[D66] Crises van de Week Extra: Ambtelijke leiding vs. politieke leiding

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  10 januari 2023
Auteur: Lamyae Aharouay en Hugo Logtenberg
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/01/10/hoge-ambtenaren-bezorgd-over-samenwerking-met-politiek-topoverleg-bij-rutte-a4153855


Hoge ambtenaren bezorgd over samenwerking met politiek, topoverleg
bij Rutte
------------------------------------------------------------------
Hoge ambtenaren vinden dat de samenwerking met politici onder druk 
staat. Er is sprake van een 'verruwd' krachtenspel.

De hoogste ambtenaren van alle twaalf ministeries zien 'een toegenomen 
spanning' in de samenwerking tussen de ambtenarij en de politieke 
leiding van het land. Daarover maken ze zich steeds grotere zorgen, 
blijkt uit stukken die in bezit zijn van NRC en gesprekken met 
ingewijden. Woensdag vindt er een topoverleg plaats tussen de 
ambtenaren, premier Mark Rutte (VVD) en minister Hanke Bruins Slot 
(Binnenlandse Zaken, CDA).

'Mijn collega's en ik zien een toegenomen politiek-ambtelijke spanning', 
zegt topambtenaar Gert-Jan Buitendijk in een recent bericht op het 
intranet van de Algemene Bestuursdienst (ABD). Dat is de organisatie die 
de belangen behartigt van de ruim 1.700 Rijksambtenaren met de hoogste 
managementfuncties. Buitendijk is als secretaris-generaal de hoogste 
ambtenaar van het ministerie van Algemene Zaken en in die rol een 
belangrijke steunpilaar van Rutte.

Het statement van Buitendijk is een reactie op een brandbrief van een 
groep van vijftig ambtenaren aan hem, Rutte, Bruins Slot en de baas van 
de ABD. De brief, die in bezit is van NRC, is van 15 november, vier 
dagen na het opstappen van de ambtelijke top van de Tweede Kamer. Dat 
gebeurde naar aanleiding van de zaak-Arib, waarin de ambtenaren zich 
niet gesteund voelden door de politiek. 'Wij zien dat als een zeer 
moedige poging om voor hun mensen te gaan staan en een zeer krachtig 
signaal naar de politiek dat ambtenaren geen inzet van politiek mogen 
zijn', schrijven de auteurs, allen leidinggevende bij verschillende 
ministeries. 'Ambtenaren moeten hun werk kunnen doen zonder het risico 
te lopen in het politieke debat te worden getrokken.' De samenwerking 
met de politiek moet 'zijn gericht op effectief beleid en niet enkel op 
politieke profilering'.

Het is een echo uit het verleden. De hoogste ambtenaren van de 
ministeries benoemden precies deze thema's al in een brief aan 
informateur Herman Tjeenk Willink in april 2021. 'Onmisbaar is dat 
ambtenaren zich veilig en vrij moeten weten om in interne overleggen en 
schriftelijke advisering (kritische) tegenspraak te geven. Ook op 
momenten dat dit even niet zo goed uitkomt.' De secretarissen-generaal 
spreken van een 'verruwd' krachtenspel. Dat bedreigt volgens hen 'het 
vertrouwen in de overheid, de politiek en de instituties'.

De zorg van de topambtenaren is sindsdien meermaals bewaarheid. In 
augustus 2022 stapte de secretaris-generaal van het ministerie van 
Economische Zaken en Klimaat (EZK) per direct op, twee jaar na haar 
aantreden. Ze constateerde dat 'zij en de politieke leiding van EZK 
anders denken over de aansturing van de organisatie', aldus het summiere 
persbericht van het ministerie. Ingewijden bevestigen dat de ervaren 
topambtenaar aanhoudend in botsing kwam met minister Micky Adriaansens 
(VVD) over de ambtelijke ondersteuning. De secretaris-generaal is 
verantwoordelijk voor het leiden van de ambtelijke organisatie, de 
minister gaat over politieke zaken.


Politieke bemoeienis

Vergaande politieke bemoeienis met de ambtenarij speelt ook in de 
zaak-Arib, waarbij momenteel extern onderzoek wordt gedaan naar mogelijk 
grensoverschrijdend gedrag van Khadija Arib (PvdA) richting ambtenaren 
in haar tijd als Kamervoorzitter (2016-2021). In strijd met de 
vastgelegde taakverdeling stelde Arib volgens ambtenaren meerdere keren 
dat zij de baas was, ook over de ambtenarij.

In die periode en na het besluit eind september 2022 tot het instellen 
van het onderzoek, voelden de ambtelijke leiding en een deel van de 
Kamerambtenaren zich in de steek gelaten door de politiek. De reden voor 
griffier Simone Roos - de hoogste ambtenaar van de Kamerorganisatie - en 
het voltallige managementteam om in november per direct hun taken neer 
te leggen. Een unicum in de parlementaire geschiedenis.

In haar afscheidsbrief noemde Roos het 'onaanvaardbaar' dat ambtenaren 
met naam en toenaam onderdeel werden van het publieke debat terwijl ze 
zich niet kunnen verdedigen. Roos beklaagt zich in haar schrijven dat de 
politieke leiding van de Kamer zich hier, ondanks haar 'indringende 
verzoeken', niet genoeg tegen heeft verweerd.

In een poging het kabinet voor te bereiden op de precaire samenwerking 
met 'hun' ambtenaren organiseerde de ministeries van Algemene Zaken en 
Binnenlandse Zaken een workshop 'politiek-ambtelijke verhoudingen'. 
Tijdens de sessie in de Ridderzaal op 28 januari 2022 legde oud-minister 
Wouter Koolmees (D66) - zelf eerder ambtenaar en Kamerlid - de net 
aangetreden kabinetsleden een vijftal dilemma's voor. In groepjes 
moesten ze sparren over fictieve casussen, als: wat te doen met een 
onwelgevallige ambtelijke memo?

Dat een kabinet groepsgewijs zo nadrukkelijk stilstaat bij de 
wisselwerking met de ambtenarij aan de vooravond van de ambtstermijn is 
uitzonderlijk. Woensdagmiddag, nog geen jaar na de workshop, ligt de 
problematiek opnieuw op tafel. Dit keer zonder gespreksleider Koolmees 
maar met praktijkvoorbeelden.

--------
(c) 2023 Mediahuis