[D66] Column: Antifascisme bestempelen als terreur creeert theater van angst

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  21 september 2025
Auteur: Beatrice de Graaf
URL:    
https://www.trouw.nl/opinie/beatrice-de-graaf-antifascisme-bestempelen-als-terreur-creeert-theater-van-angst~b87546be/


Antifascisme bestempelen als terreur creeert theater van angst
--------------------------------------------------------------

Toen linkse activisten in de jaren zeventig overal in Europa vervolgd 
werden, hield Nederland het hoofd koel. Laten we die politiek niet 
vergeten, bepleit hoogleraar geschiedenis Beatrice de Graaf.

Soms rijd je met de trein back to the future. Van een historische crisis 
naar een hedendaagse. Een crisis van het collectieve historische 
bewustzijn in Den Haag, welteverstaan.

Dat overkwam me vorige week toen ik van Duitsland naar Nederland 
treinde. Ik was in Bonn bij het grootste geschiedeniscongres aldaar 
geweest, en had verteld over de strijd tegen terrorisme in Nederland en 
Duitsland in de jaren zeventig. In West-Duitsland (Duitsland was toen 
nog gedeeld) pleegde de RAF tientallen aanslagen, gijzelde en doodde de 
Palestijnse terroristische organisatie Zwarte September Israelische 
atleten tijdens de Olympische Spelen in Munchen. In totaal kwamen meer 
dan dertig mensen om in het zogeheten 'rode decennium'.


Gevangenis Stammheim werd een symbool

In Nederland was het relatief gezien (voor een kleiner land) niet minder 
gevaarlijk: in datzelfde decennium kwamen er hier veertien mensen om bij 
aanslagen door Molukkers, de RAF en de IRA, plus nog zes Molukse 
terroristen (die door speciale eenheden bij de bevrijding van de 
gegijzelde trein werden doodgeschoten). In de Bonds­re­pu­bliek 
Duits­land riep de regering een crisis uit, verklaarde de noodtoestand, 
voerde razzia's (Rasterfahndung) uit en veegde supporters, mensen die 
sympathie aan de RAF betuigden en ondersteuners op een grote hoop. De 
speciale hoogmoderne gevangenis in Stammheim werd symbool voor de Duitse 
strijd tegen terrorisme.

In Nederland reageerden journalisten en politici met afgrijzen op de 
Duitse 'superkerker'. Was er bij de Oosterburen opnieuw een 
'terreurstaat' aan het ontstaan? Hier werden te midden van eenzelfde 
golf van aanslagen ook maatregelen genomen, speciale eenheden opgetuigd 
en verdachten gearresteerd. Maar, zo vond het kabinet-Biesheuvel al in 
1973, en zo herhaalde de regering-Den Uyl in 1977: de 'open samenleving' 
en de rechtsstaat mochten niet door terreurmaatregelen ondermijnd of 
ingeperkt worden. Daarom kwamen er geen nieuwe wetten, bleef 
terrorismebestrijding een zaak van bestaande strafrechtsparagrafen en 
handhaving en werd journalisten verzocht liever niet teveel over de 
acties van de Rode Jeugd, de Molukkers en de Palestijnse commando's te 
berichten.


Daadkracht is niet apolitiek

In Theater van de angst (2010) introduceerde ik de term performative 
power (performativiteit): de mate waarin overheden terrorismebestrijding 
inzetten als middel om de bevolking rond hun politieke agenda te 
mobiliseren. In tijden van crisis, zo is het gevoel, moet een overheid 
daadkracht tonen. Maar daadkracht is niet apolitiek, ook al probeert een 
regering die indruk te wekken.

Antiterrorismewetten en -maatregelen zijn bij uitstek geschikt om een 
theater van de angst te creeren rond politieke tegenstellingen. 
Terrorismewetten en het plaatsen van groepen en bewegingen op een 
terrorismelijst creeren een uitzonderingssituatie. Rond die groepen 
wordt een soort noodtoestand uitgeroepen. Mensen, groepen, handelingen, 
uitlatingen kunnen als terroristisch worden aangemerkt, buiten de orde 
worden geplaatst en tot zware veroordelingen leiden.


Back to the future

De grens tussen denken en doen, overtuiging en gewelddaad vervaagt. Het 
zwaaien met een vlag kan al bewijs zijn om iemand voor terrorisme vast 
te zetten. De toename van veel van dit soort maatregelen correleerde in 
West-Duitsland, Italie en de Verenigde Staten, zo bleek, met een 
daaropvolgende golf van nieuwe incidenten en aanslagen. Ergo, meer 
performativiteit van contraterrorismemaatregelen leidt niet per se tot 
een afname van aanslagen.

Al dat bespraken we in Bonn, waarbij de Duitse colleg's zeer 
geinteresseerd waren in de historische Nederlandse overweging in de 
jaren zeventig om de 'open democratie' te willen beschermen. Maar toen 
reisde ik terug naar Nederland en zag de berichten verschijnen: de 
Tweede Kamer had zonet een motie aangenomen om Antifa tot terroristische 
organisatie te verklaren. Wat doe je dan? De eerstvolgende trein terug 
nemen naar Duitsland, waar ook veel aan de hand is, maar waar de 
constitutionele discussie tenminste met diepgang en ernst gevoerd wordt? 
Of toch doorrijden, back to the future, en de geschiedenis gebruiken om 
te proberen die crisis van de collectieve amnesie te helpen beeindigen? 
Deze column is uw antwoord.


Beatrice de Graaf is faculteitshoogleraar geschiedenis en internationale 
betrekkingen aan de Universiteit Utrecht en wetenschappelijk directeur 
van Adapt!,
   https://adapt-academy.nl
een nationaal onderzoeksproject om Nederland weerbaar te maken bij 
crises.

--------
(c) 2025 DPG Media B.V.