<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body>
<br>
<ul class="art-meta">
<li>2 Jan 2021</li>
<li>NRC Handelsblad</li>
<li>Door onze redacteur Marcel aan de Brugh</li>
</ul>
<h1>De mens is ziekelijk gewend aan achteruitgang<a class="button
b-translate b-exp"><span></span></a><span class="slider"><span></span></span></h1>
<div class="clear">
<div class="art-layout-a-2x" id="testArtCol_a">
<h2>De natuur holt achteruit. Elke generatie heeft een nieuw
normaal: het ijkpunt ligt steeds lager. Een ommekeer is
mogelijk als we voorbij het nut van natuur kijken.</h2>
<p class="art-annotation">Zolang wij vinden dat de planeet van
ons is, zullen we geen duurzame toekomst ontwikkelen</p>
<p class="art-annotation"> Matthijs Schouten ecoloog en filosoof</p>
<p> <a class="from">From page 3</a> Het gezin speelt op Tweede
Kerstdag het spel Pandemic, en plotseling landt er een vliegje
op het bord. Schoonzoon reageert meteen. Je ziet het aan z’n
gezicht, hij heeft dodelijke plannen. Hij strekt z’n arm. De
uitgestoken wijsvinger gaat richting het diertje. Maar dan
houdt hij in. Hij lijkt zich iets te realiseren. Hij kijkt
naar z’n lief – onze oudste dochter. Die kijkt hem fronsend
aan, en zegt: „Dan zit je hier in de problemen hè.” Waarop
schoonzoon van z’n actie afziet. </p>
<p> Het vliegje deed ons geen kwaad. Het is zo klein, en
kansloos tegen ons. Waarom zou je het doden? In ons huishouden
worden dieren bij voorkeur niet van het leven beroofd. Een
spin op de wc? Die wordt buiten in de tuin gezet. Wespen net
zo. Vliegen en fruitvliegen in de regel ook, tenzij het er te
veel worden – dat vinden we dan onhygiënisch. </p>
<p> Wat in dit gedrag ook meeweegt is het besef dat de natuur
wereldwijd zo achteruit holt. Moet die spin of die wesp dan
ook platgeslagen, zomaar, omdat het kan? </p>
<p> Over dat snelle verlies aan soorten dieren en planten
schreef het Ipbes, het wetenschappelijk biodiversiteitspanel
van de Verenigde Naties, vorig jaar een lijvig en alarmerend
rapport. En het is niet alleen gaande in de tropen, waar
regenwoud wordt omgezet in landbouwgrond. Ook in Europa gaat
het nog steeds bergafwaarts, meldde het Europees
Milieuagentschap afgelopen oktober. Ondanks decennialange
pogingen van de mens om die afname tegen te gaan, lukt het ons
niet het tij te keren. Waarom niet, vraag je je af. </p>
<p> Marien bioloog Daniel Pauly heeft daar in 1995 een theorie
over ontwikkeld, die als een ziekte klinkt: het syndrome.
Pauly zette de theorie uiteen in een kort essay in Trends in
Ecology and </p>
<p> Evolution. Hij vraagt zich af waarom de visstanden maar
achteruit blijven gaan, ondanks alle monitoring. Het komt, zo
redeneert Pauly, omdat elke generatie viswetenschappers de
situatie aan het begin van haar carrière als de baseline
accepteert. De hoeveelheid vis van een soort, en de
hoeveelheid soorten die er op dat moment is, geldt als de
basis. En die basis gebruik je om vangstquota vast te stellen.
De quota worden vervolgens onvoldoende nageleefd en
gehandhaafd. De visstanden gaan verder achteruit. En een
volgende generatie wetenschappers accepteert de armere
situatie dan weer als de norm. Zo verschuift de baseline. </p>
<p> Historisch besef </p>
<p> Als remedie tegen deze ‘generationele amnesie’ pleit Pauly
ervoor dat de visserijwetenschappen gebruik moeten durven
maken van historische, anekdotische waarnemingen, om zo beter
zicht te krijgen op de situatie van tientallen, honderden
jaren geleden. Zoals de astronomie en de oceanografie al
gewoon zijn te doen. Genoeg anekdotes, schrijft Pauly, die van
vollere, soortenrijkere zeeën getuigen. En dus van een
baseline die op een veel hoger niveau ligt. Dit historisch
besef zou ons kunnen helpen onze ziekte te overwinnen, aldus
Pauly. </p>
<p> Zou het inderdaad zo zijn? </p>
<p> Je hoort de laatste jaren de term shifting baseline vaker.
Ook in relatie tot het veranderende klimaat. Onze kinderen
groeien op met minder sneeuw en ijs dan wij uit onze jeugd
kennen. Maar ze weten niet beter. En dus accepteren ze het.
Dat is het idee. Maar hoe plaats je dan de recente massale
jongerenprotesten? </p>
<p> Helaas geeft de wetenschappelijke literatuur teleurstellend
weinig houvast over het shifting baseline syndrome. Sinds het
essay van Pauly zijn er 152 publicaties (tussen 1995 en 2017)
over verschenen, zo inventariseert een vorig jaar
gepubliceerde meta-analyse in Sustainability. Het merendeel
(124 publicaties) beperkt zich tot visserij en aquatische
systemen. Van de 152 publicaties achten de auteurs er slechts
8 van voldoende kwaliteit. Het empirisch bewijs voor het
bestaan van het shifting baseline syndrome is „relatief zwak”,
schrijven ze. </p>
<p> Beter historisch besef </p>
<p> Bij de term ‘baseline’ vraag je je ook af: wat is dan de
goeie basis? Die van duizend jaar geleden? Moeten we een
miljoen jaar terug in de tijd? „Het vaststellen van een
geschikte baseline is een substantiële uitdaging”, schrijven
Masashi Soga en Kevin Gaston in een drie jaar geleden
gepubliceerd overzichtsartikel over het shifting baseline
syndrome. Zij achten het bestaan ervan overigens wél bewezen
(ze halen daarvoor zeven publicaties aan, maar de meta-analyse
uit 2019 kwalificeert er daarvan maar twee van voldoende
kwaliteit). </p>
<p> Soga en Gaston vragen zich af of we de natuur wel kunnen
redden met een beter historisch besef, en meer data. Ze halen
ook andere mogelijke oorzaken van het syndroom aan.
Bijvoorbeeld dat de interactie met de natuur afneemt – de
laatste decennia doordat de mens meer en meer tijd binnenshuis
besteedt, met de tv, de computer, met games. </p>
</div>
<div class="art-layout-b-2x" id="testArtCol_b">
<p> En dat gaat richting een heel andere, misschien wel diepere
oorzaak van het natuurverlies. Namelijk: onze relatie met wat
wij de natuur noemen. Filosofen, ecologen, sociologen hebben
er de laatste tien jaar opeens veel aandacht voor. Het vorig
jaar verschenen biodiversiteitsrapport van het Ipbes staat er
opvallend lang bij stil. Het benadrukt dat er allerlei
manieren zijn waarop samenlevingen de natuur beschouwen.
Kenmerkend voor de westerse samenleving is het naturalisme,
dat begin 17de eeuw ontkiemt bij filosofen als Descartes. Ze
plaatsen de natuur apart van de mens, als een extern element,
dat je via experimenten en analyse kunt controleren en sturen.
Via handel en kolonialisme verspreidt dit wereldbeeld zich. De
Verlichting, met zijn nadruk op de ratio en de autonomie van
de mens, versterkt dit beeld. De natuur wordt almaar verder
geobjectiveerd. Het is een ding. De mens beoordeelt haar in
termen van nut. </p>
<p> Dit is de werkelijke kern van het probleem, vertelde ecoloog
en filosoof Matthijs Schouten me een paar maanden geleden. Hij
is hoogleraar natuur- en landschapsbescherming aan de
Universiteit van Cork. „Zolang wij mensen vinden dat wij
centraal staan, en dat de planeet van en voor ons is, zullen
we geen duurzame toekomst ontwikkelen”, zei hij. Onze moraal
moet shiften. De vraag is dan eerder: zijn wij, westerlingen
voorop, in staat de natuur met andere ogen te gaan zien? </p>
<p> Niet als object, maar als subject. Als iets dat zijn eigen
leven mag leiden. Dat respect en wederkerigheid verdient. </p>
<p> Schouten geeft zijn studenten altijd een oefening mee,
vertelt hij. Zoek iets uit wat niet door de mens gemaakt is –
een boom, een bos, een stuk hei. Ga zitten en kijk, zonder
oordeel, zonder concept. Doe dat vijf minuten, tien minuten,
een half uur. En kijk wat er gebeurt. „Een student vertelde me
dat hij, na de oefening een tijdlang gedaan te hebben, de boom
niet meer voorbij kon lopen zonder hallo te zeggen”, zegt
Schouten. Hij haalt filosoof Martin Buber aan. De boom was
niet langer een ‘het’; hij was een ‘gij’ geworden. </p>
<p> Daarom staat het Ipbes-rapport zo nadrukkelijk stil bij
inheemse volkeren. Om te onderstrepen dat er zoveel andere
wereldbeelden zijn. Waar we iets van kunnen leren. Of is het:
van moeten leren? Want de snelle groei van de wereldbevolking
– sinds 1970 een verdubbeling naar 7,8 miljard nu – en het
daarmee gepaard gaande ruimtebeslag, de vervuiling, het
verlies van biodiversiteit, vraagt dat alles niet om een
herbezinning? </p>
<p> Het Ipbes-rapport noemt bijvoorbeeld het animisme. En het
totemisme. Het zijn „conceptualisaties” van de relatie tussen
de mens en het niet-menselijke, met veel spirituele aspecten.
Bomen, rotsen, de grond: ze zijn vaak bezield. Sommige
samenlevingen zien bepaalde planten en dieren om hen heen als
familieleden. „Wij in het Westen vinden dit al gauw zweverig
klinken”, zegt Schouten. Maar tegelijkertijd ziet hij
groeiende aandacht voor de vreugde en het geluk dat onze
nietmenselijke omgeving ons kan geven. Mensen zoeken altijd
naar betekenis, naar iets groters. „Heel veel mensen ervaren
natuur als domein van zingeving en verwondering.” Het
confronteert ons met een diepe vraag, zegt Schouten: wie ben
ik, en in wat voor wereld wil ik leven? </p>
<p> Geen heerser meer </p>
<p> Het naturalistische beeld is ook al aan het schuiven. In
Europa zien burgers zich liever niet meer als heersers die
zich boven de natuur plaatsen, zo ontdekten onderzoekers uit
van de Radboud Universiteit in Nijmegen. De voorkeur gaat uit
naar een gemengd beeld van rentmeester (de mens zorgt goed
voor de natuur) en participant (de mens is onderdeel van de
natuur). Dezelfde verschuiving is gaande in de Verenigde
Staten, zo blijkt uit onderzoek dat vorige maand is
gepubliceerd in </p>
<p> Nature Sustainability. </p>
<p> Maar de groep die deze beweging vooralsnog niet lijkt te
maken, zijn de beleidsmakers. Overheden ‘verkopen’ hun
natuurbeleid vanuit „een monetaire evaluatie”, aldus de
Nijmeegse onderzoekers. Het nut staat nog steeds voorop. De
favoriete term is: ecosysteemdiensten. Zie de eerder dit jaar
aangekondigde biodiversiteitssstrategie van de Europese
Commissie. Het gaat vooral over „economische voordelen”: het
nut dat bestuivers hebben voor de landbouw, de potentiële
medicijnen die nog ontdekt kunnen worden, de CO2 die extra bos
kan vastleggen in de strijd tegen de opwarming van de aarde.
Allemaal instrumenteel. </p>
<span class="art-object" id="artObjectWrap2"><span
class="art-moreimages clear" id="artObject2"><a><img
src="https://i.prcdn.co/img?regionguid=41846e18-f7dd-46fd-bb47-6ade5cfe1630&scale=26&file=32112021010200000000001001®ionKey=SXoIbxV72Avj8ilfN5ocUw%3d%3d"></a></span></span>
<p> Daarmee spreken ze de werkelijke motivaties van burgers om
zich voor de natuur te interesseren en in te zetten –
schoonheid, een betekenisvol leven – niet aan. En dat is een
gemiste kans. </p>
</div>
</div>
<div class="art-storyorder"><a title="Droogijs houdt de vaccins
ijskoud" class="button-big button-big-back"><span><br>
</span></a><a title="Geef ongevaccineerden hun eigen Staphorst"
class="button-big button-big-forward"><span></span></a></div>
</body>
</html>