[D66] Afscheidsinterview Van Dissel (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #1000)

Sun Apr 28 11:25:24 CEST 2024

Bron:   Volkskrant
Datum:  26 april 2024
Auteur: Maarten Keulemans
URL:    
https://archive.ph/https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/twee-jaar-adviseerde-jaap-van-dissel-de-politiek-een-hectische-intensieve-tijd-de-drones-boven-mijn-tuin-waren-heel-vervelend~b52570e9/

Twee jaar adviseerde Jaap van Dissel de politiek. Een hectische, 
intensieve
tijd. 'De drones boven mijn tuin waren heel vervelend'
---------------------------------------------------------------------------
Jaap van Dissel nam op 25 april afscheid als directeur van het Centrum 
Infectieziektebestrijding van het RIVM.

Nog een keer blikt Jaap van Dissel (66), die deze week officieel met 
pensioen ging, terug op de coronacrisis, die hem vol in de schijnwerpers 
plaatste. Hoe heeft hij deze periode ervaren, en wat heeft hij ervan 
geleerd?

Afgelopen week werd bekend dat een Amsterdamse patient met een ernstige 
immuunstoornis anderhalf jaar lang rondliep met een coronavirus, dat in 
zijn lichaam gaandeweg muteerde tot iets nieuws. Is de pandemie wel 
voorbij? Sein brand meester?

'Ja, want 'brand meester' betekent dat je het onder controle hebt. En ik 
denk dat we het onder controle hebben. Dat de natuur soms een truc 
uithaalt, is wat anders.'

Had u begin 2020 verwacht dat corona al met al ruim twee jaar zou duren?

Hij lacht als om een goeie grap. 'Nee, natuurlijk niet.'

Daar zit hij, ontspannen in een dokterspreekkamer van het Leids 
Universitair Medisch Centrum (LUMC), de internist op het werk. Zojuist 
heeft hij nog wat patienten gezien, mensen met vaak complexe 
afweerstoornissen, zijn specialisme. 'De afweer, jouw beste 
bescherming', staat er in fleurige letters op een van de 
voorlichtingsposters achter hem aan de muur.

Begin 2020 begon die afweer bij veel mensen te kraken, onder druk van 
een onbekend, nieuw virus. Van het ene op het andere moment werd Jaap 
van Dissel landelijk bekend. Hij was het die als directeur van het 
Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM samen met het Outbreak 
Management Team (OMT) het kabinet van medisch crisisadvies moest 
voorzien. De huisarts des vaderlands.

Hij geeft een stevige hand. Het mag weer.

Voor dit interview heb ik diverse wetenschappers gevraagd wat ze u 
zouden willen vragen. Met stip op 1: de coronaperiode was ook een tijd 
van woede en verdeeldheid; hoe bent u omgegaan met de bedreigingen aan 
uw adres?

'Alle bedreigingen, vooral als ze fysiek worden, vind ik gewoon 
onaanvaardbaar. Maar er zaten natuurlijk ook gradaties in. Er waren 
bedreigingen zoals je die breder terugziet in de maatschappij, dat het 
lontje weleens erg kort kan zijn. Buitengewoon vervelend, als je daar 
het object van wordt. Het speelt door je hoofd, terwijl je met andere 
dingen bezig wilt zijn.'

Er waren ook incidenten bij uw huis.

'Dat zijn dan dingen als drones boven mijn tuin, of mensen die 
aanbellen. Dat is heel vervelend, omdat daaruit blijkt dat je adres 
bekend is, en omdat je niet weet wat je kunt verwachten. Op dat moment 
is het vooral extra ballast. En geloof me, we hadden het echt druk.'

Heeft het uw zakelijk functioneren beinvloed?

'Een van de vervelendste momenten vond ik toen bleek dat ik was gefilmd 
terwijl ik naar het LUMC fietste. Dat kwam op internet met, laten we 
zeggen, opruiende teksten eronder. Dan komt het toch wel dichtbij. Dat 
iemand daar blijkbaar moedwillig is gaan posten, en alles al klaar had. 
Heel vervelend. Al is er daarna nog ik-weet-niet-wat allemaal over me 
heen gekomen.'

Zoals het gerucht dat u geld zou hebben aangenomen van de Stichting Open 
Nederland.

'Wat was het, eerst 2 miljoen en vervolgens 750 duizend euro op Aruba. 
Dat was bijna een verlichting, na die eerdere dingen. Behalve dat ik het 
toch wel bevreemdend vond hoe gretig sommigen er politiek misbruik van 
maakten.'

In de Tweede Kamer ontspoorde de zaak, nadat Gideon van Meijeren (FvD) 
Van Dissel 'corrupt' had genoemd. De affaire bleek gebaseerd op een 
vervalst bankafschrift.

Veel van de onrust rond uw persoon kwam simpelweg doordat de premier u 
zo nadrukkelijk naar voren schoof: dit is Jaap van Dissel, zijn advies 
is 'leidend'. Waarmee hij u toch verantwoordelijk maakte voor de 
maatregelen.

'Je stelt het nu erg extreem.'

Nee, ik citeer hem letterlijk.

'We hadden een dubbele taak: enerzijds om de politiek te adviseren, 
anderzijds moesten we ook werken aan de kennisbasis. Want allerlei 
dingen die later gemeengoed werden - het R-getal, immuniteit - waren in 
het begin natuurlijk nieuw. In die fase zijn dit soort uitspraken 
gedaan.

'Persoonlijk had ik ze liever niet gehad, omdat ik denk dat de rollen 
van begin af aan helder moeten zijn. Wij geven advies, de beleidsmaker 
moet uiteindelijk beleid maken. Keuzen zijn echt aan de politiek, niet 
aan ons. Als je dat om wat voor reden ook onvoldoende gescheiden houdt, 
maak je ook de groep die advies geeft kwetsbaar, bijvoorbeeld voor de 
politieke oppositie. Dus persoonlijk denk ik: dat is een leerpunt voor 
de volgende keer.'

Kritiek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) was dat u wel erg 
dicht bij het kabinet kwam te staan.

'Wat ze zeiden, bijna letterlijk, is dat ik daar vaak werd gezien. Maar 
beleidsnabij informeren is natuurlijk heel wat anders dan dat je bij 
iemand op schoot zit. Er waren bijeenkomsten met ambtenaren, 
bijeenkomsten met bewindslieden, en die moesten allemaal dezelfde 
informatie krijgen. Zeker in het begin ging het achter elkaar door.'

U zat daar als wetenschapper, maar ook als ambtenaar. Hebt u als 
ambtenaar weleens druk gevoeld om de wetenschap een bepaalde kant op te 
duwen?

'Het eerlijke antwoord is gewoon: nee. De wetenschap een kant op duwen, 
dat vind ik sowieso al een ingewikkeld idee. Ik zit daar in het OMT met 
twintig, dertig collega's. En geloof me: als die merken dat ik iets 
anders vertel dan wat we hebben afgesproken, dan staan ze op alle 
voorpagina's. Zo werkt het ook wel weer. We hebben heus weleens 
discussies gehad, maar nooit over dit soort punten.'

Toch ontdekte Nieuwsuur dat u in een OMT-advies eens letterlijk een zin 
had overgenomen die het ministerie had aangereikt, over terughoudend 
gebruik van mondkapjes in het verzorgingshuis. Politiek pikant, omdat er 
toen een tekort was aan mondkapjes.

'Ik zou de details moeten terugzoeken, maar als dat een zinnetje is in 
al die OMT-adviezen met gemiddeld tien pagina's tekst, dan bevestigt dat 
mijn punt dat het best meeviel, denk ik.

'Maar voor de duidelijkheid: je moet je voorstellen hoe dit ging. We 
hadden vrijdag een OMT-overleg. Dan heb je die avond orienterend 
overleg, over welke richting het opgaat. Daarna konden we gaan pennen. 
Vervolgens moest ik een presentatie maken voor het Catshuis, zat ik 
zondag in het Catshuis, en ging het maandag door in de ambtenarij, was 
er maandag of dinsdag een persconferentie en woensdag een Kamerbriefing. 
Die OMT-brieven ontstonden dus onder grote druk.'

Later: 'De OVV merkte natuurlijk ook dingen op over rolvastheid, over 
wat aan de politiek is en wat niet. Dat onderschrijf ik volledig. Het 
kan niet anders of in drie jaar tijd zal er best eens iets mis zijn 
gegaan. Het was zo'n intensieve periode. Maar dat zijn punten waarvan je 
natuurlijk leert.'

Ander voorval: het was begin 2021, een nieuwe coronavariant kwam eraan, 
de 'Britse variant'. Uw modelleurs hadden nog niet doorgerekend wat dat 
betekende. Dus rekende een ambtenaar van VWS voor het Catshuisoverleg op 
een Excelsheet uit: er dreigen 170 duizend besmettingen per dag, 
ontdekte de Volkskrant.

'Ja, onverstandig.'

Zegt u daar dan wat van?

'Zeker. Als er serieus gemodelleerd moet worden, moet je dat aan de 
modelleurs laten. We hebben daar op het RIVM een hele club voor, en niet 
voor niks. Dit is ingewikkelder dan een getal op een Excelsheet 
loslaten.'

Hoe gaat dat dan? Loopt u boos het Catshuis binnen of zo?

'Zonder nu over het Catshuis uit de school te klappen, dat had wel een 
bepaalde volgorde. Het begon er altijd mee dat ik de tijd kreeg om open 
mijn verhaal te doen. En vervolgens had je natuurlijk een vragenronde. 
Daar kon ik precies aangeven wat we tijdens het OMT hadden besproken, 
ook over modellering.'

Ervaart u zo'n ijverig rekenende ambtenaar met alarmerende cijfers niet 
als druk?

'Ik zal er geen bewoording aan geven. Maar laat ik zeggen dat ik het 
onverstandig vond, omdat je met zo'n getal dingen suggereert die niet 
kwamen uit wat ik de reele modellering acht.'

Veel mensen herinneren zich u als de man die lang tegen het dragen van 
mondkapjes in de openbare ruimte pleitte, terwijl veel politici en 
gezondheidswetenschappers daar juist op aandrongen.

'Maar als je dat nou achteraf analyseert, he? Dit was nu juist een 
voorbeeld waarin het OMT zijn rol als adviseur strak hield. We hebben 
bij herhaling in onze OMT-brieven de argumenten voor en tegen mondkapjes 
aangevoerd. Tot een brief waarin we de scenario's noemden en eindigden 
met: neem een besluit.

'Tja, dan wordt daarna gezegd: Van Dissel wil de mondkapjes tegenhouden. 
En na invoer van de mondkapjesplicht (in november 2020, red.) was het 
ook weer niet goed. Het was voor mij in elk geval niets persoonlijks.'

Soms nam de politiek ook een loopje met de wetenschap. Zo omarmde de 
politiek het coronatoegangsbewijs. Terwijl de 
Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aanbeveelt: pas op, 
immuniteitspaspoorten geven verdeeldheid. Waarom hebt u het kabinet daar 
niet op gewezen?

'Ik denk dat de OMT-brieven redelijk helder waren in welke situaties dit 
soort toegangsbewijzen nut konden hebben. Op een gegeven moment hebben 
we zelfs letterlijk voorgerekend wat het epidemiologisch nut is: heel 
beperkt.'

Maar als u dan waarneemt dat het kabinet de QR-code gaat gebruiken als 
drukmiddel om toch vooral te vaccineren, is het dan niet uw taak om te 
zeggen: dit gaat niet helemaal lekker?

'Ik denk niet dat dat onze rol is. Ons aandeel is toch gewoon de 
rapportage van de getallen, en de rapportage van de effecten van 
verschillende scenario's. Die stonden netjes in de OMT-brieven.

'Verder zeiden wij: bedenk dat er een hierarchie is van maatregelen. Dat 
begint aan de basis: blijf binnen als je ziek bent. Als je nou iets wilt 
noemen waarvan ik denk: tjongejonge, waarom kreeg dat zo weinig 
aandacht, dan was het dat binnenblijven.'

Het einde van de pandemie verliep rommelig. Opeens gingen we, als enige 
land van Europa, nogmaals in lockdown. Vanwege de omikronvariant, die 
veel minder schadelijk bleek.

'Achteraf kun je zeggen dat als we die informatie hadden gehad, we op 
dat moment waarschijnlijk hadden gezegd: nou jongens, er komt er nu een 
aan, daar hadden we eerder voor getekend. Maar die informatie hadden we 
niet. Ik herinner me nog goed dat we videoconferenties hadden met onze 
collega's in Zuid-Afrika. We hadden natuurlijk allemaal dezelfde vraag: 
is deze variant milder? Wat staat ons te wachten? Maar het was helemaal 
niet zo duidelijk.

'Terugkijkend kun je zeggen dat ons advies voorzichtig is geweest. Maar 
niet onberedeneerd. Eerdere varianten hadden ons steeds in heftiger 
vaarwater gebracht. En de landen om ons heen zaten op dat moment veel 
ruimer in hun jasje dan wij, met meer lege bedden.'

Waar bent u achteraf trots op?

'Verschillende dingen. Waar ik eerlijk gezegd best trots op ben, is dat 
we als adviseur van de regering met het OMT al die jaren bij elkaar zijn 
gebleven. Want er waren natuurlijk voldoende spanningen: zet twee 
wetenschappers bij elkaar, en je hebt drie meningen.

'Maar tegelijkertijd was iedereen er ook van doordrongen dat we toch 
steeds tot een gezamenlijk advies moesten komen. Dat is iets waar je 
trots op kunt zijn. In de verschillende buitenlanden zijn onze 
evenknieen vaak gestopt, of vervangen door een andere structuur.'

--------
(c) 2024 DPG Media B.V.