[D66] Hoe de democratie aan kracht inboet door neoliberaal kapitalisme

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  9 oktober 2024
Auteur: Daan van Lent
URL     
https://www.nrc.nl/nieuws/2024/10/09/hoe-de-democratie-aan-kracht-inboet-door-neoliberaal-kapitalisme-a4868797


Hoe de democratie aan kracht inboet door neoliberaal kapitalisme
----------------------------------------------------------------

   Grace Blakeley
   Bedrijfsmisdaden tegen de menselijkheid
   De Arbeiderspers, 400 blz. EU 24,99

(...)

Neoliberalisme ontleed

In Aasgierkapitalisme ontleedt Blakely genadeloos het neoliberale 
systeem dat sinds de jaren zeventig de westerse samenlevingen 
decennialang heeft gedomineerd. Ze ondergraaft de mythes die neoliberale 
denkers zelf hebben gecreeerd. Ze duikt diep in het werk van neoliberale 
denkers als Friedrich Hayek, maar ook in dat van economen als John 
Maynard Keynes en Joseph Schumpeter. Tevens komen denkers voorbij uit 
het socialisme, zoals Gramsci en Marx.

Op basis daarvan trekt ze conclusies die een andere kijk geven op de 
neoliberale theorieen die dominant zijn geweest in het politieke en 
economische denken van de afgelopen decennia. Zo ligt de definitie van 
kapitalisme voor haar niet in het bestaan van vrije markten, maar in de 
dominantie van kapitaal boven arbeid.

Neoliberalen schermen vaak ermee dat politiek en economie gescheiden 
domeinen zijn en moeten blijven. Maar Blakeley maakt overtuigend 
duidelijk hoe juist in de neoliberale periode bedrijven meer invloed 
kregen op overheden. Het fundamentele punt is volgens haar dat 
neoliberalen doen alsof er geen planning is van de economie door vrije 
markten hun gang te laten. Maar die planning is er juist wel, betoogt 
ze. En die ligt meer dan ooit bij grote bedrijven, die in staat zijn 
overheden in hun greep te krijgen. Dat leidt tot uitputting van de 
aarde, tot het remmen van de ontwikkeling van opkomende landen en 
uitholling van de democratie.

Ze beschrijft hoe grote bedrijven hun macht en invloed hebben vergroot 
in hun streven naar winstmaximalisatie en in veel markten een dominante 
positie als oligopolist of monopolist hebben kunnen afdwingen. Blakeley 
valt daarbij terug op het onderzoek van anderen naar bedrijven als 
Boeing dat in het streven naar kostenbesparing om de winst te verhogen 
de veiligheid van de vliegtuigen uit het oog verloor. Naar Exxon en de 
jarenlange ondermijning van klimaatbeleid. En naar Chevron dat via 
eindeloos procederen en inkapselen van rechters schadevergoedingen voor 
milieuvervuiling voorkwam.

In die analyse ligt de kracht van haar boek. Ze maakt begrijpelijk 
waarom veel mensen zich in de hedendaagse samenleving vervreemd en 
machteloos voelen en populistische politici daar gretig op inspelen. De 
afkeer van burgers richt zich daarbij op de overheid, niet op de 
bedrijven die volgens Blakeley de echte macht hebben. Daarmee schetst ze 
een wezenlijk groot gevaar voor de democratie.


Kapitalisme hervormen

In de laatste hoofdstukken probeert ze de richting aan te duiden die de 
samenleving zou moeten inslaan. Behalve met Lucas Aerospace komt ze met 
voorbeelden van burgerinitiatieven en cooperaties die in de afgelopen 
jaren in verschillende landen zijn ontstaan. Maar die zijn allemaal 
kleinschalig. Hoe vanuit dat vertrekpunt de wereld hervormd moet worden, 
maakt ze niet duidelijk. Het zijn de zwakste hoofdstukken van het boek.

Blakeley verwerpt daarbij te snel dat hervormingen binnen het 
kapitalisme zelf mogelijk zouden kunnen zijn. Ook gaat ze eraan voorbij 
dat onder het kapitalisme van de afgelopen decennia de welvaart is 
toegenomen in veel landen en het percentage mensen dat leeft onder de 
armoedegrens wereldwijd is afgenomen. Groei en vooruitgang zijn niet 
louter en alleen ten goede gekomen aan de vermogenden en de grote 
bedrijven. Ze wuift als het onmogelijkheid weg dat er bedrijven en 
kapitaalverschaffers zijn die andere wegen in willen slaan. Hervormingen 
zijn onvermijdelijk.

De socialistische oplossingen van Blakely mogen misschien niet 
aanspreken, haar analyse geeft stof tot nadenken voor iedereen.

--------
(c) 2024 Mediahuis