[D66] Moeten we ‘Amerika’ weer afwijzen? Over Menno ter Braak

[René Oudeweg]

https://www.dereactor.org/teksten/moeten-we-amerika-weer-afwijzen-over-menno-ter-braak

  Moeten we ‘Amerika’ weer afwijzen? Over Menno ter Braak
Gijsbert Pols	


Als er in de kritische omgang met literatuur één arrogante vraag is, dan 
wel die naar wat een historische auteur ons nog te zeggen heeft. De 
vraag veronderstelt de mogelijkheid van een scheiding tussen verleden en 
heden, alsof het heden geen resultaat van de geschiedenis zou zijn, de 
vraag veronderstelt een coherent hedendaags ‘ons’, alsof het heden ons 
tot collectief maakt, de vraag veronderstelt vooruitgang, alsof we in 
het heden altijd meer weten dan dat in het verleden het geval was en we 
dus met een historische auteur kunnen omgaan als met een pak melk dat 
alweer een tijdje in de koelkast staat.

Als we willen nadenken over de betekenis van historische literatuur voor 
het heden, dan moeten we vragen hoe een auteur de huidige tijd zou 
beleven. Er lijkt me momenteel reden te over om die vraag te stellen 
over Menno ter Braak, de auteur die ongeveer een eeuw geleden een essay 
met de titel ‘Waarom ik ‘Amerika’ afwijs’ publiceerde. Hoewel Ter Braak 
onlangs een bescheiden revival beleefde dankzij de herpublicatie van Het 
Nationaal-socialisme als rancuneleer (1937), wat tot levendige debatten 
heeft geleid, is dit essay in de omvangrijke receptie van Ter Braak 
nogal stiefmoederlijk behandeld. Ter Braaks biograaf plaatst het niet 
ten onrechte in de context van het Europese cultuurpessimisme uit het 
interbellum, dat zowel conservatieve als linkse denkers tot 
anti-Amerikanisme noopte: de VS werden gezien als een gefragmenteerde 
maatschappij waarin consumentisme, techniek en kapitaal de dienst 
uitmaakten, ten koste van sociale cohesie, traditie en cultuur. Na de 
oorlog was dergelijk anti-Amerikanisme not done. Maar de decennia die we 
in West-Europa als ‘na de oorlog’ aan hebben geduid zijn voorbij.

[knip]