<div dir="ltr">Ik mis je Garmanbozia Marc-A!<div><br></div><div>Groeten, Bert</div></div><br><div class="gmail_quote"><div dir="ltr">Op ma 5 nov. 2018 om 11:34 schreef Dr. Marc-Alexander Fluks <<a href="mailto:fluks@combidom.com">fluks@combidom.com</a>>:<br></div><blockquote class="gmail_quote" style="margin:0 0 0 .8ex;border-left:1px #ccc solid;padding-left:1ex">Bron:   Vrij Nederland<br>
Datum:  5 november 2018<br>
Auteur: Marco Visscher<br>
URL:    <a href="https://www.vn.nl/energietransitie-27-lessen/" rel="noreferrer" target="_blank">https://www.vn.nl/energietransitie-27-lessen/</a><br>
<br>
<br>
Zonder kernenergie gaat het ons niet lukken en nog 26 lessen<br>
over de energietransitie<br>
------------------------------------------------------------<br>
<br>
De overgang van fossiele naar duurzame bronnen kent in Nederland <br>
aanjagers en tegenstribbelaars. Het debat tussen hen lijkt wel een <br>
gesprek tussen doven. Journalist Marco Visscher schreef een boek, De <br>
energietransitie, om dat debat te ontrafelen en te onderzoeken of een <br>
snelle overgang haalbaar en betaalbaar is. Hier zijn inzichten in 27 <br>
handzame lessen.<br>
<br>
Als journalist volg ik de verduurzaming al bijna twintig jaar. Ik <br>
schreef over cradle-to-cradle, de waterstofeconomie, <br>
klimaatvluchtelingen, transition towns, de invloed van vleesconsumptie <br>
op de CO2-uitstoot, you name it. Van dichtbij heb ik gezien hoe <br>
onderwerpen rondom de duurzame energie doorbraken naar een groter <br>
publiek.<br>
<br>
En net toen niemand het meer verwachtte, drong het onderwerp zelfs door <br>
tot Mark Rutte. Aan het Binnenhof wordt nu eindelijk werk gemaakt van <br>
een ambitieus klimaatbeleid. Wel is de glans er een beetje af, nu is <br>
gebleken dat sommige van de sectortafels te vrijblijvend werk hebben <br>
geleverd, dat door de rekenmeesters onmogelijk valt te beoordelen.<br>
<br>
Terwijl de belangstelling voor de energietransitie groeide en de <br>
overheidsplannen duidelijker werden, werd het steeds onduidelijker of we <br>
nu wel of niet konden afkicken van onze verslaving aan fossiele <br>
brandstoffen. De ene dag lezen we dat de overgang naar duurzame bronnen <br>
heel goed mogelijk is, als we het maar willen, en dat die ook nog prima <br>
betaalbaar is - ja, zelfs goed is voor de economie. De andere dag wordt <br>
gewezen op een technische hindernis die zo'n overgang fundamenteel <br>
belemmert waardoor de hele transitie een economische ramp van immense <br>
proporties zal zijn.<br>
<br>
Wat en wie moeten we nu geloven?<br>
<br>
<br>
Optimisten en zwartkijkers<br>
<br>
Toen ik me had voorgenomen een boek over de energietransitie te <br>
schrijven, worstelde ik gaandeweg met steeds meer vragen. Is het nu wel <br>
of niet haalbaar om de samenleving in grote mate te elektrificeren en de <br>
stroom voornamelijk te halen uit duurzame bronnen als zon, wind en <br>
biomassa? Is dat nu wel of niet betaalbaar? Kan zo'n transitie snel of <br>
duurt zoiets lang?<br>
<br>
Mijn worsteling met deze basale vragen kwam niet in de laatste plaats <br>
doordat ik me begon te realiseren dat ik lange tijd vrij naief was <br>
geweest in mijn vertrouwen in de overgang van fossiel naar duurzaam. Het <br>
blijkt dat je de mondiale opwarming niet zomaar eventjes stopt door wat <br>
zuiniger te zijn en steeds meer windmolens bij te bouwen en zonnepanelen <br>
te plaatsen.<br>
<br>
Ook zag ik in dat er geen helder en eenduidig antwoord op deze vragen <br>
bestaat. Het hangt vooral af van wat je leest. In de ene bubbel (Trouw, <br>
De Correspondent, de Twitter-feed van een activist als Jan Rotmans) <br>
lezen we over de successen en potentie van sympathieke voorlopers, <br>
meedenkende actiegroepen en initiatiefrijke burgers. Die <br>
can-do-mentaliteit, dat optimisme over verandering: het is buitengewoon <br>
aanstekelijk. Maar: is het niet ook wat kortzichtig?<br>
<br>
In de andere bubbel (Elsevier Weekblad, De Telegraaf) wordt soms stevig <br>
tegengestribbeld. Hier is veel aandacht voor de technische <br>
struikelblokken en de economische onhaalbaarheid. Het ziet er bij vlagen <br>
uit als de nukkigheid van een zwartkijker die halsstarrig weigert met <br>
zijn tijd mee te gaan. Maar: hebben ze niet toch een punt?<br>
<br>
<br>
'Warmtepompmaffia'<br>
<br>
Het debat is verhit en soms vermoeiend. Het is ook flink uit de hand <br>
gelopen, met populisten en populaire blogs die spreken van een <br>
'klimaatelite' en een 'warmtepompmaffia' die profiteert van zelfbedachte <br>
fiscale maatregelen ten koste van de rest. En dan was er deze zomer nog <br>
de dreigbrief van burgers uit Groningen en Drenthe die protesteren tegen <br>
de komst van windmolens op 'hun' akkers die het uitzicht zouden <br>
verpesten.<br>
<br>
Aan de kant van de aanjagers wordt intussen gezucht en geklaagd over <br>
zoveel weerstand in de samenleving. Een Volkskrant-columnist verzuchtte <br>
dat we niet democraten, maar autocraten nodig hebben om iets aan het <br>
klimaat te doen. Weerman Gerrit Hiemstra noemde het een goed idee als <br>
alleen jongeren tot 30 jaar nog zouden mogen stemmen over het <br>
klimaatbeleid, want: 'De toekomst is aan hen.'<br>
<br>
Het viel me steeds meer op dat er veel vooringenomenheid bestaat bij <br>
alle deelnemers aan dit debat, zowel bij de pleitbezorgers als bij de <br>
tegenstanders. Hun woordkeuze en argumenten zijn soms onjuist, of ze <br>
baseren zich op dubieuze aannames. En ze preken vooral voor eigen <br>
parochie, waar dus weinig inhoudelijke tegenstand is, stevig vasthoudend <br>
aan hun eigen overtuigingen.<br>
<br>
Met het risico dat ik me aan precies hetzelfde bezondig, besloot ik <br>
lezers mee te nemen in mijn eigen twijfels en ze wegwijs te maken in dit <br>
sterk gepolariseerde debat. In De energietransitie probeer ik gekleurde <br>
redeneringen te herkennen en het speelveld enigszins te overzien.<br>
<br>
Ik heb veel geleerd van mijn eigen zoektocht. Hieronder een kleine greep <br>
uit mijn inzichten.<br>
<br>
<br>
De 27 handzame lessen<br>
<br>
1. Op sommige momenten leveren in sommige landen, zoals Duitsland en <br>
Denemarken, duurzame bronnen (zon, wind, biomassa, waterkracht) 100 <br>
procent van de vraag naar elektriciteit. Dat leidt wel eens tot <br>
krantenberichten met citaten van deskundigen die zeggen dat dit het <br>
bewijs is van een 'historische doorbraak' en een 'nieuw tijdperk'. Maar <br>
deze momenten verdienen wel precisering, ontdekte ik, want het blijkt <br>
dan vaak 's nachts of een feestdag, oftewel momenten waarop de <br>
energievraag heel laag is.<br>
<br>
2. Bovendien gaat het bij zonnepanelen en windmolens alleen om <br>
elektriciteit, en elektriciteit beslaat momenteel niet meer dan zo'n 20 <br>
procent van het totale energieverbruik. De rest is voor warmte, <br>
transport en industrie.<br>
<br>
3. Op dit moment bestaat er nog geen schaalbare, betaalbare mogelijkheid <br>
om de stroom uit zonnepanelen en windmolens langdurig op te slaan in <br>
batterijen, of om te zetten waterstof, of om vraag en aanbod slim op <br>
elkaar af te stemmen in een hypermodern smart grid. Volgens experts is <br>
er nog een lange weg te gaan om daar te komen.<br>
<br>
4. In toekomstscenario's die voorrekenen dat een duurzame <br>
energievoorziening binnen handbereik is, wordt aangenomen dat zo'n <br>
oplossing bestaat. En wanneer deze scenario's wel uitgaan van de huidige <br>
stand van de technologie, houden ze geen rekening met de praktische of <br>
financiele haalbaarheid.<br>
<br>
5. Een andere aanname in dergelijke scenario's is dat het <br>
energieverbruik opeens een stuk lager is dan experts verwachten dat die <br>
zal zijn. In westerse landen zijn er dan ongekende prestaties op het <br>
gebied van efficiency en besparing, en in arme en opkomende landen zou <br>
de energiebehoefte niet noemenswaardig toenemen ondanks de voorspelde <br>
groei in bevolking en economie.<br>
<br>
6. Energietransities kunnen snel gaan. Na de ontdekking van het <br>
Groningse gasveld in 1959 werd aardgas in slechts twaalf jaar tijd een <br>
bron die de helft van alle energie in Nederland leverde. Nadat de <br>
Fransen in 1962 hun eerste kerncentrale openden, duurde het nog geen <br>
twintig jaar voordat kernenergie in hun land de belangrijkste bron van <br>
elektriciteit werd.<br>
<br>
7. Op grotere schaal wordt het lastiger om zulke snelle veranderingen te <br>
bereiken. Dan verloopt het allemaal wat trager, simpelweg omdat onze <br>
huidige beschaving afhankelijk is van activiteiten en processen die op <br>
elkaar aansluiten - en die zijn nog altijd grotendeels gebaseerd of <br>
fossiele brandstoffen.<br>
<br>
8. Al enkele tientallen jaren schommelt het aandeel fossiele <br>
brandstoffen in het totale energieverbruik in de wereld rond de 80 <br>
procent, met slechts marginale fluctuaties. De wereld, die in die tijd <br>
steeds meer energie is gaan produceren en verbruiken, is vandaag dus <br>
minstens zo afhankelijk van fossiel als dertig jaar geleden.<br>
<br>
9. Het aandeel energie in de wereld uit zonnepanelen en windmolens is <br>
ongeveer 1 procent.<br>
<br>
10. De prijs van zonnepanelen en windmolens gaat voortdurend omlaag, net <br>
als de prijs van zonnestroom en windstroom, maar zonne- en windenergie <br>
verhogen de prijs van elektriciteit. De reden: het grootste deel van de <br>
elektriciteitsrekening bestaat uit kosten voor het netbeheer (vastrecht, <br>
aansluitkosten, meterhuur) en heffingen (energiebelasting, Opslag <br>
Duurzame Energie, btw). Dergelijke kosten lopen op, onder meer vanwege <br>
groene subsidies en de aanpassing en uitbreiding van het <br>
elektriciteitsnet.<br>
<br>
11. Binnen Europa gelden Denemarken en Duitsland als de pioniers van de <br>
energietransitie, waar al jaren vol wordt ingezet op energie uit zon en <br>
wind. In deze landen zijn de prijzen voor elektriciteit het hoogst in <br>
heel Europa.<br>
<br>
12. Meer weetjes over gidsland Duitsland:<br>
- Zo'n 40 procent van de elektriciteit in Duitsland komt van <br>
kolencentrales.<br>
- Ongeveer de helft daarvan is afkomstig van verbranding van bruinkool, <br>
dat bekendstaat als de meest vervuilende fossiele brandstof.<br>
- Duizenden jaren oude bossen worden gekapt en hele dorpen ontruimd, <br>
zodat gigantische graafmachines in dagbouw bruinkool kunnen ontginnen.<br>
- Zeven van Europa's meest vervuilende kolencentrales staan in <br>
Duitsland.<br>
- De CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking in Duitsland daalt al jaren <br>
niet noemenswaardig.<br>
- De Duitsers zijn verantwoordelijk voor 20 procent van alle uitstoot in <br>
de Europese Unie: twee keer zoveel als de Fransen. Feitelijk is <br>
Duitsland Europa's grootste klimaatvervuiler.<br>
<br>
13. Iedere energietransitie kan altijd rekenen op argwaan en verzet.<br>
<br>
14. Elke energiebron heeft een vermogensdichtheid, uitgedrukt in watt <br>
per vierkante meter. Vaclav Smil, een gerenommeerde energie-expert, kwam <br>
op basis van eigen berekeningen met een lijstje, waarbij biomassa <br>
onderaan bungelt met ongeveer 0,5 watt per vierkante meter (W/m2). Voor <br>
windenergie is dat de ondergrens, met 1,5 W/m2 als maximum. Zonnepanelen <br>
komen ergens uit tussen de 4 en 9 W/m2. Critici vinden die cijfers te <br>
conservatief, maar ook hun eigen cijfers steken schril af bij de <br>
vermogensdichtheid van fossiele brandstoffen: voor steenkool tussen de <br>
100 en 1000 W/m2 en voor aardgas tussen de 200 en 2000 W/m2.<br>
<br>
15. Met alleen nationale ambities, maar zonder internationaal beleid <br>
gaat het ons niet lukken om de mondiale opwarming binnen de perken te <br>
houden.<br>
<br>
16. Zonder kernenergie gaat het ons trouwens ook niet lukken. Als we <br>
niet of nauwelijks de CO2-vrije energie uit kerncentrales gebruiken, <br>
laten we een enorme kans liggen. Het IPCC, het klimaatpanel van de <br>
Verenigde Naties, schetste onlangs diverse scenario's waarin de mondiale <br>
opwarming onder de anderhalve graad Celsius zou blijven en concludeerde, <br>
met enige tegenzin, dat kernenergie in elk van die scenario's zou <br>
toenemen.<br>
<br>
17. Weet u nog, dat eerste 'subsidieloze' windpark, eerder dit jaar? Dat <br>
was gerekend buiten de kosten die de netbeheerder had gemaakt om voor de <br>
kust een 'stopcontact' te plaatsen, waarop de windmolens konden worden <br>
aangesloten. Normaal gesproken vormt de aansluiting op het net een <br>
flinke kostenpost voor een nieuw windpark. De Algemene Rekenkamer <br>
berekende dat de kosten van de aansluiting op het landelijk netwerk ruim <br>
een derde van de energieprijs beslaan. Daarom concludeerde dit <br>
onafhankelijke orgaan dat er voorlopig nog geen sprake is van windparken <br>
zonder subsidie.<br>
<br>
18. De mondiale CO2-uitstoot stijgt al jaren, ondanks de spectaculaire <br>
toename in subsidies voor en investeringen in duurzame energie uit zon <br>
en wind. Mijn conclusie: die technieken zijn niet goed genoeg.<br>
<br>
19. Een verstandig klimaatbeleid is er niet op gericht om specifieke <br>
technieken, zoals zonnepanelen en windmolens, te bevorderen (via <br>
subsidies, belastingvoordelen, gegarandeerde prijzen of gunstige <br>
financieringsvoorwaarden), maar algemeen gericht op CO2-reductie. Beleid <br>
moet sturen op het doel, niet een mogelijk middel.<br>
<br>
20. Zowel de scheepvaart met zijn zwaar vervuilende stookolie als de <br>
luchtvaart met zijn zwaar vervuilende kerosine worden ontzien in de <br>
politieke plannen voor een energietransitie.<br>
<br>
21. De beste batterij voor opslag van groene stroom is de Tesla <br>
Powerwall, omschreven als 'compact' en 'betaalbaar' (6500 euro). Hiermee <br>
kun je 14 kWh opslaan, ongeveer genoeg voor een dag stroomverbruik van <br>
een gemiddeld gezin in Nederland met drie kinderen. Het totale verbruik <br>
van elektriciteit in Nederland is de laatste jaren vrij stabiel, rond <br>
120 miljard kWh. Een maand zonder enige opwekking van duurzame energie <br>
is onrealistisch, maar laten we ervan uitgaan dat je in de winter een <br>
maand stroomopslag nodig hebt, wanneer alle stroom van zon en wind zou <br>
moeten komen. Met wat opslag- en omzettingsverliezen kom je dan in het <br>
gunstige geval op ongeveer een miljard Tesla Powerwalls. De kosten voor <br>
een maand stroomopslag zijn dan 6500 miljard euro, exclusief btw. Zet al <br>
die batterijen voor Nederland achter elkaar en je hebt een rij van 1 <br>
miljoen kilometer: van de aarde tot aan de maan en weer terug.<br>
<br>
22. In een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) uit <br>
2016 werd deze stelling voorgelegd: 'Nederland moet veel sneller dan nu <br>
het geval is het gebruik van fossiele brandstoffen verminderen.' Nog <br>
niet eens de helft was het daarmee eens.<br>
<br>
23. In andere, periodieke opinieonderzoeken van het SCP wordt <br>
respondenten gevraagd spontaan woorden op te schrijven die hen te binnen <br>
schieten als hen wordt gevraagd naar het belangrijkste maatschappelijke <br>
probleem. Het percentage dat 'klimaat', 'energie' of 'duurzaamheid' <br>
noemt, schommelt al jaren rond 1 tot 2 procent.<br>
<br>
24. Slechts een derde van de Nederlanders, meldt opnieuw het SCP, heeft <br>
vertrouwen in overheidsinformatie over klimaatverandering, duurzame <br>
energie en de energietransitie. Ter vergelijking: bij vaccinaties <br>
vertrouwt meer dan 60 procent de overheid.<br>
<br>
25. Bij eerdere energietransities verruilden we zwakke, logge bronnen <br>
voor alternatieven die bij hetzelfde volume veel meer energie opleveren. <br>
Het hout dat we eeuwen geleden kapten, had veel land nodig. Een blok <br>
hout geeft bij verbranding veel minder energie die eenzelfde hoeveelheid <br>
steenkool opbrengt. Anders gezegd: de energiedichtheid van hout is laag. <br>
Toen we overstapten op fossiele brandstoffen en kernenergie, werd dat <br>
anders: bij steenkool, olie, aardgas en uranium had je telkens minder <br>
nodig om steeds meer energie op te wekken. Met onze huidige voorkeur <br>
voor zon en wind maken we een einde aan die beweging naar steeds grotere <br>
efficientie, een steeds hogere energiedichtheid en een groter gemak. We <br>
zullen met zon en wind juist meer land en meer materialen nodig hebben <br>
voor wat voorlopig een minder stabiele energievoorziening is.<br>
<br>
26. Geen enkele energiebron is perfect. Alle energiebronnen hebben voor- <br>
en nadelen, plussen en minnen. Fossiel, duurzaam, kernenergie, alles... <br>
De kunst is om voor elke bron nuchter de balans op te maken.<br>
<br>
27. In het debat over het klimaatbeleid rekent iedereen alles naar <br>
zichzelf toe.<br>
<br>
--------<br>
Marco Visscher: De energietransitie: Naar een fossielvrije toekomst, <br>
maar hoe?, uitgeverij Nieuw Amsterdam, EU 16,99.<br>
<br>
--------<br>
(c) 2018 Vrij Nederland<br>
_______________________________________________<br>
D66 mailing list<br>
<a href="mailto:D66@tuxtown.net" target="_blank">D66@tuxtown.net</a><br>
<a href="http://www.tuxtown.net/mailman/listinfo/d66" rel="noreferrer" target="_blank">http://www.tuxtown.net/mailman/listinfo/d66</a><br>
</blockquote></div>