[D66] Column: Hoe D66 haar democratische idealen verloor na referendumuitslag

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Telegraaf
Datum:  25 september 2025
Auteur: Ronald Plasterk
URL:    
https://archive.ph/https://www.telegraaf.nl/opinie/ronald-plasterk-hoe-d66-haar-democratische-idealen-verloor-na-referendumuitslag/91637305.html


Hoe D66 haar democratische idealen verloor na referendumuitslag
---------------------------------------------------------------

De discussie rond de deelname van Israel aan het songfestival maakte 
iets belangrijks zichtbaar. De stemming bij het Eurovisiesongfestival 
gebeurt in twee delen: de helft wordt bepaald door een vakjury en de 
andere helft door de kijkers thuis.

Dat was geen incident, want vorige week werd in het NPO-radioprogramma 
http://stand.nl de mening thuis gepeild in een uitzending (die niet 
uitblonk in onpartijdigheid) over de stelling 'Nederland moet wegblijven 
van het Songfestival als Israel meedoet', en twee derde van de mensen 
thuis stemde tegen de stelling, dus voor deelname samen met Israel.

Terwijl de uitslag normaal altijd prominent door het NPO-programma wordt 
verspreid, werd die dit keer niet vermeld.


D66 hielp referendum om zeep

Het doet denken aan het standpunt van D66 over het referendum. De partij 
was er decennia fel voor, meer democratie, totdat bleek bij het 
referendum over het overdragen van macht naar Europa dat ondanks een 
zeer eenzijdige campagne om voor te stemmen twee derde van de 
Nederlanders 'nee' stemde. Sindsdien is D66 geen voorstander meer van 
het referendum. Dat is cynisch voor een partij die de partijnaam met een 
hoofdletter D van democratie spelt, maar die nu dus vindt dat het volk 
zich erbuiten moet houden.

Links was ooit tegen het establishment, en voor meer invloed van het 
volk, totdat bleek dat het volk interesse had in platte dingen zoals 
betaalbare boodschappen, veiligheid op straat, je auto kunnen parkeren, 
een betaalbaar huis voor je kinderen, taal en rekenen leren op school, 
betaalbare energie. Links was ondertussen bezig met het wereldklimaat, 
ontwikkelingssamenwerking, strijd tegen kernenergie, tegen genetisch 
gemodificeerde gewassen, excuses voor de slavernij, genderneutrale 
toiletten.


Postmoderne toer

Het zijn compleet verschillende onderwerpen, en omdat je geld en 
aandacht niet aan alles tegelijk kunt besteden zijn de 
verkiezingsprogramma's van links (inclusief CDA!) op de postmoderne 
toer, en is de interesse van de 'gewone man of vrouw' in die thema's 
minimaal.

Omgekeerd wonen de GroenLinksers en D66'ers (die van alle politieke 
stromingen de meeste langeafstandsvluchten maken voor hun vakanties of 
zelfs grote trouwfeesten), in de betere buurten. Hun kinderen worden met 
bijles bijgespijkerd, pa en ma helpen bij de aanschaf van het eerste 
huis, ze hebben banen waarmee ze de boodschappen prima kunnen betalen, 
dus de volkse onderwerpen interesseren hen niet echt.


Verschil links-rechts vervaagt

Dat is de huidige tegenstelling in de politiek. Niet die tussen links en 
rechts. Die links-rechts as was nooit helemaal eenduidig, is geleidelijk 
gecompliceerder geraakt, en betekent inmiddels bijna niets meer.

Links is voorstander van het vol zetten van de natuur met niet-rendabele 
windmolens die dieren verhakselen, rechts is vriend van Israel en links 
schurkt aan tegen antisemitisme (terwijl het ooit precies omgekeerd was, 
de PvdA was bij uitstek de partij voor de Joden, en antisemitisme was 
iets van rechts). Links wil meer geld voor het leger. Er zijn nog veel 
meer voorbeelden.

De echte politieke as is die tussen de mensen die hun materiele zaakjes 
voor elkaar hebben en andere thema's zoeken, en de mensen die moeten 
sappelen om rond te komen. Aan de ene kant de jetset, internationaal 
georienteerd, die zegt (zoals Kaag): 'wie zijn die mensen?', en 
anderzijds de mensen die op de markt hun boodschappen doen, waar je 
gulden een daalder waard is.


Bestaanszekerheid

De sociaaldemocratie was altijd een mengvorm. De SDAP werd plagend de 
Schoolmeesters, Dominees en Advocaten Partij genoemd, maar het programma 
van de oude Willem Drees was doordrongen van de strijd voor 
bestaanszekerheid voor de 'praktisch opgeleiden', en ook Joop Den Uyl, 
ik heb hem als student in mijn oude rode lelijke eend nog rondgereden 
door de arbeidersbuurten van Leiden in de jaren tachtig, was een bekakt 
pratende doctorandus uit Buitenveldert, maar hij begreep verduveld goed 
dat zijn taak was om de belangen van de inwoners van Leiden Noord en De 
Kooi te verdedigen.

De huidige spraakmakers zijn brave mensen met het hart op de goede 
plaats, gemotiveerd in de strijd tegen kernenergie en nog wat zaken, 
maar met een gouden lepeltje in de mond. Vandaar dat arbeiders nu BBB 
stemmen, of PVV of JA21 of BVNL, of al zoekende eenmalig NSC hebben 
geprobeerd, allesbehalve links.

Er zijn dan mensen die zeggen: 'arbeiders bestaan niet meer, het is een 
verouderd begrip, kijk eens wat een loodgieter verdient!' Maar wie dacht 
je dat het vuilnis ophaalt, de straten maakt, de pakjes bezorgt, achter 
de kassa staat, de kantoren schoonmaakt? Dat is en blijft de meerderheid 
van de werkende bevolking.

Er is daarbij nog steeds ruimte voor mensen die zelf hoogopgeleid zijn 
en het vanuit solidariteit willen opnemen voor de praktisch opgeleiden, 
alleen die kunnen helaas niet meer terecht bij de linkse partijen. Dat 
zijn de nieuwe politieke verhoudingen.

--------
(c) 2025 Mediahuis Nederland B.V.