<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body>
<div class="articlecontent articleview" style="font-size: 16px;
user-select: text;">tijdgeest 21/11:<br>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter">Tussen Bosnië
en Duitsland</h1>
<h1 class="subtitle">roman</h1>
<div id="landscapeSlides" class="slides-container landscape">
<div class="slides" style="overflow: hidden;">
<div class="slidesjs-container" style="overflow: hidden;
position: relative; width: 872px; height: 580px;">
<div class="slidesjs-control" style="position: relative;
left: 0px; width: 872px; height: 580px;">
<div class="slideimage imagecontent
top-large-image-container landscape slidesjs-slide"
data-image-weight="4" style="position: absolute; top:
0px; left: 0px; width: 100%; z-index: 10;
backface-visibility: hidden; display: block;"><img
src="https://visiolink-persgroep.akamaized.net/v1/data/trouw/1106/www/assets/a330214762i0021_max1024x.jpg"
alt="Inwoners van Bosnië op de vlucht voor het geweld
van Bosnische Serviërs in 1992."></div>
</div>
</div>
</div>
<div class="slides-progressbar" style="visibility: visible;"><span
class="slides-progressbar-elm slides-progressbar-elm-0"
style="background: rgb(20, 64, 132) none repeat scroll 0%
0%;"></span><span class="slides-progressbar-spacer"></span><span
class="slides-progressbar-elm slides-progressbar-elm-1"
style="background-color: rgb(170, 170, 170);"></span></div>
<div class="slides-captions" style="min-height: 36px;">
<div class="slides-captions-elm-0 caption">Inwoners van Bosnië
op de vlucht voor het geweld van Bosnische Serviërs in 1992.</div>
</div>
</div>
<div class="content content-blurb">'Een poëet en revolutionair' is
Saša Stanišić. In 'Herkomst', geeft de Bosnische Duitser een
virtuoos lesje in overleven.</div>
<div class="byline">ANNEMIEKE HENDRIKS</div>
<div class="content">
<div id="portraitSlides" class="slides-container portrait">
<div class="slides" style="overflow: hidden;">
<div class="slidesjs-container" style="overflow: hidden;
position: relative; width: 436px; height: 690px;">
<div class="slidesjs-control" style="position: relative;
left: 0px; width: 436px; height: 690px;">
<div class="slideimage imagecontent
top-large-image-container portrait slidesjs-slide"
data-image-weight="2" style="position: absolute; top:
0px; left: 0px; width: 100%; z-index: 10; display:
block; backface-visibility: hidden;"><img
src="https://visiolink-persgroep.akamaized.net/v1/data/trouw/1106/www/assets/a330214762i0011_max1024x.jpg"
alt=""></div>
</div>
</div>
</div>
<div class="slides-progressbar" style="visibility: visible;"><span
class="slides-progressbar-elm slides-progressbar-elm-0"
style="background: rgb(170, 170, 170) none repeat scroll
0% 0%;"></span><span class="slides-progressbar-spacer"></span><span
class="slides-progressbar-elm slides-progressbar-elm-1"
style="background-color: rgb(20, 64, 132);"></span><span
class="slides-progressbar-spacer"></span><span
class="slides-progressbar-elm slides-progressbar-elm-2"
style="background-color: rgb(170, 170, 170);"></span></div>
<div class="slides-captions" style="min-height: 49px;">
<div class="slides-captions-elm-0 caption no-display"><span
class="start-text"></span></div>
</div>
</div>
<div class="content-body">
<p class="drop-cap">Herkomst is een boek over de vraag wat bij
mij hoort', schrijft Saša Stanišić. Het is ook een boek over
'taal en schaamte'. Had niet zijn Joegoslavische oma hem
gezegd dat hij als jongetje al niet kon liegen, maar wel
altijd een loopje met de werkelijkheid nam en daarbij
schaamteloos overdreef? Ga vooral zo door, zei oma.<br>
<br>
Stanišić heeft oma's lesje goed in zijn oren geknoopt.
Inmiddels veertig, laveert hij in Herkomst tussen zijn
fantasierijke herinneringen aan het Bosnische Višegrad en
die aan zijn nieuwe werkelijkheid in Heidelberg, waar hij de
Duitse taal en cultuur zal veroveren. Višegrad is het stadje
dat zijn ouders met hem, de 14-jarige zoon, in 1992 vanwege
de oorlog moesten ontvluchten. Soms keert Stanisic in
Herkomst terug naar Bosnië. Vooral vanwege oma, die haar
herinneringen aan het verliezen is terwijl hij de zijne
verwerft. Hij ontmoet daar verre verwanten, die ook
geestelijk ver van hem af staan, met hun: "We hebben het
leven hier overleefd. De dood is het kleinere probleem."<br>
<br>
Het ontwikkelde, maar ontwortelde gezin Stanišić behoort in
Heidelberg tot de onderklasse. Geen van hen spreekt Duits.
Maar Saša staat tenminste 'aan de deur van de Duitse taal':
die van zijn nieuwe school. Op die deur staat 'ziehen',
trekken. Hij probeert de deur open te duwen - heel
herkenbaar voor Nederlanders, want zelfs voor ons, buurvolk,
gaan deuren in Duitsland veelal 'verkeerd om' open.<br>
<br>
Saša Stanišić grossiert in zulke kietelende observaties, die
tegelijk schuren. Herkomst gaat ook over schaamte. Als puber
verloochent hij zijn afkomst liefst, inclusief zijn ouders
in hun armoedige Heidelbergse onderkomen. Voor dat
opportunisme schaamt hij zich dan weer. Dat hij zijn vader
niet uitnodigt om zijn basketballwedstrijd bij te wonen,
doodsbang dat deze hem in het Servo-Kroatisch gaat
aanmoedigen, en dat hij dan niet scoort. Eenmaal mag vader
toch komen kijken. Saša's sportieve prestatie houdt niet
over, maar hij voelt een verademende omslag: 'Voor mijn
moedertaal schaamde ik me niet meer.'<br>
<br>
Herkomst is zeker niet het zoveelste humorloze epistel in
het 'stamdenken', het identiteitsdebat. "Mijn rebellie was
de aanpassing", schrijft Stanišić. Hij wilde erbij horen,
waarbij dan ook. De vernederingen door Duitsers zijn
weliswaar pijnlijk, maar zodra hij de taal beheerst, slaat
hij ze daarmee om de oren. Pijnlijker vindt hij de nationale
stoerdoenerij van allerlei (ex-)Joegoslavische, Turkse en
Poolse kennissen in hun immigrantenwijk. Afkomst is toeval
en niet geschikt voor fetisjisme. Hij heeft immers ervaren
hoe oplevend nationalisme tot oorlog en vluchtelingenstromen
kan leiden.<br>
<br>
Nog in 1991 vuurde het jongetje Saša met zijn familie de
succesvolle voetbalclub Rode Ster Belgrado aan, schrijft
hij, met in het elftal alle etnische en religieuze
gezindten. Een jaar later heet Saša's moeder, een onder Tito
geschoolde marxistische politicologe, maar niet dogmatisch
en niet religieus, opeens vanwege haar 'Arabische'
achternaam een 'Bosniak', een moslima. Aangezien zijn vader
een Bosnische Serviër is, was er in Višegrad geen toekomst
meer voor het echtpaar. De Serviërs rukten er op, via
Višegrad naar het nabije Srebrenica.<br>
<br>
Saša's ouders moesten Duitsland na de Balkan-oorlogen echter
ook weer uit. En omdat er geen terug was naar hun nagenoeg
'moslimvrije' Višegrad, "<br>
<br>
" zijn zij naar de VS geëmigeerd. Hun zoon mocht blijven,
omdat hij een contract op zak had voor zijn eerste boek.
Zijn werk is sindsdien in vele talen gedrukt. Met grote dank
aan zijn leraar Duits in Heidelberg, die de woordspeelse
jongen stimuleerde om nu in het Duits te gaan schrijven, en
hem in de schone Duitse dichtkunst inwijdde. Stanišić wordt
een troetelimmigrant, eentje die zijn geluk terdege beseft,
bij alle ongeluk. Slechts nog éénmaal konden vluchtelingen
zo'n geluksgevoel ervaren: in 2015, toen Angela Merkel met
haar 'Wir schaffen das' de grenzen weer even openstelde.<br>
<br>
Met zijn succesvolle debuutroman uit 2006, Hoe de soldaat de
grammofoon repareert, knalde Stanišić met heftige
Balkan-beat in woorden het literaire landschap binnen. In
dat boek heeft een jongen in Višegrad al zijn fantasie nodig
om de plotselinge aanwezigheid van vijandige soldaten uit
eigen land te laten rijmen met zijn onschuldige wereldbeeld.<br>
<br>
Zijn volgende grote roman uit 2014, Nacht voor het feest,
werd zo mogelijk nog meer bejubeld dan zijn debuut. Als
buitenstaander - inmiddels Hamburger - beschrijft hij van
binnenuit het wel en wee in een Brandenburgs dorp.<br>
<br>
De blik van Stanišić is poëtisch, met gevoel voor het
mythische en het melancholische. Zijn werk doet denken aan
dat van andere Slavische rasvertellers van nu, zoals de
Poolse Olga Tokarczuk en de Tsjech Jáchym Topol. 'Een poëet
en revolutionair', noemde het maandblad Rolling Stone hem.
Ook in Herkomst, het semi-autobiografische relaas van een
ontheemde jongen, is Stanišić lekker op dreef. Dit 'semi'
vanwege de fantasierijke herinneringen die hij laat
doorsijpelen, maar tegelijk confronteert met de
werkelijkheid die hij soms liever niet wilde zien.<br>
<br>
De Duitsers weten Stanisic' quasi-onbevangen tegengeluid,
'on-Duits' in zijn lichte, meeslepende ironie, te waarderen.
Maar hij weet hen ook te shockeren, dwarse eigenheimer als
hij is gebleven. Dat bleek wel toen Herkomst vorig jaar de
belangrijkste Duitse literaire prijs werd toegekend, de
Deutsche Buchpreis. Saša Stanišić benutte zijn dankwoord bij
de ontvangst van zijn grote prijs namelijk voor een tirade
tegen Peter Handke, de Oostenrijkse auteur die toen net met
de Nobelprijs voor de literatuur was geëerd. "Dat heeft de
vreugde over mijn eigen prijs een beetje bedorven", sprak
hij. Handke had immers, ook in zijn werk, partij gekozen
voor de oorlogszuchtige Servische dictator Slobodan
Milošević.<br>
<br>
"Ik zeg dit", vervolgde Stanišić, "omdat ik het geluk had
aan datgene te ontkomen wat Peter Handke in zijn teksten
níet beschrijft. Dat ik hier vandaag vóór u kan staan." Hoe
ongewoon bij zo'n gelegenheid was zijn dankwoord. "Ik vier
hier die andere vijftig procent" (van de Nobelprijs),
vervolgde hij. "Ik vier Olga Tukarczuk." Zij had, tegelijk
met Handke, de wegens schandalen niet eerder uitgereikte
Nobelprijs voor 2018 gekregen. "Ik vier literatuur, die
alles mag [...] en daarbij niet cynisch is." "<br>
<br>
Saša Stanišić Herkomst<br>
<br>
Vert. Annemarie Vlaming<br>
<br>
Ambo Anthos;<br>
<br>
368 blz. € 23,99</p>
</div>
</div>
</div>
</body>
</html>