[D66] Jettencrisis: Woningcorporaties Amsterdam (Rotterdam, Utrecht) stoppen met warmtenetaansluitingen (3)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

[De zin over Amsterdam-West betreft zowaar mijn buurt]

Bron:   Volkskrant
Datum:  10 april 2024
Auteur: Charlotte Huisman en Tjerk Gualtherie van Weezel
URL:    
https://archive.ph/https://www.volkskrant.nl/binnenland/in-culemborg-runnen-bewoners-zelf-een-warmtenet-naar-deens-voorbeeld-is-dit-de-toekomst~b4161ed3/


In Culemborg runnen bewoners zelf een warmtenet, naar Deens voorbeeld.
Is dit de toekomst?
----------------------------------------------------------------------

Het ene na het andere energiebedrijf vraagt zich momenteel af of 
warmtenetten straks wel rendabel kunnen zijn. Maar is het niet gewoon 
goedkoper als bewoners zelf het warmtenet beheren, zoals in de 
Culemborgse ecowijk Lanxmeer? 'Je hebt avontuurlijke en idealistische 
bewoners nodig.'

Je zult maar als bewoner verantwoordelijk zijn voor het warmtenet dat de 
huizen in je wijk verwarmt. En dan, als er op een gure novemberdag een 
boom op een pleintje wordt geplant, raakt een van de buizen beschadigd. 
Het warme water spuit naar boven en niet veel later zit de hele buurt in 
de kou.

'Van zulke calamiteiten heb ik wat grijze haren gekregen, gelukkig zijn 
die er maar heel zelden', grijnst Gerwin Verschuur (58), bewoner van de 
Culemborgse ecowijk Lanxmeer. Hij is tevens directeur van het door een 
groep buurtgenoten gerunde warmtebedrijf Thermo Bello. Dat houdt, met 
warmte die wordt onttrokken aan drinkwater, zo'n 230 huizen, twee 
scholen en een handjevol bedrijven op temperatuur. Het is vooralsnog het 
enige Nederlandse warmtenet dat geheel in handen is van bewoners.


Imago verslechtert

Huizen verwarmen met water dat in de omgeving op een hogere temperatuur 
is gebracht door bijvoorbeeld de aanwezige industrie of een andere 
warmtebron: de overheid ziet het in de energietransitie als belangrijk 
alternatief voor de centrale verwarming op gas. Maar het imago van deze 
vorm van verwarming verslechtert in rap tempo, nu energiebedrijven de 
prijs ervan voor hun klanten flink hebben verhoogd. Vattenfall en Eneco 
zeggen dat zij de hoge investeringskosten voor de netten onvoldoende 
kunnen terugverdienen. Ze dreigen er helemaal mee te stoppen.

In de nieuwe Warmtewet die binnenkort naar de Tweede Kamer gaat, wordt 
vastgelegd dat warmtenetten in de toekomst voor meer dan de helft in 
handen moeten zijn van 'publieke' aandeelhouders zoals gemeenten, in 
plaats van energiebedrijven. Daarbij worden cooperaties van bewoners die 
samen een warmtenet runnen expliciet als 'publieke aandeelhouders' 
aangemerkt.

Zouden energiecooperaties zoals die in Culemborg inderdaad een mooi 
alternatief zijn - naar voorbeeld van Denemarken waar al honderden 
warmtenetten in het bezit zijn van bewoners? Kunnen burgers dit wel zelf 
regelen? En vooral: is het uberhaupt mogelijk deze vorm van energie 
betaalbaar aan bewoners aan te bieden?

Met ondersteuning van professionele bedrijven runt in Culemborg een 
groepje bewoners het warmtenet - allen mannen op leeftijd, met een 
technische achtergrond. Ze hebben er zichtbaar lol in. Verschuur wordt 
als directeur een dag in de week betaald, Richard de Haas (77) is de 
enige andere betaalde kracht. Als oud-werknemer van het 
waterleidingbedrijf kent hij het warmtestation op zijn duimpje.

Handig is ook dat De Haas nog altijd de dienstwoning naast het 
warmtestation bewoont. Trots leidt hij rond door de ruimte met 
installaties waar een enorme, nieuwe warmtepomp staat te grommen - met 
tweehonderd keer het vermogen van de kleinere pompen waarmee steeds meer 
huizen in Nederland worden verwarmd, legt De Haas uit. Je ziet er de 
warmtewisselaars, de expansievaten en het begin van de dikke buizen 
waardoor de miljoenen liters verwarmd water naar de wijk stromen.


Wirwar aan draden

'En dit is natuurlijk het belangrijkste onderdeel van dit 
warmtestation', zegt bewoner Appie Bos (72), wijzend op de recent 
vernieuwde technische kasten met een wirwar aan draden. Hier komen de 
gegevens samen van tientallen sensoren die de prestaties van het systeem 
meten. Bos studeerde wiskunde en informatica en werkte jarenlang bij 
Philips, nu is hij druk met de analyse van de data van dit warmtenet. Op 
basis van zijn bevindingen zijn alle onderdelen afgelopen jaren steeds 
beter afgesteld. Daardoor is de efficientie van het net aanvankelijk 
verhoogd en gaan dure onderdelen langer mee.

Zo brengt ieder lid van de groep zijn eigen expertise in tijdens het 
wekelijkse warmte-overleg. Bewoner Huub van Beurden (76) weet alles van 
installatietechniek. De oudste actieve bewoner van het stel, 
werktuigbouwkundige Frans Westendorp, wordt dit jaar negentig.

Het idee om het drinkwaterstation als warmtebron te benutten, ontstond 
rond de eeuwwisseling bij het Gelderse Waterbedrijf, de voorloper van 
Vitens. In het station wordt namelijk drinkwater opgepompt van zo'n 80 
meter onder de grond. Dat water heeft een constante temperatuur van 12 
graden. Met behulp van de warmtepomp, die op elektriciteit draait, wordt 
aan dat drinkwater warmte onttrokken. Daarmee wordt het water van het 
warmtenet op een temperatuur van tussen de 30 en 50 graden gebracht en 
via de leidingen naar wanden en vloeren van de goed geisoleerde huizen 
in de ecowijk gepompt. Alleen wanneer door extreme kou de warmtevraag 
erg groot is, springen twee gasgestookte ketels bij.

'Toen Vitens enkele jaren later van de installatie af wilde, is aan de 
bewoners gevraagd of wij het warmtenet wilden runnen', zegt Verschuur. 
Voor 150 duizend euro, een fractie van de investering, werden bewoners 
vijftien jaar geleden, op 1 april 2009, eigenaar. Thermo Bello noemden 
ze het.

Het Culemborgse warmtenet verwarmt met behulp van aquathermie het water 
tot maximaal 50 graden Celsius op koude dagen. Die lage temperatuur 
heeft zijn beperkingen. Bewoners hebben een aparte installatie nodig, 
bijvoorbeeld een boiler, om met warm water te kunnen douchen.

Een warmtenet beheren is net zo uitdagend als het runnen van een groot 
bedrijf, weten de actieve bewoners inmiddels. De afgelopen twee jaar 
heeft Thermo Bello een half miljoen euro geinvesteerd in nieuwe 
installaties - waarvan 100 duizend euro kwam uit het eigen vermogen.


Geluk gehad

Ook dit niet-commerciele warmtebedrijf moest zijn prijzen voor de 
bewoners flink verhogen toen de energiekosten stegen - de warmtepomp 
slurpt elektriciteit. 'En dan hebben we nog geluk gehad', zegt 
Verschuur. 'Van de enorme piek in de energieprijzen hebben we niet 
zoveel gemerkt omdat we net een gunstig driejaarscontract hadden 
gesloten.' En er zijn reserves nodig voor investeringen, als 
bijvoorbeeld leidingen of ketels kapot gaan.

In Culemborg hebben de klanten van het warmtenet nu een hogere 
energierekening dan bewoners met een gasaansluiting. Door de gestegen 
kosten heeft Thermo Bello de tarieven dit jaar moeten verhogen tot de 
maximumprijs die ze van de energietoezichthouder mogen vragen. Nu is 
Verschuur in gesprek met een cooperatie van windenergie in de omgeving 
die Thermo Bello goedkoper stroom wil leveren. 'Dan kunnen we hopelijk 
weer lagere tarieven bieden dan die van een gas-cv.'

Het is dus zelfs voor de Culemborgers, die hun net voor een prikkie 
konden overnemen, lastig om hun business case rond te krijgen, erkent 
Verschuur. Hij is vier dagen in de week betrokken bij Energie Samen, een 
organisatie die landelijk cooperatieve warmte-initiatieven ondersteunt. 
Er staan nu zo'n zeventig van zulke projecten op stapel.

Per nieuw warmtenet is een miljoeneninvestering nodig, legt Verschuur 
uit. 'Dat geld moeten cooperaties lenen, en die investering moet ook 
weer worden terugverdiend. Dat betekent dat je zeker meer dan een paar 
honderd aansluitingen moet bedienen. Voor zo'n verantwoordelijkheid heb 
je niet alleen actieve maar ook avontuurlijke en idealistisch ingestelde 
bewoners nodig.'

Toch is Verschuur ervan overtuigd dat het meer bewonersgroepen gaat 
lukken warmtenetten te runnen en ze goedkoper te exploiteren dan de 
commerciele warmtebedrijven nu doen - zij hoeven immers geen winst te 
maken. 'Dan moeten ze wel toegang krijgen tot goedkope leningen en 
partijen vinden die zo'n buizennet goed en betaalbaar kunnen aanleggen.'


Grote hobbel

In het Friese dorp Heeg zijn bewoners bezig met de opzet van een 
warmtenet dat warmte moet winnen uit het oppervlaktewater van het 
Heegermeer. Ook in Amsterdam-West werkt een groep bewoners aan een 
warmtenet, met warmte die moet worden onttrokken aan grachtenwater. Het 
cooperatieve warmtebedrijf Oost-Wageningen (WOW) wil een warmtenet voor 
de buurt opzetten met een gezamenlijke warmtepomp. 'Nu moeten deze 
vergevorderde initiatieven de grote hobbel nemen, de aanleg van hun 
buizennetwerk', zegt Verschuur.

Verschuur erkent dat de vaart er nog niet in zit. 'We zijn in Nederland 
nog aan het pionieren, vergeleken met Denemarken waar ze hiermee al in 
de jaren zeventig zijn begonnen. Straks ligt er een duidelijk draaiboek 
waarmee nieuwe initiatieven sneller aan de gang kunnen.'

Voor deze nieuwe initiatieven is Thermo Bello het grote voorbeeld. De 
Culemborgers hebben hun waternet sinds de overname flink uitgebreid met 
nieuwe buizen: er lag 2 kilometer, nu 3 kilometer. Eigenlijk zouden ze 
graag nog groter willen worden, om de installatie optimaal te benutten. 
Maar er is een grens, want het drinkwater mag ook niet te koud worden.

Zo'n warmtenet voor de buurt is ook een grote verantwoordelijkheid. 
Verschuur heeft weleens een bewoner aan de lijn die klaagt over een te 
hoge rekening. 'Vaak gaan we dan even langs en blijkt dat er nog flink 
wat energie bespaard kan worden door de installatie in huis wat beter in 
te stellen.'

Ook met de door het planten van een boom beschadigde leiding kwam het 
goed. Razendsnel werd het geraakte deel van het net stilgelegd en in 
alle huizen de hoofdkranen afgesloten. Zo werd voorkomen dat de 
warmteleidingen in de huizen leegliepen. Verschuur: 'Dankzij een 
noodverband zat, op een bewoner na, iedereen diezelfde avond weer warm 
thuis.'

--------
(c) 2024 DPG Media B.V.