[D66] Voelen EU-burgers zich nog wel Europeaan?

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Folia
         Universiteit van Amsterdam
Datum:  6 juni 2024
Auteur: Jip Koene
URL:    
https://www.folia.nl/actueel/162228/voelen-eu-burgers-zich-nog-wel-europeaan


Voelen EU-burgers zich nog wel Europeaan?
-----------------------------------------

In de peilingen voor de aankomende Europese verkiezingen staan veel 
eurosceptische partijen er goed voor. Verassend genoeg blijkt uit nieuw 
UvA-onderzoek dat veel mensen zich juist erg verbonden voelen met 
Europa. 'Ik denk dat we op kantelpunt zijn beland in de Europese 
politiek.'

Vanaf donderdag mogen meer dan vierhonderd miljoen Europeanen naar de 
stembus om de leden van het Europees Parlement te kiezen. De opkomst bij 
de Europese verkiezingen is historisch gezien laag onder Nederlanders. 
Daarnaast staan eurosceptische partijen zoals de Europees Conservatieven 
en Hervormers en Europees Unitair Links/NoordsGroen Links op winst in de 
peilingen. Toch is onder inwoners van de Europese Unie het gevoel van 
een Europese identiteit toegenomen in de afgelopen vijftien jaar blijkt 
uit onderzoek van Theresa Kuhn, UvA-hoogleraar Europese Studies.


Eurosceptische partijen staan er goed voor bij de Europese verkiezingen 
en de opkomst onder Nederlanders is historisch gezien laag. Daarnaast 
hebben we het afgelopen decennium te maken gehad met de eurocrisis en 
Brexit. Toch is de verbondenheid met Europa alleen maar toegenomen. Hoe 
verklaar je dat?

'Je zou inderdaad denken dat mensen in tijden van crises zich van Europa 
afwenden, maar het tegenovergestelde blijkt waar. Dit komt 
waarschijnlijk doordat mensen zich meer bewust zijn geworden van hun 
onderlinge verbondenheid. Denk bijvoorbeeld aan de Europese 
staatschuldencrisis als uitloper van de kredietcrisis nadat Griekenland 
zijn schulden niet goed wist te financieren. Daarin voelden we de 
financiele afhankelijkheid. Maar denk ook aan de oorlog in Oekraine 
waarin we het belang van gemeenschappelijke defensie inzien. Daardoor 
beseffen mensen dat ze een gezamenlijk lot delen.'

'Wat betreft de eurosceptische, vaak radicaal rechtse partijen is het 
niet per se zo dat deze volledig anti-Europees zijn. Ze proberen juist 
die meer etnisch-culturele draai aan Europese identiteit te geven, een 
nationalistisch Europees perspectief. Dat draagt bij aan een bepaalt 
aspect van de Europese identiteit wat wij ook terugzien in ons 
onderzoek.'


Wat bleek er verder uit uw onderzoek?

'De meerderheid van de Europeanen voelt zich ook Europeaan blijkt uit 
ons onderzoek. Daarvoor analyseerden we opiniepeilingen van de afgelopen 
41 jaar van tientallen EU-lidstaten. Daarin werden bijvoorbeeld vragen 
gesteld zoals 'voel je je verbonden met de Europese vlag?', of 'ben je 
trots om Europeaan te zijn?', en 'bestaat er een Europese identiteit?'. 
Over de volle breedte zien we een stijgende lijn in hoeverre mensen zich 
verbonden voelen met de Europa over de jaren heen.'


'Dat is niet altijd zo geweest. Rondom de tijd van het Verdrag van 
Maastricht - het EU-verdrag - zagen we dat mensen kritischer werden ten 
aanzien van de EU. Politici waaronder eurosceptici begonnen zich 
negatief te uiten ten aanzien van de beloftes die een EU met zich mee 
zou brengen.'

'Toch blijft de Europese identiteit een secundaire identiteit. Op 
stellingen zoals 'ik voel me meer Europeaan dan Nederlander' is maar een 
heel klein percentage Nederlanders die het daarmee eens is.'


Waaruit bestaat die Europese identiteit precies? Is die veranderd in de 
loop der tijd?

'Er zijn verschillende concepten van Europese identiteit. Dat leunt vaak 
op twee aspecten. Aan de ene kant omvat het democratische waarden zoals 
tolerantie en kosmopolitisme - een algeheel gevoel van verbondenheid. 
Aan de andere kant is er een meer etnisch-cultureel aspect, waarbij 
mensen denken dat je Europeaan bent als je hier geboren bent of als je 
roots in Europa liggen.'

'Op dit moment is hier ook een politiek strijd over gaande: waar staat 
Europa en de Europese identiteit voor? Daarbij zien we dat radicaal 
rechtse partijen meer die etnisch-culturele visie proberen te 
verdedigen. Denk aan de Italiaanse premier Georgia Meloni of de Franse 
Marine le Pen van het rechtse Rassemblement national. Zij denken bij 
Europa aan mensen die hier geboren zijn, christelijke waarden en sterke 
grenzen naar buiten. Door deze ontwikkeling denk ik dat we op een 
kantelpunt zijn beland in de Europese politiek.'

'Op dit moment zijn we een nieuw onderzoek aan het opstarten naar die 
Europese identiteit en of die democratische of etnisch-culturele 
aspecten die mensen erop nahouden samenhangen met hun stemgedrag. 
Daarbij denken we bijvoorbeeld dat mensen die meer aan de etnische 
identiteit denken ook op rechtse partijen stemmen zoals de PVV of het 
Duitse AfD.'


Is er een verschil in de ontwikkeling van de Europese identiteit tussen 
verschillende landen binnen de EU?

'Hoe langer een land onderdeel is van de EU, des te meer de burgers zich 
Europeaan voelen door het simpele feit dat zij langer zijn opgegroeid in 
een Europese context, met de euro en lessen op school. Dat zien we 
bijvoorbeeld terug in lidstaten zoals Nederland, Frankrijk en Duitsland 
waarbij er een sterker gevoel is van een gemeenschappelijke identiteit 
ten opzichte van andere lidstaten. Maar als we kijken naar bijvoorbeeld 
Italie, dan zien we dat deze veel kritischer is geworden sinds de 
eurocrisis, wat waarschijnlijk te maken heeft met de manier hoe de 
lidstaten met elkaar zijn omgegaan in die tijd. Nederland was 
bijvoorbeeld erg terughoudend met zijn steun aan Italie.'


In uw onderzoek pleit je ervoor dat de Europese Unie nog meer gaat doen 
om het gevoel van een Europese identiteit te versterken. Hoezo?

'Ik denk dat zo'n Europese identiteit cruciaal is voor de legitimatie 
van verdere samenwerking binnen de EU. Denk bijvoorbeeld aan thema's als 
klimaat, landbouw, maar ook de mogelijk toenemende samenwerking op het 
gebied van Europese defensie zijn onderwerpen waar een Europese 
identiteit van belang is. In de beginjaren van de Europese Unie lag de 
focus voornamelijk op handel en het creeren van een interne markt. Maar 
als de EU bijvoorbeeld een Europees belastingstelsel zou willen 
invoeren, of wil werken naar een Europees leger vereist dit een gevoel 
van Europese identiteit onder de bevolking. Als mensen zich niet 
verbonden voelen met de besluitvorming op Europees niveau en de 
betrokken instituties, dan ontstaat er een democratisch probleem.'

--------
(c) 2024 UvA