[D66] D66-partijleider Rob Jetten: 'Praat maar niet over migratie, adviseerden ze mij'

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  15 oktober 2025
Auteur: Niels Markus en Christoph Schmidt
URL:    
https://archive.ph/https://www.trouw.nl/politiek/d66-partijleider-rob-jetten-praat-maar-niet-over-migratie-adviseerden-ze-mij~be396fd7/


D66-partijleider Rob Jetten: 'Praat maar niet over migratie,
adviseerden ze mij'
------------------------------------------------------------
D66 maakt zich onder leiding van Rob Jetten op voor herstel na de 
stevige verkiezingsnederlaag van 2023. Dat doen de sociaal-liberalen met 
een programma dat een tomeloze dadendrang uitstraalt. Zijn die plannen 
wel realistisch? 'Ik ben optimistisch dat we de knop weer snel kunnen 
omzetten.'

De ovalen tafel waaraan we plaatsnemen, tegenover Rob Jetten, is 
beroemd. Dit is de tafel waarop toenmalig D66-leider Sigrid Kaag een 
overwinningsdansje deed, op 17 maart 2021, toen D66 24 zetels in de 
wacht sleepte. In de gang hangen ingelijste voorpagina's met die 
iconische Kaag-foto.

Dit landelijke partijkantoor in Den Haag was ook het toneel van een van 
de grootste dieptepunten in de D66-geschiedenis. In de aangrenzende 
ruimtes is nog de schade zichtbaar van de extreemrechtse relschoppers 
die het partijkantoor op 20 september bestormden.

'Dat heeft impact op de mensen die hier werken', zegt Jetten. 'Vergelijk 
het met een inbraak in je huis, waarbij iemand je privacy met voeten 
heeft getreden. Daarna zijn nog vervelende telefoontjes, mailtjes en 
dingen per post binnengekomen. Maar vooral veel steunbetuigingen, van 
willekeurige mensen die koek, taart en bloemen kwamen brengen.'


D66 kwam dit jaar met het voorstel om tien nieuwe steden te bouwen. Elke 
partij trekt zijn eigen plan: GroenLinks-PvdA wil 36,6 miljard euro aan 
woningbouw uitgeven, Volt heeft het over Tata-stad. Is het voor de 
kiezer niet handiger als jullie van tevoren overleggen over een 
gezamenlijk woonplan?

'Wij hebben het de afgelopen maanden geprobeerd, onder meer met ons 
initiatief voor de Noodwoonwet, op onderdelen gesteund door ChristenUnie 
en NSC. Je kunt op korte termijn veel bereiken met makkelijker woningen 
splitsen, ombouwen van leegstaande panden en woningdelen mogelijk maken 
zonder fiscale consequenties. Maastricht Universiteit zegt dat daarmee 
200.000 woningzoekenden geholpen kunnen worden.

'We willen de bezem halen door overbodige regels die woningbouw in de 
weg zitten. We maken onszelf helemaal gek met die ontzettende regeldruk, 
die samenhangt met het voorkomen van elke vorm van risico in de 
samenleving. Bij veel regelgeving moet je terug naar de oorsprong. Waar 
was het ooit voor bedoeld? Pakt het zo uit? Zo niet, kunnen we het 
simpeler organiseren?'


Is dat tien-steden-plan niet vooral een campagne-fata morgana? U weet 
als geen ander hoe vol het stroomnet zit. Zit de oplossing niet meer in 
het verdichten van steden, wijken erbij bouwen?

'Het is en-en. Ik heb lang in een dorp gewoond van 450 inwoners. Daar is 
een straatje bijgekomen, een godsgeschenk voor starters die in hun dorp 
willen blijven. Maar ik ben ervan overtuigd geraakt dat verdichten 
alleen niet verstandig is, omdat het waardevolle openbare ruimte 
opslokt. Dus je zult het buiten die bestaande kernen moeten aandurven om 
grootschalig te bouwen, zoals met Leidsche Rijn is gelukt. Op een aantal 
plekken kan dat vrij snel.'


Net als de meeste andere partijen ondersteunt D66 de nieuwe Navo-norm 
voor defensie van 3,5 procent van het nationaal inkomen. Hoe wilt u dat 
betalen, waar komt de pijn terecht?

'Wij kiezen voor hogere lasten op vermogen en op vervuiling, zodat we 
grote investeringen kunnen doen. We willen een nationale 
investeringsbank voor innovatie of voor wegen om woningbouw vlot te 
trekken. Verder willen we onderwijs en ontwikkelingssamenwerking een 
impuls geven. Maar we kiezen ervoor om de kosten voor sociale zekerheid 
en de volksgezondheid beheersbaar te houden.'


Daar bezuinigt u dus op.

'Niet zozeer bezuinigen, maar een extreme groei in de kosten voorkomen 
door te kiezen voor preventie, zodat mensen langer in goede gezondheid 
leven.


Hoe wilt u de vervuiling belasten?

'We willen dat het voor het bedrijfsleven aantrekkelijker wordt om te 
verduurzamen en te innoveren. Daarvoor willen we een aantal regelingen 
gebruiken. We houden de nationale CO2-heffing, om bedrijven de prikkel 
te geven om te verduurzamen.'


Die heeft het kabinet net afgeschaft. Eerst een CO2-heffing, dan weer 
niet, nu weer wel: het bedrijfsleven ziet u aankomen.

'Ik heb een ronde gemaakt langs 25 Nederlandse bedrijven en hun 
gevraagd: waarom zit je in Nederland, waarom wil je blijven, wat zou je 
overweging zijn om weg te gaan? Ze vragen om voorspelbaarheid van beleid 
en belastingen. Ik pleit ervoor om in de formatie afspraken te maken 
voor een vaste vennootschapsbelasting. De grootste ergernis is dat we 
elke voorjaars- of miljoenennota de spelregels weer veranderen waardoor 
het investeringsklimaat achteruit holt.

'Toen het kabinet-Schoof de ambities voor met name wind op zee 
terugschroefde, vroegen bedrijven: zijn ze gek geworden daar in dat 
kabinet? Ik ben optimistisch dat we de knop weer snel kunnen omzetten.'


Daarmee zegt u: deze populistische periode is weer voorbij. Vertrouw 
ons, bedrijfsleven, vanaf nu blijft dit land twintig, dertig jaar 
politiek stabiel. Is dat realistisch?

'Dat vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Dat vraagt om een 
ambitieus kabinet zonder allerlei grillige partijen die de ministerraad 
via X corrigeren. Maar ik heb wel een paar lessen getrokken uit de 
afgelopen jaren. Ik weet nog dat ik als klimaatminister naar Polen ging, 
waar het rechtsradicale PiS toen nog in de regering zat.

'Je denkt dat Polen altijd dwarsligt op klimaatbeleid. Maar er gebeurde 
veel met wind op zee en zon op daken. Het woord klimaat kwam er alleen 
niet aan te pas. Het ging over onafhankelijkheid van Rusland, energie 
van Poolse bodem en een lagere energierekening. Daarmee kregen ze veel 
mensen mee die anders de hakken in het zand hadden gezet.'


Dat doet de VVD toch ook? Die spreekt niet over klimaatbeleid, maar over 
energieonafhankelijkheid.

'Maar ik sta wel voor een ambitieus klimaatbeleid. De VVD heeft, nadat 
ze met ons en het CDA Nederland in de groene stand hebben gezet, in 
anderhalf jaar tijd klimaat, natuur en stikstofbeleid door de PVV en BBB 
laten dicteren en daarmee enorme economische schade toegebracht. We 
moeten bij de koplopers horen. Er zal zeker een tandje bij moeten na een 
verloren jaar. Maar dat gaat niet lukken als we langs de zijlijn 
proberen ons gelijk te halen.'


De trui met daarop 'klimaatdrammer' blijft in de kast?

'Die hebben we al vervangen door een 'klimaatdoener'-trui. Maar ik vind 
het jammer dat weinig debatten over dit onderwerp gaan. Juist omdat de 
impact van klimaatverandering in Europa groter is dan op andere 
continenten.'


In het verleden maakte D66 een punt van de halvering van de veestapel, 
om de stikstofuitstoot terug te brengen. Nu gaat het om het 'verkleinen' 
van de veestapel. Doet u dat vanwege de heftige boerenreacties destijds?

'Wij hebben op een congres gediscussieerd over de houding die wij moeten 
aannemen over de toekomst van de landbouw. Destijds hebben we dat debat 
meteen op scherp gezet. Daar sta ik nog achter. Alleen zijn we daar in 
de discussie in de coalitie in blijven hangen, vooral met het CDA.

'Boeren zitten in onzekerheid en de natuur staat er nog steeds even 
slecht, of slechter voor. Om hieruit te komen zal nog steeds een 
aanzienlijk kleinere veestapel nodig zijn. Dat zal per regio 
verschillen, maar wij zoeken nadrukkelijker de dialoog met boeren hoe je 
dat per gebied kunt doen.'


Vindt u populisme een vies woord?

(denkt vier seconden na). 'Nee, niet per se een vies woord. Het 
vertrouwen in de politiek is zo laag dat politici zich afvragen: ben ik 
voldoende in verbinding met mensen in het land? Luister ik naar ze? 
Spreek ik een taal die ze begrijpen?

'Maar populisme kan doorslaan, dat zien we bij Geert Wilders en bij alle 
meelopers die mensen naar de mond praten of angsten aanwakkeren. Dan is 
het een foute vorm van populisme waar we als D66 een taak hebben om 
daartegen op te staan.'


Voormalig D66-spindokter Roy Kramer roept de middenpartijen op zich ook 
een beetje populistisch op te stellen omdat dat de enige manier is om de 
ware populisten te verslaan. Heeft u die boodschap ter harte genomen?

'Het advies dat ik in 2017, 2018 kreeg was: praat maar niet over 
migratie. Als je dat doet, gaat de populist zo'n discussie bepalen. Maar 
als zo'n onderwerp bij veel mensen leeft, moet je je ermee bemoeien. Ik 
heb wel een andere oplossing dan Wilders.'


In een interview met het AD in juni sloeg u een onverwacht harde toon 
aan over migratie. Is dat een nieuwe koers?

'Voor een deel bouwt die voort op de lijn die we al hadden. Hoe kom je 
tot een streng, rechtvaardig en menselijk asielbeleid, met meer aandacht 
voor de zorgen van mensen over het huidige systeem? Dat is op alle 
manieren failliet. Het is slecht voor degenen die moeten betalen aan 
mensensmokkelaars en doodgaan op de Middellandse Zee, of in Europa in 
een onmogelijke onzekerheid terechtkomen doordat ze van het kastje naar 
de muur worden gestuurd. Het is slecht voor Nederlanders die overlast 
ervaren in Budel, Ter Apel of in volkswijken waar alle druk terechtkomt.

'Maar het is ook slecht voor de mensen die in Nederland aankomen en niet 
op taalles mogen of geen werkvergunning krijgen. Dat vraagt in de volle 
breedte een andere aanpak. Ik wil niet dat Wilders nog langer die 
discussie kan dicteren. Progressieve partijen zijn het aan hun stand 
verplicht om te laten zien dat we het beter kunnen.'


In dat AD-interview had u het wel over 'aso's die eindeloze overlast 
veroorzaken', die vastgezet zouden moeten worden. Dat gaat toch wel in 
de richting van de taal die we kennen van de rechtse partijen?

'Destijds ben ik bij een winkelier in Ter Apel geweest die elke dag 
tussen de tien en twintig keer aangifte moest doen van winkeldiefstal. 
Die kan de wijkagent precies aanwijzen wie het zijn. Twee maanden later 
komen ze weer terug. Dat zijn geen asielzoekers, dat zijn mensen die het 
systeem kennen, er misbruik van maken en daarmee het draagvlak 
uithollen.

'Dus laten we die rotte appels sneller uit het systeem halen zodat die 
buurtbewoner denkt: prima, dit zijn mijn buren en we kunnen hier allebei 
leven. Dat vraagt om een strenger optreden.'


Op het verkiezingscongres sprak u vriendelijke woorden over Frans 
Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Henri Bontenbal (CDA). Blijft u tot aan 
de verkiezingen zo aardig, of gaat u alsnog de strijd met ze aan?

'Er zijn zeker verschillen te markeren met die partijen. Maar de rust en 
de stabiliteit die je bij deze partijen vindt, zijn ook weleens prettig 
na anderhalf jaar geruzie en chaos. Er is een grote behoefte aan 
vooruitgang op de dossiers die stilstaan. Waar zouden partijen in dat 
positieve midden elkaar kunnen vinden na 29 oktober?'


Sommige politicologen waarschuwen: als middenpartijen elkaar aardig 
vinden, ziet de kiezer die als een pot nat ('partijkartel') en gaan ze 
naar de flanken.

'Ik heb als fractievoorzitter en als minister in twee opeenvolgende 
kabinetten-Rutte gezeten. Daar was het vaak: we gaan voor een zesje, 
want daar hebben we de minste ruzie over. Dat is de grijze massa, een 
valkuil waar het politieke midden niet opnieuw in moet trappen. Je moet 
bereid zijn om in die kabinetsformatie knopen door te hakken.

'Waar we voor moeten uitkijken, is dat die discussie over een teveel aan 
polarisatie leidt tot een tam, doodgeslagen debat. Er zijn soms 
ideologische verschillen. Die moeten clashen. Dat moet de kiezer zien, 
anders weet die niet wat er te kiezen valt.

'Maar hoe kun je dat combineren met het besef dat dit land bestuurd moet 
worden? Dat we snakken naar een kabinet dat een keer vier jaar de rit 
uitzit? Dat is een balanceeract. Dan is het aan politiek leiders om dat 
met elkaar uit te vogelen. Ik put hoop uit een aantal partijleiders die 
tegen de stroom van hun partij discussies in beweging hebben gebracht en 
leiderschap hebben getoond. Er is een nieuwe generatie met Dijk, 
Bontenbal, Bikker, ik. Allemaal politiek ervaren, maar ook weer geen 
dertig jaar vastgeroest aan het Binnenhof. Het is aan ons om te laten 
zien dat het beter kan.'


Tot voor kort was u zeer kritisch tegenover VVD-leider Dilan Yesilgoz, 
maar in uw congrestoespraak viel die naam opeens niet meer. Is dat omdat 
u denkt: ik moet straks toch weer met de VVD om de tafel zitten?

'Nee, dat heeft een andere oorzaak. Ik weet niet zo goed wat Yesilgoz en 
de VVD willen. Tijdens de afgelopen kabinetsperiode was ik fel omdat ik 
dacht: waar is mijn liberale broeder gebleven? Nu zie ik de VVD 
voorkeuren uitspreken voor coalities waarvan ik denk: dan duurt de 
stikstofellende voort met BBB. Hoe ga je vrouwen- en homorechten beter 
beschermen als je vooral lonkt naar de rechterflank?

'De VVD is zoekende. Ik wil met een ambitieuze club straks in dat 
kabinet zitten, en vrees dat Yesilgoz de VVD nu op de reservebank zet 
met een onduidelijke en veel te rechtsconservatieve koers.'


Wilt u dat D66-geluid straks vanuit de Tweede Kamer laten horen of als 
minister?

'Vraag het me op 30 oktober nog een keer, want ik ben er niet uit. 
Daarom ga ik pas tijdens een kabinetsformatie bekijken waar ik de 
grootste bijdrage kan leveren aan een stabiele, ambitieuze coalitie. 
Voor het aanjagen van die ambitie heb je iemand nodig die dat met verve 
elke dag doet. Dan zou een rol in de Kamer mij beter passen. Maar als er 
een mooi, ambitieus regeerakkoord ligt... Ik heb als minister laten zien 
dat ik niet bang ben om knopen door te hakken. Dan kan ik in dat kabinet 
van grote waarde zijn.'

--------
(c) 2025 DPG Media B.V.