[D66] Uitslagcrisis: Kunnen GroenLinks-PvdA en D66 het vertrouwen van de kiezer nog terugwinnen?

Fri Nov 24 09:45:52 CET 2023

Bron:   Volkskrant
Datum:  23 november 2023
Auteur: Avinash Bhikhie
URL:    
https://archive.ph/https://www.volkskrant.nl/politiek/kunnen-groenlinks-pvda-en-d66-het-vertrouwen-van-de-kiezer-nog-terugwinnen~baffe61a/
Ref:    WebRadio Duk: Winst Wilders is laatste waarschuwing aan
         gevestigde orde,
         https://open.spotify.com/episode/3MzYpMOJhW73ZCac9Ev1Vx

Kunnen GroenLinks-PvdA en D66 het vertrouwen van de kiezer nog
terugwinnen?
--------------------------------------------------------------
GroenLinks-PvdA mag dan wel acht zetels hebben gewonnen, maar het 
links-progressieve blok in de Tweede Kamer is nog nooit zo klein 
geweest. Verenigd links en D66 likken hun wonden.

Het applaus dat Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Rob Jetten (D66) 
donderdagochtend van hun nieuwe fracties kregen, kon een dag na de 
verkiezingen de teleurstelling en het ongeloof in de progressieve 
vleugel van de Tweede Kamer niet verhullen. Niet alleen is de 
monsteroverwinning van de PVV als een mokerslag aangekomen, ook de 
afgetekende rechtse meerderheid in de Kamer geeft de partijen te denken. 
Telde het progressieve blok (GroenLinks-PvdA, D66, SP, PvdD, Volt en 
Bij1) na de vorige verkiezingen nog 60 zetels, na woensdagavond blijven 
daar nog maar 44 zetels van over.

Wie verder inzoomt, ziet dat de samenwerkende linkse partijen GroenLinks 
en PvdA met 25 zetels weliswaar winst boeken en de tweede partij worden, 
maar de score valt procentueel lager uit dan bij de Eerste 
Kamerverkiezingen: 18,7 procent van de senaatszetels ging naar 
GroenLinks-PvdA tegenover 15,6 procent van de Tweede Kamerzetels. D66 
maakt een duikvlucht van 23 zetels naar 9. 'We hebben stuivertje 
gewisseld met D66', verzuchtte een teleurgestelde GroenLinks-PvdA'er 
donderdagochtend voor aanvang van de fractievergadering. 'Dat was niet 
de bedoeling van de linkse samenwerking.'

Een blik op de kiezersstromen leert dat GroenLinks-PvdA inderdaad veel 
D66-kiezers heeft binnengehaald: 31 procent van de kiezers die in 2021 
op D66 stemden, koos dit keer voor verenigd links. Opvallender is nog 
dat de progressieve partijen kiezers verliezen aan rechts en nagenoeg 
geen stemmen van rechts terugwinnen: 12 procent van de D66'ers koos 
woensdag voor NSC en 5 procent zelfs voor de PVV. Ook kiezers die bij de 
vorige verkiezingen nog de PvdA steunden, gaven ditmaal hun vertrouwen 
aan NSC (13 procent) en de PVV (5 procent). Bij GroenLinksers stapten 
minder kiezers over naar Pieter Omtzigt (5 procent) en Geert Wilders (3 
procent). Omgekeerd stapten er geen PVV'ers over naar links.

'Behoorlijk in shock'

Bij het traditionele campagneleidersdebat op de ochtend na de 
verkiezingen blikten de progressieve partijen terug op een resultaat dat 
naar een plek in de oppositiebankjes leidt. 'De uitslag maakt ons erg 
verdrietig', zei de campagneleider van GroenLinks-PvdA, Saar van Bueren. 
'Daar zijn we toch wel behoorlijk van in shock.' Felix Klos, die bij D66 
de campagnekar trok, ziet de winst van rechts als 'een harde klap voor 
D66, maar ook voor Nederland'.

Dat nu tweederde van de Kamer naar rechts helt, doet de vraag rijzen of 
de progressieve partijen nog wel weten waar de zorgen van het overgrote 
deel van het electoraat zitten. Die zorgen zullen bij het van oudsher 
hogeropgeleide en ietwat elitaire D66 wat minder sterk aanwezig zijn dan 
bij GroenLinks-PvdA. Het doel van hun samenwerking was nu juist om de 
vergrijzende sociaal-democratische achterban, die traditiegetrouw 
bestaat uit kiezers van alle lagen van de bevolking, te verenigen met de 
jeugdige, kosmopolitische, hogeropgeleide idealisten van GroenLinks. Als 
GroenLinks-PvdA niet uitkijkt, dreigt de beweging er een te worden voor 
de kosmolitische hoogopgeleide progressieveling: van de kiezers die in 
2021 nog PvdA stemden, deed nog maar 60 procent dat dit keer nog eens. 
Bij GroenLinksers ligt dat percentage op 68 procent. Daarnaast verliest 
rood-groen de PvdA-stem in het noorden aan de PVV, terwijl het groeit in 
de studentensteden.

In de wandelgangen valt te beluisteren dat de progressieve partijen zich 
weliswaar op de juiste thema's richten en resultaten boeken, maar dat ze 
dit de kiezer onvoldoende duidelijk weten te maken. Dan gaat het over de 
klimaatdoelen die binnen bereik zijn en de slavernijexcuses die zijn 
aangeboden. Of over het energieplafond van GroenLinks-PvdA dat Nederland 
door de energiecrisis hielp en het miljardenpakket aan koopkrachtsteun 
van D66-minister Sigrid Kaag.

Stilstand

Tegelijkertijd zagen kiezers de politiek de afgelopen jaar stilstaan op 
grote thema's als stikstof en de schreeuwende woningnood. Voor hen is 
Omzigts NSC, dat bestaanszekerheid combineert met een agenda van nieuwe 
politiek, een aansprekend alternatief.

Wat ook te horen valt, is dat progressieve partijen het afleggen op een 
belangrijk thema dat de afgelopen maanden centraal stond: migratie. Dat 
was terug te zien in de campagne, waarin de woningnood voortdurend werd 
gekoppeld aan migratie. En op migratie is rechts, en de PVV in het 
bijzonder, 'issue owner', aldus een hoge bron uit progressieve kring.

De periode die progressieve partijen waarschijnlijk in de 
oppositiebankjes wacht, zullen ze moeten gebruiken om de volgende 
verkiezingen wel een aansprekend verhaal te hebben, ook wat betreft 
migratie. 'Alle partijen in het midden, ook D66, moeten goed naar 
zichzelf kijken', zegt Rob Jetten. 'En bij zichzelf te rade gaan: wat 
kunnen we beter doen om vertrouwen terug te winnen?'

--------
(c) 2023 DPG Media B.V.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Bron:   Vrij Nederland
Datum:  23 november 2023
Auteur: Thijs Broer
URL:    https://www.vn.nl/monsterzege-wilders/

Geen wonder dat het tot de zoveelste uitbarsting van ongenoegen is
gekomen
------------------------------------------------------------------

Na de overwinning van de PVV is de grote vraag waar het mis ging met de 
VVD, schrijft Thijs Broer. 'Wie de monsterzege van de PVV ziet als niets 
meer dan de zoveelste oprisping van racistisch populisme nu de VVD de 
deksel van de put heeft gehaald, doet de werkelijkheid weinig recht.'

In juni 2013 ontving de jonge VVD-premier Mark Rutte in bijzijn van de 
Duitse bondskanselier Angela Merkel de prestigieuze 
Ludwig-Erhard-herdenkingsmunt, vanwege zijn 'standvastige pro-Europese 
koers' en het bedwingen van het rechts-populisme. In progressieve kring 
wekte de keuze voor juist deze laureaat enige bevreemding, want was Mark 
Rutte niet de man die de PVV salonfahig had gemaakt door een coalitie 
met gedoogsteun van Geert Wilders te sluiten? Dat diezelfde coalitie een 
jaar eerder voortijdig ten val was gekomen, deed daar weinig aan af.

Deze week op uitslagenavond kwamen er ook felicitaties uit Duitsland, 
maar dan voor Geert Wilders vanwege zijn monsteroverwinning op de VVD, 
van niemand anders dan Alice Weidel, leider van de rechts-radicale AfD, 
die door de Duitse veiligheidsdiensten nauwlettend in de gaten wordt 
gehouden.

De PVV werd veruit de grootste met 37 zetels, de VVD verloor er 10: de 
eerste daverende nederlaag van de liberalen sinds Mark Rutte in 2010 
voor het eerst lijsttrekker werd.

De grote vraag is niet alleen: hoe is de enorme winst van de PVV te 
verklaren, maar ook: waar ging het mis met de VVD?

Voor opiniepeiler Maurice de Hond kwam de overwinning van Geert Wilders 
bepaald niet als een verrassing. Toen ik hem de dag voor de verkiezingen 
sprak, liet hij een grafiekje zien met de stijgende lijn die de PVV al 
sinds deze zomer in de peilingen vertoont: een gegeven dat volgens De 
Hond door de hele parlementaire pers over het hoofd werd gezien. De 
trend is duidelijk, zei hij. De vraag is niet of de PVV de grootste 
wordt, maar alleen: met hoeveel zetels.

HET TABOE ERAF

De opmars van de PVV in de peilingen begon op exact het moment dat Ruben 
Brekelmans, prominent lid van de VVD-fractie, in juli in EW Magazine 
verklaarde dat de VVD niet langer de PVV als coalitiepartner uitsloot, 
zoals Mark Rutte consequent had gedaan sinds de val zijn eerste kabinet: 
'Het kan nodig zijn met Geert Wilders tot oplossingen te komen'. Zo was 
voor veel kiezers op de rechterflank het taboe eraf: opeens had het toch 
zin op Wilders te gaan stemmen.

Na het zomerreces was het de PVV-leider zelf die opvallend mild voor de 
dag kwam, en verklaarde dat hij uiteraard tot compromissen bereid was 
als het op regeren aan zou komen. Vervolgens was het Dilan Yesilgoz die 
de zorgvuldig geprepareerde boodschap van Brekelmans verschillende keren 
herhaalde, onder het motto: wij sluiten geen kiezers uit, in de hoop dat 
de kans op een rechtse coalitie de kiezers over de streep zou trekken.

Pas toen de PVV een week voor de verkiezingen over de vluchtstrook 
voorbij dreigde te komen, heette het bij monde van Yesilgoz opeens dat 
de VVD niet in een coalitie onder premier Wilders zou stappen, maar toen 
was het al te laat.

Het heeft er alle schijn van dat de VVD, tot voor kort nog een geoliede 
campagnemachine waar iedere boodschap uitvoerig wordt getest met 
focusgroepen en waar niets aan het toeval wordt overgelaten - zoals 
treffend beschreven door oud-Kamerlid Ybeltje Berckmoes in haar boekje 
Voorlichting loopt met u mee tot het ravijn - deze keer in zijn eigen 
zwaard is gevallen.

Maar het was niet alleen de strategische misrekening van de VVD die de 
poort voor de PVV openzette. Wie de monsterzege van de PVV ziet als 
niets meer dan de zoveelste oprisping van racistisch populisme nu de VVD 
de deksel van de put heeft gehaald, doet de werkelijkheid weinig recht.

VERDWENEN BUSVERBINDING

Toen ik kort na de grote overwinning van de Lijst Pim Fortuyn in 2002 
voor Vrij Nederland op pad ging in Noordoost-Groningen om in kaart te 
brengen waarom de LFP juist in het traditioneel rode Oldambt zoveel 
kiezers had getrokken, kwamen de dorpsbewoners die ik sprak in 
Finsterwolde en Nieuw-Beerta met verhalen die niets met racisme te maken 
hadden. Ze begonnen stuk voor stuk over de verschralende voorzieningen: 
over de verdwenen busverbinding, de dreigende sluiting van het 
buurthuis, de dorpsschool en het zwembad, over de wethouder die hen niet 
meer kende omdat het gemeentehuis zich vanwege de gemeentelijke 
schaalvergroting drie dorpen verderop bevond.

Precies zulke verhalen waren te horen toen BBB vorig jaar een grote 
overwinning boekte bij de Provinciale Statenverkiezingen. Wat in eerste 
instantie een revolte leek van boze boeren tegen het stikstofbeleid, 
bleek al snel - althans: voor wie het wilde zien - een breed en al jaren 
sluimerend protest van Nederlanders buiten de Randstad, en uiteindelijk 
ook in de grote steden, die zich niet gehoord en gezien voelden en 
wisten.

Sinds de opkomst van Pim Fortuyn, die daar als eerste een stem aan gaf, 
hebben achtereenvolgende kabinetten op vele manieren bijgedragen aan het 
voortwoekeren van dat begrijpelijke sentiment. De schaalvergroting en 
privatisering van overheidsdiensten, de arbeidsmigratie uit andere 
Europese landen en de verschraling van de ouderenzorg en de jeugdzorg 
werden verkocht als onontkoombare processen, de burger werd in 
toenemende mate met wantrouwen tegemoet getreden - met de 
toeslagenaffaire als mensonterend gevolg - en de zorgen van de burger 
over al die ontwrichtende ontwikkelingen werden als populistische 
oprispingen veroordeeld.

Geen wonder dus dat het bij deze verkiezingen tot de zoveelste 
uitbarsting van ongenoegen gekomen is. De grote vraag is nu of Geert 
Wilders, die er opnieuw in is geslaagd als boegbeeld van het ongenoegen 
op het schild gehesen te worden, in staat zal zijn de diepere oorzaken 
van de maatschappelijke onvrede te bestrijden.

Als de PVV-leider straks in het Torentje huist, is het in ieder geval 
niet meer genoeg om de asielzoekers en de islam de schuld van alle 
onheil in de schoenen te schuiven.

--------
(c) 2023 Vrij Nederland