[D66] Werkelijkheidsvragen

[René Oudeweg]

Enkele Werkelijkheidsvragen No. 435 - Pentahof
pentahof.nl
https://pentahof.nl › 435-werkelijk-vraag
PDF
Religies zijn als de dood zo bang voor werkelijkheidsvragen, die men op 
de meest slimme manieren ontwijkt en beantwoordt. Men speelt in op de 
gevoelens van [...]

--

God doet er toe
Frits Groeneveld
4–5 minutes

De titel van Palmyre Oomens boek Doet God er toe? - Een interpretatie 
van Whitehead als bijdrage aan een theologie van Gods handelen 
(Kampen,1998) klonk nogal uitdagend en leidde ertoe direct aan de 
inleiding van haar lijvige, meer dan zeshonderd pagina's tellende, 
studieboek te beginnen.

Palmyra Oomen (50) is wiskundig biologe, theologe en filosofe. Getrouwd 
en moeder van drie kinderen (middelbare scholieren). Sinds haar eigen 
middelbare-schooltijd heeft zij zich volgens eigen zeggen voortdurend 
afgevraagd of God er wel toe doet. Die vraag raakt, zo meent zij, de 
kern van het geloof. Want een God die niet op een of andere manier 
verschil maakt voor de wereld is niet te onderscheiden van geen God. 
Maar hoe kun je niet alleen zeggen, maar ook denken dat God in de wereld 
van invloed is? Want er is toch niets in de wereld om ons heen en in ons 
dagelijks bestaan dat op het bestaan van een handelende God lijkt te wijzen.

Via een uitvoerig onderzoek naar de betekenis van de Britse filosoof 
Alfred North Whitehead (1861-1947) wiens Process and Reality (1929) vaak 
als zijn voornaamste werk wordt beschouwd, probeert Oomen een antwoord 
op haar vraag te krijgen. Uiteindelijk komt zij tot de slotsom dat God 
die factor in de wereld is waardoor ieder gebeuren weet heeft van de 
particuliere, in de gegeven situatie beste mogelijkheid.

Omgekeerd heeft God ook zelf weet van de wereld, want 'God groeit aan de 
wereld en is zo tevens de tot eenheid verzamelde wereld'. En ook dat is 
volgens Palmyra Oomen waarneembaar, voorzover men daartoe ten minste is 
uitgerust. Waarmee zij lijkt te willen zeggen dat Gods werkzaamheid 
weliswaar niet als een apart waarneembaar verschijnsel, maar wel als 
ingeweven in het wereldlijke gebeuren zelf gedacht kan worden.

Moet het allemaal zo gecompliceerd als de manier waarop Oomen te werk 
gaat en haar conclusies formuleert? Waarom niet wat eenvoudiger. Op de 
vraag of God ertoe doet, kan het antwoord eenvoudig en bevestigend zijn. 
In tegenstelling tot wat zij poneert, is er in het dagelijkse leven heel 
veel wat op een handelende God wijst.

Weliswaar geldt dat sinds de secularisering van de samenleving voor lang 
niet iedereen meer, maar er zijn nog altijd tallozen voor wie haar vraag 
geen vraag is. Die uit ervaring weten dat God een actieve god is en dat 
hij zich met mensen bezighoudt. Dat is een kwestie van geloofservaring - 
en van zekerheid. Maar wat is zeker? Wat dat betreft wees de 
Duits-Britse filosoof Ludwig Wittgenstein (1889-1951) eens op een man 
die niet helemaal zeker was van een bericht in de krant. Dus kocht hij 
honderd exemplaren van hetzelfde blad om zich van de waarheid van het 
gelezene te vergewissen.

Wat is zeker en wat is waar en werkelijk? In zijn boek Legenden van onze 
tijd geeft de Joods-Franse auteur Elie Wiesel daar een mooie illustratie 
van. “Wat schrijf je, vroeg de rabbi. Verhalen, zei ik. De rabbi wilde 
weten wat voor verhalen. Ware verhalen, antwoordde ik. Over mensen die 
je kende? Ja over mensen die ik gekend zou kunnen hebben. Over dingen 
die gebeurd zijn? Ja over dingen die gebeurd zijn of zouden kunnen 
gebeuren. Zijn ze dan niet waar gebeurd? Nee, niet allemaal. Eigenlijk 
zijn sommige van begin tot eind verzonnen. Dat betekent dat je leugens 
schrijft! Nee rebbe, zo eenvoudig liggen de zaken niet. Want sommige 
dingen gebeuren maar ze zijn niet waar en andere dingen zijn waar hoewel 
ze nooit gebeurd zijn.'

In de praktijk van alledag en in de praktische theologie die vooral in 
het pastoraat tot uitdrukking komt, liggen waarheids- en 
werkelijkheidsvragen dikwijls anders dan bij wetenschapsbeoefenaars. Ook 
hebben die vragen een heel andere betekenis dan in de praktische 
journalistiek waarin het primair om feiten en achtergronden van feiten gaat.

Doet God ertoe? Oomen meende aanvankelijk dat er weinig of niets in het 
menselijke bestaan is dat op een actieve God wijst. De werkelijkheid is 
anders. Naar de ervaring van velen is God meer dan levensecht. In de 
praktische theologie, in het pastoraat, is dat geen vraag, maar pure 
realiteit.

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 28 
december 1998.