<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<p> </p>
<div class="nmt-layout__main content-container"
data-de-article-btn-container="">
<article class="article-outer-container source-None">
<div class="inner">
<div class="article__header-and-content">
<div class="article-header-container intro-inner">
<div class="center-block intro-col article__header">
<h3 class="article__type-label"> Recensie <a
class="article__type-label__subtype"
href="https://www.nrc.nl/index/boeken/"> Boeken </a>
</h3>
<h1 data-flowtype="headline" style="font-size: 62px;">Hoe
is het toch mogelijk dat zoveel mensen tegen hun eigen
belangen in stemmen?</h1>
<div class="intro article__intro" data-flowtype="intro"
style="font-size: 26px;"><span class="keyword">Neoliberalisme</span>
In zijn tot boek uitgegroeide polemiek richt Ewald
Engelen zijn pijlen op het neoliberalisme van VVD en
Rutte.</div>
</div>
</div>
<figure class=" article__featured-image
article__featured-image--landscape
article__featured-image--below-header
" data-featured-image="" data-fixedimagepoint="center">
<div class="responsive-img-div " data-open-in-lightbox=""
data-aspect-ratio="0.66725"
data-lightbox-highres="https://images.nrc.nl/EbIyC6p1Eq6KDlEK43NsVxZkGYs=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/data68419044-355320.jpg"
data-lightbox-highres-webp="https://images.nrc.nl/CLF-KDtsTOd7q8l1wowYO_gNYMU=/1920x/filters:no_upscale():format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/data68419044-355320.jpg"
data-lightbox-thumbnail="https://images.nrc.nl/1QY8eV2hxHb1Lbz4Q-Qfc0IwH6o=/160x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/data68419044-355320.jpg">
<source type="image/webp"> <img
src="https://images.nrc.nl/Dshh3ceiCq9NVmXQFcPDar7zogc=/1280x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/data68419044-355320.jpg"
alt="" width="536" height="357"> </div>
</figure>
<div class="article-container main ">
<section class="metabox metabox--in-header has-image"
data-metabox="header">
<div class="metabox__info-holder" data-info-holder="">
<div class="info">
<figure class="inline contains-b-loaded"><img alt=""
class="b-lazy b-loaded"
data-aspect-ratio="1.6061185468451"
src="https://images.nrc.nl/gOj47gPtK1qDFOYn91_Eb0o39FY=/1360x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/ewald.jpg"
data-open-in-lightbox="true"
data-lightbox-highres="//images.nrc.nl/gOj47gPtK1qDFOYn91_Eb0o39FY=/1360x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/03/ewald.jpg"
width="390" height="625"></figure>
<br>
<span>Ewald Engelen: </span>Ontwaak! <em>Kom uit
uw neoliberale sluimer.</em> Athenaeum-Polak &
Van Gennep, 224 blz. € 17,50</div>
<p>
</p>
<h4 class="ballen vier">
<strong>●●●●</strong>●</h4>
</div>
</section>
</div>
</div>
</div>
</article>
</div>
<div class="metabox__list__item">
<ul class="metabox__text unstyled">
<li><a
href="https://www.nrc.nl/search/?author_filter=Thijs%20Lijster"
rel="author">Thijs Lijster</a></li>
</ul>
</div>
<div class="metabox__list__item"> <span class="metabox__icon
metabox__icon--clock"><svg width="14" height="14" viewBox="0 0
60 60"><g fill="none"></g></svg></span></div>
<div class="metabox__list__item"><time class="metabox__text"
datetime="2021-03-11T13:32:54+02:00"> <a
href="https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/11/"> 11 maart 2021 </a>
</time> </div>
<div class="metabox__list__item"> <span class="metabox__icon">
<svg width="14" height="14" viewBox="0 0 32 32"> </svg></span></div>
<ul class="metabox__list metabox__list--meta">
<div class="metabox__list__item"><span class="metabox__icon"><svg
width="14" height="14" viewBox="0 0 32 32">
</svg> </span> <time class="metabox__text"> Leestijd 3
minuten </time> </div>
</ul>
<div class="article-container main ">
<ul class="metabox__list metabox__list--content-utils">
<li data-isbn-link="" style="display: list-item;"><a
href="https://nrcwebwinkel.nl/catalogsearch/result/?q=9789025313050&utm_source=nrcrecensie&utm_medium=nrc.nl"
class="metabox__list__link"><span class="metabox__text">Boek
kopen</span> </a> </li>
</ul>
<div class="metabox__list metabox__list--share"
data-strip-from-headless="">
<div class="share" data-share-widget=""
data-strip-from-headless="">
<div class="share__inner"><a
href="mailto:?body=Op%20nrc.nl%20las%20ik%20het%20volgende%20interessante%20artikel%3A%20https%3A%2F%2Fwww.nrc.nl%2Fnieuws%2F2021%2F03%2F11%2Feen-glashelder-negatief-stemadvies-a4035159&subject=Interessant%20artikel%20op%20nrc.nl"
title="Mail dit artikel naar een vriend(in)"
class="share__button share__mail " data-type="mail"
data-track-share-click="mail">
<svg width="44" height="44" viewBox="-52 -74 250 250"></svg>
</a></div>
</div>
</div>
<a
href="https://www.facebook.com/sharer/sharer.php?u=https%3A%2F%2Fwww.nrc.nl%2Fnieuws%2F2021%2F03%2F11%2Feen-glashelder-negatief-stemadvies-a4035159"
title="Deel dit artikel op Facebook" class="share__button
share__facebook share--pop-me-up" data-type="facebook"
data-track-share-click="facebook">
<svg width="44" height="44" viewBox="0 0 900 900"></svg> </a>
<div class="content article__content">
<p>Nederland kent weinig goede polemisten, maar Ewald Engelen is
er zeker een van. In zijn economie-columns voor <em>De</em> <em>Groene
Amsterdammer </em>kan hij heerlijk schmieren. Hij is niet
bang om vijanden te maken, en spaart de roede niet.<em>
Ontwaak!</em> <em>Kom uit uw neoliberale sluimer</em> is
eigenlijk een polemiek die tot boeklengte is uitgegroeid. Zijn
pijlen zijn ditmaal gericht op het neoliberalisme, in het
bijzonder op de VVD van Mark Rutte. Het boek is dan ook niets
minder dan een negatief stemadvies.</p>
<p>Maar wacht even, was het neoliberalisme niet dood? Hebben
intussen niet vrijwel alle partijen, de VVD incluis, de mond
vol van ‘doorgeslagen’ marktwerking en individualisering? </p>
<p>Ondanks deze vrome woorden, zijn de huidige
corona-maatregelen vooral gunstig voor financiële markten en
het grootbedrijf (KLM, Tata), en ongunstig voor kleine
ondernemers en flexarbeiders. Bovendien stevent de VVD af op
een glorieuze verkiezingsoverwinning. Hoe is het mogelijk,
vraagt Engelen zich af, dat zoveel mensen al jaren tegen hun
eigen belangen in stemmen? Waar komt dit ‘valse bewustzijn’
vandaan, en nog belangrijker, hoe komen we er van af?</p>
<p>Volgens Engelen zijn meritocratie en technocratie de twee
belangrijkste pijlers onder het neoliberalisme. Meritocratie
is het regeren van, voor, en door hogeropgeleiden; Engelen
laat duidelijk zien hoe neoliberaal beleid sinds de jaren
zeventig voor groeiende ongelijkheid en een uitholling van de
publieke sector en de verzorgingsstaat heeft gezorgd, waar
vooral midden- en lageropgeleiden onder lijden.</p>
<p> Het terechte ongenoegen dat daaruit voortkomt stuit op
dovemansoren van een technocratische politieke elite. Die
luistert slechts naar de economische expert, die weet wat ‘het
beste’ is, waardoor iedere ideologische discussie in de kiem
gesmoord wordt, en alle politieke partijen op economisch vlak
min of meer dezelfde koers varen (de SP en de PvdD
uitgezonderd).</p>
<h2 class="gn4-crosshead">Originele accenten</h2>
<p>Dit is een ten dele bekend verhaal, maar Engelen vertelt het
glashelder, legt enkele originele accenten en deelt
ondertussen een paar rake klappen uit. Zo fileert hij de
‘nieuwe optimisten’ (Pinker, Bou-dry) die, op grond van mooie
grafiekjes van armoede- en sterftecijfers, beweren dat het
neoliberale kapitalisme toch echt de best mogelijke van alle
werelden is. Dergelijke juichverhalen verhullen de ecologische
destructie en andere negatieve effecten, terwijl een groot
deel van de armoedebestrijding het gevolg is geweest van
(Chinese) overheidsregie.</p>
<p>Ook de Nederlandse economie-faculteiten moeten het ontgelden.
Zich voegend naar de Anglo-Amerikaanse publicatiecultuur is
dit vakgebied geüniformeerd en verworden tot gemankeerde
wiskunde, waarin marktmodellen vol rationeel kiezende actoren
worden verward met de werkelijkheid. </p>
<p>Een Piketty, die historisch en multidisciplinair te werk
gaat, en bovendien de politiek-ideologische dimensie van de
economie benadrukt, zal Nederland dan ook niet voortbrengen.
Dat is niet alleen een wetenschappelijk probleem, aangezien
ook de politieke elite door deze lens naar de wereld kijkt. En
de Nederlandse bevolking doet dat via talkshows waarin
‘topeconomen’ als ‘hoogopgeleide loodgieters’ vertellen hoe de
economie gerepareerd kan worden.</p>
<h2 class="gn4-crosshead">Economen en virologen</h2>
<p>Engelens pen is scherp, maar verliest aan kracht wanneer hij
zich buiten zijn eigen vakgebied begeeft (wat ironisch is
gezien zijn tirades tegen de expertocratie). De parallel die
hij trekt tussen de rol van economen bij de bankencrisis van
2007/ 2008 en die van virologen en epidemiologen tijdens de
huidige coronacrisis overtuigt niet, alleen al omdat je niet
kunt zeggen dat laatstgenoemde experts mede verantwoordelijk
zijn geweest voor het probleem. En zijn analyse van de rol van
de media, grotendeels gebaseerd op <em>Manufacturing Consent</em>
(1988) van Chomsky en Herman, doet wat deterministisch aan. </p>
<p>Maar het is bovenal jammer dat Engelen het niet kan laten om
zijn (inmiddels nogal versleten) stokpaardje te berijden, en
zijn aanval inzet op de ‘identiteitspolitiek’. Hoewel hij nota
bene Martin Luther King erbij haalt om aan te geven dat het
lot van witte en zwarte arbeiders verbonden is, komt even
verderop de klasse-reductionistische aap toch weer uit de
mouw, bijvoorbeeld wanneer hij schrijft dat de bron van het
ongenoegen ‘uiteindelijk’ materieel is, of wanneer hij stelt:
‘Meepraten mogen burgers over de kleine culturele verschillen,
zwijgen moeten zij over wat echt (sic!) belangrijk is.’ </p>
<h2>Racisme en klasse</h2>
<p>Engelen verwijt hen die identiteitspolitiek bedrijven dat ze
de gekrenkten tegen elkaar opzetten, een brede coalitie voor
de progressieve zaak in de weg staan, en zo slechts de status
quo dienen. Niet alleen neigt dat naar<em> victim-blaming</em>,
maar bovendien impliceert hij daarmee dat die progressieve
zaak in louter economische termen begrepen zou kunnen worden.
</p>
<p>Dat hij op zijn beurt zegt dat de Black Lives Matter beweging
‘vrijwel uitsluitend cultureel georiënteerd’ zou zijn, is
simpelweg niet waar. BLM-kopstukken als Alicia Garza, of hier
te lande Sylvana Simons en Quincy Gario, benadrukken steevast
de verwevenheid van racisme met klasse. Als je andersom, zoals
Engelen kennelijk wil, identiteitskwesties reduceert tot
klasse kun je bijvoorbeeld het etnisch profileren tijdens de
toeslagen-affaire onmogelijk duiden. Het is, kortom, klasse én
identiteit (suffie!).</p>
<p>Niettemin is Engelens diagnose van het neoliberalisme
belangrijk, overtuigend, en ontluisterend. Wat na lezing
vooral beklijft zijn de belangrijke boodschappen die het
bevat. Politici, ontworstel je aan de depolitiserende tucht
van de rekenkamers. Voor zijn vakgenoten: oefen je in
waarheidsspreken, staar je niet blind op toptijdschriften maar
kom je verplichting na jegens de samenleving. Journalisten
roept hij op om niet te amuseren, maar te informeren, en om de
systemische structuren bloot te leggen die achter bijvoorbeeld
witwaspraktijken of de toeslagenaffaire schuilgaan. En voor
ons allemaal: denk goed na voordat je in maart een vakje
inkleurt.</p>
</div>
</div>
</body>
</html>