[D66] Het verdwijnen van een digitale agora

[René Oudeweg]

Het verdwijnen van een digitale agora

Over de opheffing van de D66-discussielijst op tuxtown.net

Sommige gebeurtenissen zijn zo stil dat ze juist daardoor betekenisvol 
worden. Er was geen fanfare, geen afscheidsrede, geen ceremonie toen de 
D66-discussielijst op tuxtown.net werd opgeheven. Er was slechts de 
zachte klap van een digitale deur die achter ons dichtviel. Een 
mailinglijst, ooit bruisend van woorden, viel stil en werd gewist uit de 
tijd. Wat rest, is de herinnering – en de vraag wat er eigenlijk 
verloren is gegaan.

Het geheugen van woorden

Een mailinglijst is in wezen niets meer dan een rij berichten, keurig 
opgeslagen op een server. Maar wie ooit deelnam, weet dat zij méér was: 
een gedeeld geheugen. Elke mail droeg sporen van een ander perspectief, 
een andere toon, een andere gemoedstoestand. De lijst was een polyfonie 
van stemmen die samen een democratisch ideaal belichaamden: het idee dat 
politiek niet begint bij macht, maar bij gesprek.

In die zin was de lijst een kleine agora, een digitaal marktplein waar 
het publieke gesprek vrij spel had. De deelnemers kenden elkaar vaak 
niet persoonlijk, en toch groeide er een gemeenschap – fragiel, soms 
strijdlustig, soms ironisch, vaak bevlogen. De waarde zat niet in 
consensus, maar in frictie. Democratie was hier niet een resultaat, maar 
een proces dat zich dag na dag voltrok, in ketens van replieken, citaten 
en voetnoten.

Van stemmen naar signalen

Waarom verdween zo’n plek? Het antwoord ligt deels in de verschuiving 
van het internet zelf. Het vroege web was een lappendeken van plekken 
die toebehoorden aan hun gebruikers. Mailinglijsten, fora, nieuwsgroepen 
– allemaal structuren die relatief eenvoudig waren, maar die ruimte 
boden voor autonomie en duur.

Het huidige internet daarentegen is een machine van signalen. Woorden 
worden niet langer uitgewisseld in de traagheid van e-mail, maar 
geprojecteerd in de vluchtigheid van sociale media. Wat vroeger een 
brief was aan een gemeenschap, is nu een signaal aan een algoritme. Waar 
vroeger stilte kon bestaan – de leegte tussen twee mails in – is er nu 
enkel een eindeloze stroom die geen geheugen kent, alleen trending topics.

Het verlies van frictie

Met het verdwijnen van de lijst is ook een bepaalde stijl van politiek 
verloren gegaan. Niet de politiek van macht en cijfers, maar die van het 
gesprek, de uitwisseling, de botsing. In een mailinglijst kon men zich 
veroorloven een betoog van duizend woorden te schrijven, kon men ironie 
naast ernst plaatsen, kon men een gedachte laten rijpen over weken of 
maanden.

In de huidige digitale cultuur is die ruimte zeldzaam. Politiek wordt er 
geperst in slogans van 280 tekens, in foto’s en korte filmpjes, in een 
strijd om aandacht. De frictie die ooit vruchtbaar was – het schuren van 
ideeën, het botsen van argumenten – wordt vervangen door de gladheid van 
deelbare boodschappen. Het gesprek is niet langer een doel, maar een middel.

De melancholie van het verdwijnen

De mailinglijst op tuxtown.net verdween zonder ritueel. Dat maakt haar 
einde des te schrijnender. Want rituelen zijn er niet om het verleden 
vast te houden, maar om het verlies betekenis te geven. In de stilte die 
nu resteert, klinkt een melancholie door: de melancholie van een tijd 
waarin we dachten dat het internet een vrijplaats zou zijn voor argument 
en democratie.

Misschien is die melancholie vruchtbaar. Misschien herinnert zij ons 
eraan dat democratie niet alleen wordt gedragen door instituties en 
verkiezingen, maar ook door de kleine plekken waar mensen vrijelijk 
spreken. Misschien toont zij dat de commons niet vanzelfsprekend zijn, 
dat ze telkens opnieuw bevochten en gebouwd moeten worden – digitaal of 
anderszins.

De opheffing van de D66-discussielijst is dan niet slechts een voetnoot, 
maar een kleine allegorie. Zij vertelt ons dat elke agora eindig is, 
tenzij zij voortdurend opnieuw uitgevonden wordt. En dat de vraag hoe 
wij samen spreken, misschien wel de belangrijkste politieke vraag van 
onze tijd blijft.