt met hun
problemen. Dan kan men erop vertrouwen dat de
verschillende partijen eveneens bereid zullen zijn om
rekening te houden met de overheid en de andere
partijen.</p>
<p>In het andere geval vertrekt men vanuit het geloof dat
het debat niet zal werken. In de praktijk komt het erop
neer dat men dan zijn eigen visie en voorkeuren oplegt
aan de maatschappij, via controle en macht. Men probeert
te overtuigen dat het verkeerd zal aflopen als de
bevolking, of een deel van de bevolking, niet volgt, men
probeert, met andere woorden, de publieke opinie te
controleren en te manipuleren. In sommige gevallen
ontwikkelt zich dat tot de beruchte indoctrinatie en
propaganda van totalitaire systemen, desnoods aangevuld
met terreur, om dissidente stemmen radicaal de mond te
snoeren.</p>
<p>Soms moet een overheid macht gebruiken, soms moet ze
zelfs angst aanjagen, we moeten hier niet te fanatiek en
te naïef in zijn, maar het zou de uitzondering en niet
de regel moeten zijn, het zou nooit de basis van een
beleid mogen zijn. Kiest men resoluut voor het
angstmodel, dan loopt men het risico om in wat
Aristoteles in zijn Politica <em>de tirannie van de
meerderheid </em>noemde af te glijden. Een democratie
is niet louter een samenlevingsvorm waarin de
meerderheid beslist; het is een samenlevingsvorm waarin
de meerderheid beslist, maar aan minderheden altijd
fundamentele rechten toekent, zoals vrije meningsuiting,
zelfbeschikking, vrijheid van ideologie en
levensovertuiging. Als dat niet het geval is, dan wordt
de meerderheid een tiran.</p>
<h4><strong>Wat eenvoudig opzoekwerk volstaat om te
constateren dat heel wat </strong><a
href="https://artsencollectief.nl/over-ons/"><strong>artsen</strong></a><strong>,
</strong><a href="https://gbdeclaration.org/"><strong>onderzoekers
en </strong></a><a
href="https://gbdeclaration.org/"><strong>professoren</strong></a><strong>
aan de meest prestigieuze universiteiten van de wereld
het dominerende coronaverhaal (ontstaan virus,
mortaliteitscijfer bv) en de genomen coronamaatregelen
(mondmaskers, social distancing, lockdown,
vaccinaties) slechts gedeeltelijk of zelfs helemaal
niet onderschrijven. Ze werken onder andere aan de
Universiteit van Oxford, Harvard en Stanford. Op een
ander moment zou men hun opinie met veel respect
beluisteren en overwegen. Nu worden ze door de
reguliere media, waarvan </strong><a
href="https://www.svdj.nl/peter-vandermeersch-we-zijn-als-media-te-radicaal-meegegaan-in-de-coronamaatregelen/?fbclid=IwAR1IaoZvsN2BdVft4ppUpChfy6c3KEoSp5hHIhI9JMEpsxN2AmaKEvkdXnc"><strong>Peter
Vandermeersch</strong></a><strong>, </strong><strong>journalist
en oud-hoofdredacteur van De Standaard en NRC
Handelsblad, onlangs zei dat ze <em>te radicaal mee
geweest zijn in de coronamaatregelen</em> en dat hun
<em>geneeskundige kennis te beperkt is</em> bijna
unaniem als kwakzalvers, complotdenkers of simpele
domoren weggezet. Beïnvloedt de handelswijze van de
massamedia de massavorming, door de eenheid in de
geledingen te willen bewaren?</strong></h4>
<p>Zonder massamedia, of andere goed ontwikkelde
propagandamiddelen, is een totalitair regime niet
mogelijk. Massavorming, en in haar verlengde
totalitarisme, is radicaal intolerant ten aanzien van
dissidente stemmen. Niet alleen omdat ze het
eenheidsdenken doorbreken maar omdat ze de massa dreigen
te confronteren met het initiële onbehagen. Zoals we
daarnet al besproken hebben, is de massavorming een
soort symptomatische remedie voor intens psychisch
onbehagen en wie de massavorming ongedaan dreigt te
maken, dreigt dat initiële onbehagen dus terug te
brengen. Dat zorgt dat de tegenstem meestal sterke
aversie en agressie opwekt.</p>
<p>De andersdenkende vormt tevens een ideale zondebok voor
alles wat misgaat. De massa reageert al haar opgekropte
frustratie en woede op de andersdenkende af. Gustave Le
Bon, Franse arts, antropoloog, sociaalpsycholoog en
socioloog uit de 19de en 20ste eeuw, beschrijft dat ze
dit op een typische manier doet: ze begaat gruweldaden
tegenover degenen die niet tot de massa behoren <em>alsof
het een heilige plicht is</em>. Daar zijn nogal wat
voorbeelden van te vinden, denk maar aan de
kruistochten, of de Franse revolutie, eigenlijk vanuit
elk tijdvak. Het is tevens logisch: de stem die de
massavorming aan het wankelen brengt, brengt het sacrale
groepsgevoel van de massa aan het wankelen, en bijgevolg
is het een heilige plicht om die stem te bestrijden.
Niet elke massa gaat echter over tot gruwel. Dat is ook
belangrijk.</p>
<p>Wat evenzeer merkwaardig is: tegenover de radicale
intolerantie voor de tegenstem staat een absolute
tolerantie en verregaande vergevingsgezindheid en
mildheid voor het eigen, dominante verhaal. De
woordvoerders van de massa, de zogenaamde ‘menners’ van
de massa, mogen zaken verkeerd voorstellen, moeten geen
rekenschap afleggen, mogen in feite liegen, bedriegen en
manipuleren omdat men aanneemt dat de dominante stem
altijd ten voordele van het collectief spreekt. ‘Ze doen
het uiteindelijk voor ons eigen welzijn’, is een
dooddoener die in elke massa klinkt. Wat men daarbij
vergeet, is dat niemand zeker kan zijn van wat goed is,
en dat iedereen dus altijd voorzichtig zou moeten zijn
en bepaalde fundamentele principes nooit zou mogen
overboord gooien in het volgen van zijn overtuiging
omtrent ‘wat het goede is’.</p>
<p>We zien dat het op dat punt toch wel serieus verkeerd
gaat. In de praktijk trachten de overheid en de
(sociale) media in hun communicatie aangaande de
coronapandemie de illusie te wekken dat er binnen de
wetenschappelijke wereld een consensus, een
eenheidsdenken, betreffende het gevaar van het
coronavirus en de noodzakelijke maatregelen om het te
bestrijden, bestaat. Maar dat is onjuist. In België
propageert zelfs de Orde van Geneesheren het
eenheidsdenken door van de artsen te eisen dat ze hun
protocol ten aanzien van corona onvoorwaardelijk
uitvoeren<a name="_ednref1">1</a>. Ze maakt artsen
duidelijk dat degene die bijvoorbeeld twijfel durft te
zaaien over de efficiëntie van het vaccin zware
sancties, zelfs ontslag, riskeren. In Nederland kunnen
artsen, die bepaalde medicijnen voor de behandeling van
Covid voorschrijven, boetes tot <a
href="https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/nieuwsartikel/hoge-boete-voor-artsen-die-onterecht-hydroxychloroquine-of-ivermectine-voorschrijven.htm">150.000
euro</a> opgelegd krijgen. Om de <em>schijnconsensus</em>
te versterken worden dissidente stemmen, onderzoekers en
professoren, en hun onderzoeken, geridiculiseerd of
gecensureerd.</p>
<p>Over het algemeen moeten we wel zeggen dat de genoemde
repressie en censuur van de overheid, (sociale)media,
orde van geneesheren en andere actoren, niet thuis horen
in een democratie. Het zijn voorbeelden van het
angstmodel. Ze kiezen voor een onderdrukkende
machtsdynamiek in de ijdele hoop om het eenheidsdenken,
en de sociale rust, te garanderen. Toch is dit een
illusie.</p>
<h4><strong>Heeft u de indruk dat de academische wereld,
waar het open debat de motor van vooruitgang hoort te
zijn, eveneens in een Pensée Unique verzeild geraakte?</strong></h4>
<p>Hier moet ik genuanceerd antwoorden. Ikzelf
bijvoorbeeld wordt door mijn universiteit expliciet het
recht op vrije meningsuiting toegekend. Dat is in zekere
zin niet meer dan normaal omdat het een basisrecht
betreft, maar ik ben er toch ook oprecht erkentelijk
voor. Als mensen je basisrechten respecteren, dan is dat
al heel wat. Ik mag niet spreken in naam van de
Universiteit Gent, maar dat vind ik eigenlijk geen
probleem. Ik wil dat eigenlijk ook niet doen. Ik spreek
in eigen naam, niet in naam van een instituut.</p>
<p>Maar er is wel aanzienlijke sociale druk op mij. Zo
voelt het tenminste aan. En sommigen laten niet na om
uiting te geven aan misprijzen en minachting. Die
sociale druk is trouwens de reden waarom andere
academici met een dissidente mening vaak zwijgen. Mocht
men onderzoek voeren naar het percentage academici die
tijdens de coronacrisis een kritisch geluid liet horen,
dan zou men wellicht bij een zeer beperkt aandeel
uitkomen. Sommige academici denken wel kritisch, maar
durven niet kritisch te spreken! Nog anderen denken niet
kritisch en gaan globaal mee in het dominante verhaal.</p>
<h4><strong>Is het aannemen van een verhaal onder
(groeps)druk een soort copingmechanisme om zijn angst,
om niet graag gezien te worden en door de anderen
afgewezen te worden, te bezweren?</strong></h4>
<p>De mens is een wezen dat voortdurend worstelt met
onzekerheid en verdeeldheid en als dusdanig voortdurend
op zoek is naar zekerheid en eenduidigheid, naar
verhalen die duidelijke verklaringen en oplossingen naar
voor schuiven én liefst door iedereen gedeeld worden.
Vaak beseft men dat die verhalen niet helemaal kloppen,
maar men wendt de blik daar liever van af. Bij de
coronacrisis zien we dit voortdurend. We moeten de
overheid, experts en andere actoren zoals de
farmaceutische industrie onvoorwaardelijk vertrouwen.
Andersdenkenden bedreigen de duidelijkheid en eenheid
waar men in crisissituaties naar smacht. ‘Wie anders
denkt, is een gevaar’ – Stef Bos zingt het in één van
zijn laatste liedjes.</p>
<h4><strong>Beïnvloedt het dominante verhaal de manier
waarop wetenschappelijke gegevens geïnterpreteerd
worden?</strong></h4>
<p>Natuurlijk. Cijfers worden geconstrueerd en
geïnterpreteerd vanuit, en aan de hand van verhalen.
Heel wat <a
href="https://www.blckbx.tv/videos/patholoog-spreekt-zich-uit-dodencijfers-rivm-kloppen-niet">artsen</a>
en <a
href="https://www.kairospresse.be/les-morts-du-covid-un-mensonge-detat/">onderzoekers</a>
twijfelen bijvoorbeeld aan de mortaliteitscijfers, die
aanvankelijk gebruikt werden als indicatie voor het
gevaar van het virus. Volgens sommige artsen stierven
heel wat mensen aan andere aandoeningen terwijl ze als
coronadoden werden geregistreerd. Toch dringt dat niet
door en lijken mensen niet echt in staat om de cijfers
op die manier te relativeren.</p>
<p>Op dezelfde manier rapporteerde een <a
href="https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20201224_96693948">Duitse
longarts </a>dat de mortaliteit van ernstig zieke
covid patiënten op de IC met 50% daalde als men de
agressieve beademingsmethoden niet meer toepaste. Aan
wat stierven die mensen, aan het virus of aan de
behandeling? Dat is een goede vraag. Maar ze wordt
nauwelijks gesteld en je zal de cijfers en statistieken
niet zien aangepast worden op basis van deze informatie.
Dat toont ons de kracht van het dominante verhaal en de
impact ervan op de cijfers.</p>
<h4><strong>Ontwikkelt de bevolking als een effect van de
hevige angst voor het coronavirus, en de opgelegde
maatregelen, nieuwe burgerdeugden? Zorgt het niet
langer publiekelijk kunnen betwijfelen, zelfs met
wetenschappelijk bewijs onder de arm, van de geleverde
overheidsinformatie en de door haar genomen
maatregelen, voor extreem volgzame en gehoorzame
burgers? Loert het conformisme achter de hoek?</strong></h4>
<p>Dat gevaar bestaat zeker. Opnieuw raken we hier aan een
kernkenmerk van het totalitarisme. In de totalitaire
maatschappij cijfert het individu zich op een extreme
manier weg voor het collectieve. Aan de ene kant wordt
dit geëist door de totalitaire leiders, maar,
interessanter vanuit psychologisch perspectief, is dat
het ook spontaan ontstaat in een massa. Bij de uitbraak
van de coronapandemie gebeurde dit bijzonder snel. Er
kwam vanuit de burgers bijvoorbeeld een druk om de
maatregelen onvoorwaardelijk te aanvaarden en te
onderschrijven. Er rees dus inderdaad een nieuw soort
‘burgerzin’ op.</p>
<p>Degenen die de maatregelen betwijfelen of niet naleven
werden daardoor soms verklikt en bij ordediensten
aangegeven. En nóg interessanter is dat verklikken al
voor de coronacrisis aan het toenemen was. De
coronacrisis staat met andere woorden niet op zichzelf,
hij past in een continu historisch proces. Dat proces
leidt recht naar een maatschappij waarin de overheid
zowat álles stuurt.</p>
<p>We moeten afwachten om te zien hoe dit zal evolueren.
Tegelijkertijd mogen we niet vergeten dat het proberen
beheersen van de coronapandemie een vorm van
symptoombestrijding is. Een echte oplossing vinden, zal
een andere, meer grondige aanpak vergen.</p>
<h4><strong>Hoe bedoelt u?</strong></h4>
<p>Het eenheidsdenken en de massavorming dienen als
symptomatische oplossingen voor een veralgemeende angst.
In feite moeten we een oplossing vinden voor de
onderliggende maatschappelijke problemen die tot de
disproportionele reactie van de coronacrisis hebben
geleid. Hiervoor is een brede, kritische
cultuur-historische analyse nodig van ons huidig mens-
en wereldbeeld, het wereldbeeld van de Verlichting. Het
gaat te ver om daar nu echt op in te gaan, maar het is
op dat niveau dat de grondstroom van totalitarisme te
situeren valt. In 1951 voorspelde Hannah Arendt dat de
brede massa-vormende grondstroom, opgewekt door het
mechanistisch-reductionistische denken, na de val van de
Sovjet Unie, die ze toen al voorvoelde, niet voorgoed
zou verdwijnen. Ze voorzag dat er opnieuw een totalitair
regime zou oprijzen, een regime dat niet meer zou geleid
worden door <em>bendeleiders</em> zoals Stalin of
Hitler, maar door saaie technocraten en bureaucraten.</p>
<h4><strong>Kunt u een beeld schetsen van hoe zo’n
totalitaire staat er kan uitzien?</strong></h4>
<p>Totalitarisme kenmerkt zich door een enorme greep van
de overheid op de publieke ruimte én op de privéruimte.
Het <a
href="https://www.washingtontimes.com/news/2019/dec/9/social-credit-system-china-mass-surveillance-tool-/">Chinese
systeem</a> waarbij men burgers op basis van hun
gedrag al dan niet punten toekent, gaat sterk in die
richting. Burgers met te weinig punten kunnen niet
langer vrijelijk reizen, zien onderwijsbeurzen aan zich
voorbijgaan en riskeren de toegang tot het uitgangsleven
ontzegd te worden.</p>
<p>Een beleid met dergelijke kenmerken kan zeker naar hier
overwaaien. Een digitaal coronapaspoort kan een grote
stap in die richting zijn. In het <a
href="https://theconversation.com/nhs-vaccine-passports-are-here-but-will-they-be-used-beyond-international-travel-161122">VK</a>
waar sinds eind mei een dergelijk paspoort bestaat,
stelde men vast dat de <em>app </em>die ermee
verbonden is, veel meer gegevens verschafte dan dat
iemand dan wel of niet gevaccineerd is. Zo kon men een
hele reeks persoonlijke – (nummerplaat, werkgever,
biometrische en genetische informatie, veroordelingen)
en andere medische gegevens inkijken. En eigenlijk nog
duidelijker, ik las op de <a
href="https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/06/15/betalen-mensen-hun-brood-in-2022-met-een-digitale-stadsmunt-in-s/">VRT-website</a>
dat men een lokale digitale munt gaat invoeren waarmee
men onder andere burgers gaat belonen die ‘sociaal
wenselijk gedrag vertonen’. Ik weet zeker dat men dit
met goede bedoelingen doet, maar ook goede bedoelingen
kunnen gevaarlijk zijn en in ontmenselijking uitmonden.</p>
<p>Het toont aan dat de grenzen aan het vervagen zijn. Dat
neemt niet weg: ik geloof dat er een groep zal kunnen
blijven bestaan die niet meegaat in die tendens en die
op die manier ook zal beletten dat dit systeem zich
volledig sluit. Maar het zal niet makkelijk zijn. We
zullen sowieso nood hebben aan veel volharding in het
beoefenen van de deugd van het vrijmoedige spreken.</p>
<p><em>Schrijf je in op de <a
href="https://overnu.email-provider.nl/memberforms/subscribe/standalone/form/?a=5tznhdvtjl&l=sxvjrhrkwp">nieuwsbrief</a>
van OverNu. Afbeelding van <a
href="https://pixabay.com/nl/users/pixel2013-2364555/?utm_source=link-attribution&utm_medium=referral&utm_campaign=image&utm_content=4031973">S.
Hermann & F. Richter</a> via <a
href="https://pixabay.com/nl/?utm_source=link-attribution&utm_medium=referral&utm_campaign=image&utm_content=4031973">Pixabay</a>. </em></p>
<p><a name="_edn1">1</a>De patholoog-anatoom dr. Yves
Couvreur legde tegen deze gang van zaken klacht neer. U
kunt zijn betoog (Franstalig) <a
href="https://www.kairospresse.be/tout-est-faux-lordre-des-medecins-au-service-du-polique/">hier</a>
beluisteren</p>
</div>
</div>
</div>
</div>
<div> </div>
</div>
</body>
</html>