[D66] De VVD keert zich tegen de puinhopen die ze zelf heeft veroorzaakt

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Vrij Nederland
Datum:  1 november 2023
Auteur: Kim van Keken en Joost Ramaer
URL:    https://www.vn.nl/vvd-verkiezingsprogramma-eigen-puinhopen/


De VVD keert zich tegen de puinhopen die ze zelf heeft veroorzaakt
(en doet alsof haar neus bloedt)
------------------------------------------------------------------

'Hardvochtige effecten van wet- en regelgeving moeten we te allen tijde 
voorkomen,' staat er in het nieuwe VVD-programma. Wet- en regelgeving 
die onder VVD-gesternte tot stand is gekomen. Maar dat zegt de VVD er 
niet bij.

'Door ogen te sluiten voor kritiek, vergeet je soms dat mensen gelijk 
kunnen hebben,' zei Dilan Yesilgoz afgelopen september in de voormalige 
Van Nelle Fabriek aan de Delfshavense Schie in Rotterdam. Daar 
congresseerde een uitermate goedgemutste VVD in aanloop naar de 
verkiezingen en hesen de leden haar - ze was de enige 
kandidaat-partijleider - zonder te morren loyaal op het schild. Te lang, 
onderstreepte Yesilgoz, was ook de VVD stekeblind geweest voor wat er 
misging bij de overheid. 'We moeten meer oog hebben voor de alledaagse 
zorgen van mensen.'

Vlak voor haar toespraak werd een andere partijgenoot in het liberale 
zonnetje gezet: Henk Kamp (71), sinds april erelid van de VVD. De 
hoekige Twentse oud-rechercheur van de Fiscale Inlichtingen- en 
Opsporingsdienst geldt al jaren als een rots in de branding binnen de 
partij en bekleedde meerdere ministersposten. Als bewindsman op Sociale 
Zaken was hij mede-architect van de Fraudewet, de nietsontziende wet die 
onlangs minutieus werd ontrafeld tijdens de verhoren van de 
parlementaire enquetecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening.

Een paar dagen voordat hij door zijn partij werd gelauwerd, zat Kamp 
voor die commissie. Daar bleek dat de VVD'er niets had willen aannemen 
van de feiten die zijn ambtenaren hem destijds voorlegden, zoals het 
kale feit dat minstens 95 procent van de uitkeringsgerechtigden niet 
fraudeerde. Zijn Fraudewet moest en zou er komen. Die bleek in de 
praktijk te betekenen dat iedereen die ook maar een klein foutje maakte 
bij het aanvragen van een uitkering subiet een torenhoge boete kreeg. 
Het in VVD-kringen populaire lik-op-stuk-beleid stortte duizenden 
kwetsbare huishoudens in de financiele problemen.

Eind 2014 oordeelde de Centrale Raad van Beroep de Fraudewet in strijd 
met het recht. Mark Rutte, de man die als premier al dertien jaar 
kabinetten leidt, noemde dat vonnis tijdens zijn verhoor door de 
parlementaire enquetecommissie eerder dit jaar een 'bewijs dat de 
feedbackloop werkt'. Hij verzweeg dat zijn kabinet het rechterlijk 
oordeel niet had aangegrepen om de tienduizenden onterecht opgelegde 
boetes terug te betalen. Bovendien had het hoogste adviesorgaan, de Raad 
van State, stevige kritiek gehad op het oorspronkelijke wetsvoorstel. 
Kritiek waar zijn kabinet niets mee deed.

Dat kwam allemaal niet meer aan de orde op het verkiezingscongres. 
Yesilgoz presenteerde zich als streng maar rechtvaardig. En plots met 
veel oog voor de 'menselijke maat', het lege credo waar hedendaagse 
politici bijna allemaal mee dwepen. 'Hardvochtige effecten van wet- en 
regelgeving moeten we te allen tijde voorkomen,' staat er nu ineens in 
het VVD-verkiezingsprogramma. 'Mensen die onbedoeld een fout maken, 
mogen niet direct als fraudeur worden bestempeld.'


TRENDBREUK

Ruim dertien jaar lang is de VVD met ongeveer eenvijfde van de stemmen 
de kleine grootste partij van het land geweest - en volgens de peilingen 
van eind oktober blijft dat zo na 22 november. Nederland is in die 
periode tot diep in de haarvaten liberaal blauw gekleurd. Er kwam meer 
marktwerking in de zorg, de volkshuisvesting werd definitief 
geliberaliseerd, de regionale korpsen werden samengesmolten tot de 
nationale politie, het ontslagrecht werd versoepeld, de WW-duur werd 
verkort, er kwamen strengere straffen en minder regels voor het 
bedrijfsleven.

Puur naar de letter gelezen betekenen de toespraak van Yesilgoz en het 
nieuwe partijprogramma een trendbreuk. Maar net als Rutte voor de 
enquetecommissie, verzuimen Yesilgoz en het nieuwe programma om ook 
letterlijk te erkennen dat het blauwe beleid op veel fronten rampzalig 
heeft uitgepakt. Want dan zou er in het programma, na de belofte 'de 
basisbeurs voor alle studenten behouden,' wel een tweede zin zijn 
gevolgd: 'Dat is de basisbeurs die wij eerder hadden afgeschaft en 
daarna weer hebben ingesteld.' Die staat er echter niet.

De VVD doet net alsof de trendbreuk zelf al dertien jaar lang beleid is 
geweest. Dat is aantoonbaar niet het geval, zoals hieronder zal blijken. 
Zelfreflectie is misschien ook te veel gevraagd van een partij die een 
verkiezingscampagne voert om te winnen. Maar dat maakt het des te 
noodzakelijker om het blauwe beleid van vier kabinetten-Rutte af te 
zetten tegen wat de VVD de kiezer nu belooft. Hoe nieuw en geloofwaardig 
zijn die beloften eigenlijk, vergeleken met de beloften en het beleid 
van de VVD vanaf 2010?

We zetten het op een rij.


BEZUINIGEN

Mark Rutte won zijn eerste verkiezingen in 2010 als partijleider van de 
VVD met de belofte 'orde op zaken' - tevens de titel van het toenmalige 
VVD-verkiezingsprogramma - te stellen in de rijksfinancien. In 2009 had 
hij de toon gezet met een motie van wantrouwen tegen het 
kabinet-Balkenende-IV, omdat dit de overheidsbegroting zou hebben laten 
ontsporen. De kredietcrisis van 2008-2009 trok toen nog zijn diepe 
sporen door de wereldeconomie. Die stagneerde; groei veranderde in 
krimp. Tijdens de Grote Depressie (1929-1940) had de Britse econoom John 
Maynard Keynes als eerste een uitweg gewezen uit zo'n crisis: overheden 
moesten investeren om hun economieen weer aan de praat te krijgen.

Mark Rutte koos er echter voor om te bezuinigen, net zoals zijn 
voorganger Hendrik Colijn, premier van 1933 tot 1939, had gedaan tijdens 
de Grote Depressie. En wel met bijna negen miljard euro, met daar 
bovenop nog eens een dikke zes miljard aan lastenverzwaringen, aldus de 
analyse van zijn eerste begroting, de Miljoenennota 2011, door het 
Centraal Planbureau (CPB). Volgens het CPB zou het 'huishoudboekje' van 
Vadertje Staat door deze ingrepen inderdaad verbeteren. Maar de 
samenleving betaalde het gelag: gemiddeld 0,4 procentpunten minder 
jaarlijkse economische groei in de periode 2011-2015, 1,4 procentpunten 
hogere werkloosheid, 0,5 procentpunt minder koopkracht.

Achter deze ogenschijnlijk minieme procentuele verschillen schuilde een 
maatschappelijke aardverschuiving. De VVD wilde, en kreeg, een drastisch 
kleinere overheid. Niet letterlijk - de aantallen ministeries en 
rijksambtenaren stegen alleen maar in de periode 2010-2023 in weerwil 
van de beloften van de VVD in opeenvolgende verkiezingsprogramma's. Wel 
in de zin van minder publieke dienstverlening aan de burger. Op 
werkelijk alles werd bezuinigd: defensie, het sociale vangnet, 
volkshuisvesting, de zorg, het onderwijs, het Openbaar Ministerie, de 
rechterlijke macht, de opvang van migranten, de Immigratie- en 
Naturalisatiedienst, kunst en cultuur, ontwikkelingssamenwerking, 
natuur, de Belastingdienst. Ook in de Nederlandse ambassades in het 
buitenland ging het snoeimes.

Rutte-I presenteerde een regeerakkoord 'waarbij rechts Nederland zijn 
vingers kon aflikken', zoals de premier het zelf formuleerde. Maar 
anderhalf jaar later al trok Geert Wilders van de PVV zijn gedoogsteun 
in. Hij wilde niet langer verantwoordelijk zijn voor nog meer 
bezuinigingen op de gezondheidszorg. Rutte sloot toen verbluffend snel 
een 'lente-akkoord' met de oppositiepartijen D66, GroenLinks en de 
ChristenUnie, die zijn minderheidsregering (VVD, CDA) hielpen aan een 
pakket extra bezuinigingen en lastenverzwaringen van bij elkaar zestien 
miljard euro. Prominente politieke journalisten stonden er meteen bij te 
juichen. Frits Wester van RTL Nieuws noemde het lente-akkoord 'een 
huzarenstukje'. D66, GroenLinks en de ChristenUnie golden als 
'constructieve' partijen die hun verantwoordelijkheid hadden genomen om 
een minderheidskabinet door een politiek en economisch moeilijke periode 
te helpen loodsen.


PARTICIPATIESAMENLEVING

De PvdA deed niet mee aan deze bewierookte 'constructieve' politiek. 
Maar toen deze grootste oppositiepartij de verkiezingen van 2012 slechts 
nipt verloor van de VVD - 38 tegen 41 zetels - , bleek PvdA-leider 
Diederik Samsom bereid zijn 'vergissing' gretig te herstellen. Aan de 
keukentafel van VVD-coryfee Loek Hermans stampte hij in het diepste 
geheim samen met Mark Rutte in recordtijd het kabinet-Rutte-II uit de 
grond, een coalitie van VVD en PvdA. Samsom deed daarmee enorme 
concessies aan het traditionele sociaal-democratische gedachtegoed. Hij 
ging akkoord met de verhuurderheffing (een belasting op 
sociale-huurwoningen voor woningcorporaties), met de strafbaarstelling 
van 'illegale' migranten, en met de verkorting van de WW-duur. Vooral 
dat laatste was voor de PvdA 'een heel pijnlijk punt', zei PvdA-coryfee 
en politicoloog Ruud Koole na de formatie van Rutte-II in het 
tv-programma Buitenhof. Liever had hij gezien dat VVD en PvdA voor 
'creatieve compromissen' hadden gekozen, waarin beide partijen zich 
konden herkennen. 'Er moeten straks mensen van de PvdA dingen gaan 
verdedigen waar ze zelf niet achter staan.'

PvdA-bewindslieden moesten die dingen niet alleen verdedigen, maar ook 
uitvoeren. In plaats van de verzorgingsstaat wilde de VVD een 
'participatiesamenleving': een Nederland dat 'via WhatsApp-groepjes de 
dagelijkse bezoekjes en het verzorgen van de buurvrouw' regelt, zoals 
Mark Rutte het omschreef. Inderdaad kwam er een Participatiewet, een 
vurige wens uit de VVD-verkiezingsprogramma's. Bijstand en de speciale 
uitkering voor jonggehandicapten vielen voortaan onder deze nieuwe wet. 
Een ingrijpende stelselwijziging, die gemeenten ook dwong om eventuele 
fraude snoeihard de kop in te drukken. Ook sociale werkplaatsen, voor de 
kwetsbaarsten op de arbeidsmarkt, verdwenen.

Het was de PvdA-staatssecretaris van Sociale Zaken Jetta Klijnsma die de 
Participatiewet mocht invoeren. In het voorbijgaan verhoogde zij ook de 
AOW-leeftijd, sneller nog dan in het lente-akkoord was afgesproken. 
PvdA-minister Lilianne Ploumen mocht een miljard euro bezuinigen op 
ontwikkelingssamenwerking. Martin van Rijn, PvdA-staatssecretaris van 
Volksgezondheid, Welzijn en Sport, sloot talloze verzorgingshuizen. 
Ouderen moesten voortaan langer thuis blijven wonen en verzorgd worden 
door hun naasten.

Het blauwe beleid van Mark Rutte en zijn VVD besmette kennelijk ook de 
PvdA met zijn rijke historie van sociaal beleid. Tijdens de verkiezingen 
van 2017 verdampten de sociaal-democraten van 38 tot negen Kamerzetels. 
Ook de VVD verloor acht zetels. Maar zij bleef de grootste kleine 
partij, mocht wederom de minister-president leveren en ging verder 
regeren met D66, het CDA en de ChristenUnie.


VVD-STOKPAARDJE

Een paar dagen voor de verkiezingen reed een Turkse minister geheel 
onaangekondigd Nederland binnen om campagne te voeren voor een 
referendum dat president Erdogan meer macht zou geven. Omdat Nederland 
al eerder had aangegeven dat Turkse autoriteiten hier niet welkom waren 
om zieltjes te winnen, werd de minister teruggestuurd. Daarmee liet 
Rutte zien dat hij daadkrachtiger was dan zijn concurrent Geert Wilders 
van de PVV die hem eerder op Twitter een 'slappeling' noemde omdat hij 
'niet eens een Turk kan tegenhouden'. Dat kon Rutte dus wel. Zijn 
standvastigheid in deze diplomatieke rel leverde hem en zijn VVD een 
golf van sympathie op, die het zetelverlies in de Tweede Kamer beperkte. 
Zoals al eerder was gebeurd, lachte het geluk de premier en zijn partij 
op een cruciaal moment toe.

Wat ook hielp, was dat de economie zich eindelijk had ontworsteld aan de 
slagschaduw van de kredietcrisis en weer groeide. Mede daardoor voorzag 
Rutte-III in zijn eerste Miljoenennota 2018 een begrotingsoverschot van 
7,8 miljard euro. Het kabinet kon zich veroorloven honderden miljoenen 
extra uit te trekken voor veiligheid, het onderwijs, verpleeghuizen en 
koopkrachtverbetering voor de laagste inkomens. Maar zelfs die bedragen 
vielen in het niet bij het nieuwe staatsfonds Invest-NL. Dat kreeg 2,5 
miljard euro kapitaal om te kunnen investeren in innovatieve private 
bedrijven in 'transitiegebieden' zoals 'energie, verduurzaming, 
mobiliteit en voedsel'. Miljarden belastinggeld naar private, 
rendement-gerichte bedrijven sluizen in het volste vertrouwen dat die 
maatschappelijk wenselijke, maar niet per se rendabele doelen gaan 
verwezenlijken: Invest-NL was het VVD-stokpaardje bij uitstek.


DE TERUGTOCHT VAN DE OVERHEID

Deels waren de extra uitgaven al correcties op het blauwe beleid sinds 
2010 - zoals de veertig miljoen extra voor ambassades en consulaten, 
waarvan er in de jaren daarvoor zoveel waren gesloten. Toch waren de 
maatschappelijke gevolgen van dat beleid nog niet in volle omvang 
zichtbaar. In het regeerakkoord van Rutte-I stond nog: 'Dit kabinet 
gelooft in een overheid die alleen dat doet wat zij moet doen, liefst zo 
dicht mogelijk bij mensen. Dan kan de overheid weer een bondgenoot 
worden van burgers. Daarom snijden we in taken en subsidies en 
vermindert de bestuurlijke drukte door een heldere toedeling van 
verantwoordelijkheden en bevoegdheden.'

Dat was de leidende gedachte achter twee andere VVD-stokpaardjes: de 
Participatiewet, en de vergaande decentralisatie van taken naar 
gemeenten, die daarvoor niet meer, maar juist veel minder geld van het 
Rijk kregen. Vooral die twee veranderingen, en het kortwieken van de 
woningcorporaties, versnelden en voltooiden een ontwikkeling die toen al 
decennia gaande was: de massale terugtocht van de nationale overheid uit 
het publieke domein, ten bate van private bedrijven en initiatieven, 
zoals Ruttes WhatsApp-groepjes van mantelzorgers.

Klaas Dijkhoff was een van de eerste prominente VVD'ers die nattigheid 
voelde. In 2019 schreef hij als fractieleider in de Tweede Kamer een 
manifest, Liberalisme dat werkt voor mensen. Daarin bepleitte hij 'een 
liberale herwaardering van de overheid'. Vrijheid is voor liberalen het 
hoogste goed, en traditioneel zien zij de overheid als de grootste 
bedreiger daarvan.

Maar, zo schreef Dijkhoff: 'In toenemende mate wordt de mogelijkheid om 
persoonlijke vrijheden ten volle te genieten bepaald door private 
actoren met veel maatschappelijke macht. In die sfeer kan de overheid 
juist tegenwicht bieden en persoonlijke vrijheid waarborgen.' Alleen de 
overheid kan de burger beschermen 'tegen privacyinbreuken, uitsluiting 
van delen van de markt, discriminatie of betutteling'.

Dijkhoffs manifest had de grondslag moeten vormen van een nieuw 
beginselprogramma voor de VVD. Maar toen landde het coronavirus. Vanaf 
maart 2020 nam de strijd tegen covid Rutte-III bijna volledig in beslag. 
Ook al viel dat kabinet begin 2021 alsnog over het toeslagenschandaal, 
het coronabeleid was het issue tijdens de verkiezingen drie maanden 
later. De VVD won een zetel, en werd met 34 zetels wederom veruit de 
grootste kleine partij, met tien zetels voorsprong op de nieuwe nummer 
twee, D66. Na een lange en chaotische formatie kon Rutte doorregeren als 
premier, met dezelfde coalitiepartners: D66, CDA en ChristenUnie.


HAVES AND HAVE NOTS

Maar de effecten van elf jaar beleid 'waarbij rechts Nederland zijn 
vingers kon aflikken' waren inmiddels voor iedereen zichtbaar. Nederland 
werd steeds meer een land van haves and have nots, een land met een 
groeiende groep werkende armen, (economisch) daklozen, wachtlijsten in 
de jeugdzorg en ouderen in de knel. En er was een groep mensen die in de 
problemen kwam door de overheid. Uitkeringsgerechtigden die ten onrechte 
een boete kregen door de genadeloze Fraudewet, en tienduizenden ouders 
die jaren werden opgejaagd en vermorzeld door een meedogenloze 
Belastingdienst.

Rutte-IV kreeg een minister van Armoedebeleid, die in de persoon van 
Carola Schouten (ChristenUnie) voortvarend de scherpste kantjes van de 
Participatiewet afvijlde. Ze maakte een einde aan 'de boete op 
compassie': een bijstandsgerechtigde wordt niet langer subiet gekort op 
de uitkering als een familielid boodschappen geeft. Kinderen (tot 27 
jaar) die werken en nog thuis wonen, hoeven niet meer te vrezen dat dit 
ten koste gaat van de uitkering van hun ouders.

Er sneuvelde meer VVD-beleid. De belastingvrije schenking voor de 
aanschaf van een woning, de zogeheten jubelton, verdween na tien jaar. 
De verhuurderheffing, de belasting voor woningbouwcorporaties, werd weer 
afgeschaft. De sociale advocatuur waarop fors was bezuinigd, moest weer 
voor iedereen toegankelijk worden. Maar het meest in het oog sprong de 
souplesse waarmee de VVD in Rutte-IV zonder openlijk debat ineens de 
begrotingsregels losliet. Het coronavirus had de weg daarvoor 
vrijgemaakt: liefst 77 miljard euro had Rutte-III uitgegeven om burgers, 
private bedrijven en publieke organisaties door de lockdowns heen te 
helpen.

Door de broeiende animositeit tussen de coalitiepartijen hadden zij de 
formatie van Rutte-IV alleen kunnen rondbreien door nog eens volop extra 
geld uit te geven: 75 miljard volgens het coalitieakkoord, waarvan 50 
miljard voor het klimaat- en transitiefonds en het stikstoffonds. 
Ondanks al die miljarden viel het kibbelende kabinet Rutte-IV afgelopen 
zomer voortijdig. En nu ligt er een nieuw verkiezingsprogramma, waarin 
de VVD ineens weer inzet op de 'terugkeer' van de 'begrotingsdiscipline' 
- de discipline die de partij zelf de laatste jaren op het pluche uit 
het oog verloor door de sluizen open te zetten. In het nieuwe programma 
wemelt het van dergelijke ferme beloften, die totaal voorbijgaan aan het 
beleid dat de afgelopen dertien jaar onder leiding van de VVD 
daadwerkelijk is gevoerd en niet stilstaat bij de vraag of dat enig 
succes heeft gehad.

'We hechten aan goed functionerende decentrale overheden,' zo staat er 
te lezen over provincies en gemeenten. 'Een gezonde financiële positie 
van deze overheden is een belangrijk aandachtspunt voor het Rijk.' 
Terwijl het juist de VVD is geweest die de financien van 'deze 
overheden' heeft uitgekleed. Volgens het nieuwe programma streeft de 
partij naar 'geoormerkte' financiering. 'Zo hebben gemeenten meer 
autonomie bij de verdeling van gelden.'

'Er komt een bibliotheek in elke gemeente,' staat er verder. 'De 
bibliotheek is een ontmoetingsplek voor jong en oud, en een belangrijke 
plek om leesvaardigheden en digitale vaardigheden op te doen.' Daar 
zullen de vele wethouders blij mee zijn, die zich de afgelopen jaren uit 
financiele nood voor dilemma's gesteld zagen: houden we het zwembad 
open, of de bibliotheek? Onder de VVD slonk het aantal 'echte' 
bibliotheken - goed bemenst, en minstens vijftien uur per week open voor 
het publiek - van 843 in 2012 naar 760 in 2022.

'Betaalbaar wonen' is een ander streven van de VVD. 'Dit doen we door 
een landelijk maximumpercentage voor de OZB-stijging te introduceren 
waar gemeenteraden vervolgens op kunnen sturen. Dit voorkomt grote 
OZB-stijgingen.' De suggestie is dat de gemeenten schuldig zijn aan de 
totaal ontspoorde woningmarkt. Maar de huren stijgen al jaren 
onbekommerd door, mede omdat onder de VVD tienduizenden 
sociale-huurwoningen zijn geliberaliseerd dan wel verkocht aan private 
vastgoedbeleggers. Van de hypotheekrenteaftrek weten we al even lang dat 
die de prijzen van koopwoningen opdrijft, en dat hij de ongelijkheid 
vergroot tussen huurders en woningeigenaren. Maar daar wil de VVD nu 
niet meer aan tornen. Een belofte die de partij overigens ook in 2010 
deed, om de aftrek twee jaar daarna toch te beperken.

De OZB is een van de weinige autonome inkomstenbronnen van gemeenten, 
die grotendeels afhankelijk zijn van het Gemeentefonds van het Rijk. 
Hoezo 'meer autonomie' voor gemeenten, als deze belasting landelijk 
wordt gemaximeerd?

Gezondheidszorg dan. 'In vele wijken in Nederland en op veel terreinen 
in de zorg zien we dat tientallen, elkaar beconcurrerende zorgbedrijfjes 
actief zijn,' constateert het nieuwe verkiezingsprogramma. 'Hun 
kwaliteit is onduidelijk, de (soms aanzienlijke) winsten die ze maken 
leiden niet tot verbetering van de zorg.' Maar het was juist de VVD die 
deze 'tientallen, elkaar beconcurrerende zorgbedrijfjes' ruim baan gaf. 
'Keuzevrijheid' voor burgers van de beste zorgaanbieders 'is voor ons 
een heel belangrijk uitgangspunt, daar tornen we niet aan'. Terwijl het 
juist de VVD was die de keuze van zorgaanbieders aan de zorgverzekeraars 
delegeerde, en die selecteren vooral de goedkoopste, niet per se de 
beste.

Bij Defensie is het niet veel anders. De VVD zegt minimaal 2 procent van 
het bruto nationaal product (BNP) te willen besteden aan de Nederlandse 
strijdkrachten. 'Met de groeiende steun voor de NAVO-norm van 2 procent 
kunnen we de krijgsmacht verder versterken.' De partij belooft dit al 
jaren, zonder die belofte ooit na te komen. Nog in juli van dit jaar 
bezwoer premier Rutte tijdens een persconferentie dat Nederland de 
NAVO-norm in 2024 eindelijk zou gaan halen, 'voor het eerst sinds 1995'. 
De realiteit is dat Nederland volgend jaar blijft steken op 1,95 procent 
van het BNP - een tekort van vijfhonderd miljoen euro, dat een jaar 
later zal oplopen tot zevenhonderd miljoen.

Zelfs de VVD als 'vrrroempartij', zoals Rutte ooit beloofde, komt maar 
niet van de grond. De accijnzen op brandstof zijn sinds 2010 alleen maar 
gestegen en de periode waarin de Nederlandse automobilist 130 kilometer 
per uur mocht rijden was van zeer korte duur, sinds 2020 is de 
maximumsnelheid door de stikstofcrisis (overigens ook ontstaan door 
moeilijke keuzes uit te stellen) op de snelweg 100 kilometer per uur.


OPPORTUNISME

Meer dan dertien jaar geleden besloot de VVD zijn verkiezingsprogramma's 
niet langer te laten schrijven door een klein clubje intellectuelen. Het 
basismateriaal zou voortaan worden aangeleverd door continue peilingen 
onder alle potentiele kiezers van de partij. Uit wat hun onderbuik 
aandroeg, selecteerde de partij destijds drie kernthema's: veiligheid, 
economie en migratie. Volgens toenmalig partijvoorzitter Ivo Opstelten 
werd dat trio er 'ingeramd' bij de partijtop, inclusief Mark Rutte.

Tot op de dag van vandaag goochelt de partij in zijn programma's met 
deze drie kaarten. Stond in Orde op zaken uit 2010 economie nog in 
hoofdstuk 1 en migratie op pagina 36, in het huidige programma Ruimte 
geven. Grenzen stellen is die volgorde precies omgekeerd, en is het 
hoofdstuk economie geheel in de nu heersende geest van 'de menselijke 
maat' omgekat tot Brood op de plank.

Dat neemt niet weg dat het hoofdstuk over migratie ambities verwoordt 
waar zelfs Geert Wilders zijn vingers bij zou aflikken. 'We zijn 
ruimhartiger dan andere Europese landen' tegenover asielzoekers, zo 
stelt het programma. 'Hierdoor komen te veel mensen hierheen, ook zonder 
recht op asiel.' Verblijfsvergunningen moeten voortaan alleen nog 
tijdelijk worden verstrekt. 'We verkorten de procedure' voor 
asielzoekers. 'Waar mogelijk worden termijnen ingekort en wordt direct 
ingezet op terugkeer.' Dat laatste probeert de VVD al jaren, maar door 
bezuinigingen op de IND zijn er enorme wachtlijsten ontstaan.

Tweeduizend asielzoekers: dat was het minieme groepje waarover Rutte 
zijn vierde kabinet liet struikelen. Het nieuwe verkiezingsprogramma 
maakt geen woord vuil aan de veel talrijkere groep 'kennismigranten', 
waarvoor de VVD de deuren juist wagenwijd openzette, op aandrang van het 
bedrijfsleven. Op 'arbeidsmigranten' is de VVD kritischer - al 'blijven 
ze nodig' voor het bedrijfsleven.

Al dit opportunisme legt de partij nog steeds geen windeieren. In de 
peilingen gaat de VVD nu, eind oktober, voor de zoveelste keer op kop, 
met maximaal 29 zetels - vier minder dan in 2021, de laagste score sinds 
2010. Weer helpt een externe factor de partij een handje. De gruwelijke 
oorlog in Israel, en de sterke ondubbelzinnige tv-optredens van Dilan 
Yesilgoz, leiden wederom de aandacht af van de fundamentele politieke 
kwestie in Nederland: een disfunctionerende overheid, die volgens Klaas 
Dijkhoff toe was aan een 'liberale herwaardering', maar die de afgelopen 
dertien jaar zodanig is uitgekleed dat ze de meest prangende problemen 
niet meer opgelost krijgt.

De gevolgen van de gaswinning in Groningen: ondanks bakken 
helikoptergeld zijn de zwaarst gedupeerden van het eerste uur nog altijd 
onvoldoende gecompenseerd.

De toeslagenaffaire: idem.

Voor de crisis in de jeugdzorg is nog niet eens een begin van een 
oplossing, terwijl inspectiediensten alarmbellen blijven luiden over 
onnoemelijk lange wachtlijsten en het daarbij horende leed. Nederland is 
al jaren niet in staat de kwetsbaarste kinderen te beschermen.

De Belastingdienst, het UWV: enorme tekorten aan personeel, verouderde 
computersystemen die maar niet vervangen worden.

En dan zwijgen we nog over het publieke onvermogen om strategische 
langetermijnkwesties te tackelen, de klimaatverandering voorop.

Mark Rutte vestigde een reputatie van politieke lenigheid in de 
hantering van die drie troefkaarten uit het programma van zijn partij. 
Zijn opvolgster Dilan Yesilgoz lijkt uit hetzelfde hout gesneden. Zo zat 
ze in september 's morgens als lijsttrekker bij WNL, de omroep voor 
vrolijk rechts Nederland, om de snoeiharde migratieplannen van haar VVD 
aan te presenteren. Het haalde de aandacht weg van een onderzoek van het 
Verwey-Jonker Instituut dat diezelfde dag uitkwam. Dat concludeerde 
namelijk dat er geen bewijs is dat een vermeend soepel asielbeleid 'een 
aanzuigende werking' heeft, in tegenstelling tot wat rechtse partijen 
beweren. Het onderzoek was uitgevoerd in opdracht van het ministerie van 
Veiligheid en Justitie, het ministerie waarover Yesilgoz momenteel als 
minister de scepter zwaait. Een reactie van haar op het rapport moet nog 
komen en wordt, zo vermoeden we, Ruttiaans over de verkiezingen heen 
getild.

--------
(c) 2023 Weekbladpers Groep