[D66] Bij de Statenverkiezingen staat het gezag van Rutte IV op het spel

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  7 januari 2023
Auteur: Philip de Witt Wijnen
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/01/07/bij-de-statenverkiezingen-staat-het-gezag-van-rutte-iv-op-het-spel-a4153585


Bij de Statenverkiezingen staat het gezag van Rutte IV op het spel
------------------------------------------------------------------
De Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart kunnen zorgen voor een 
bestuurlijke impasse op nu al ingewikkelde dossiers, zoals stikstof en 
asielopvang.

Exploderende energieprijzen, ongekende inflatie, vastgelopen 
asielopvang, agressieve boerenprotesten en in het nabije buitenland een 
bloedige oorlog. Bestuurlijk gezien is 2022 een ingewikkeld en lastig 
jaar geweest. Somber vooruitzicht: 2023 wordt er niet meteen veel 
rustiger op.

Dat heeft onder meer te maken met 15 maart, de Provinciale 
Statenverkiezingen. Die kunnen de politieke verhoudingen overhoop halen, 
met als gevolg bestuurlijke impasse op enkele nu al taaie dossiers.

Het vertrouwen in de politiek in het algemeen, en in dit kabinet in het 
bijzonder, is laag. In de meest recente peilingen staan drie van de vier 
coalitiepartijen er dermate slecht voor - omgerekend: een gezamenlijk 
verlies van om en nabij een derde van hun aantal Tweede Kamerzetels - 
dat het gezag van Rutte IV in de provincie op het spel staat en de 
positie in de senaat dreigt te verslechteren. Daar komt het kabinet nu 
al zes zetels te kort voor een meerderheid.

Als Nederland op 15 maart naar de stembus gaat, staan er overwegend 
onbekende regionale kandidaten op de kieslijsten. Maar die 
kandidaat-Statenleden bepalen straks wel de machtsbasis van de huidige 
Haagse coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Allereerst bij de 
vorming van de provinciale bestuurscolleges en vervolgens, eind mei, met 
de getrapte verkiezing van de Eerste Kamer.


Tekort in Eerste Kamer groeit

Over het tweede probleem wordt in coalitiekringen nog het luchtigst 
gedacht. Premier Rutte, klinkt het, is al sinds zijn tweede kabinet 
gewend aan een numeriek tekort in de Eerste Kamer. Toch lukte het hem en 
zijn collega-bewindslieden steeds voldoende steun bij oppositiepartijen 
te krijgen voor begrotingen en belangrijke wetsvoorstellen.

Net als het vorige kabinet leunt Rutte IV in de senaat veel op de PvdA 
en GroenLinks. De steeds inniger samenwerking tussen deze twee 
progressieve partijen krijgt straks verder gestalte na de Eerste 
Kamerverkiezingen, als beide fracties tot een fractie zullen 
samensmelten. In de prognose van Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde 
van drie gerenommeerde peilingen, staat dit linkerblok op veelbelovende 
winst. De ambitie om de grootste senaatsfractie te worden lijkt niet 
eens onhaalbaar. Gemiddeld haalt PvdA/GroenLinks in de peilingen nu rond 
de 15 procent van de stemmen, nipt achter koploper VVD.

Een groter probleem voor de huidige coalitie is de verwachting dat de 
regeringspartijen op 15 maart bijzonder slecht scoren in de provincie. 
En dat met name twee oppositiepartijen op rechts een serieuze gooi gaan 
doen naar een bestuurderspositie in de provinciale colleges: de 
BoerBurgerBeweging (BBB) en JA21, een afsplitsing van Forum voor 
Democratie.

In dat scenario komt een deel van de beleidsagenda van Rutte IV op de 
tocht te staan. Veel kabinetsplannen zijn voor de uitvoering immers 
afhankelijk van de provincies, en twee daarvan waren het afgelopen jaar 
al behoorlijk explosief: stikstof en asiel.

Vanaf het moment, in juni, dat stikstofminister Christianne van der Wal 
(VVD) haar omstreden kaartje met indicatieve reductiedoelen per gebied 
presenteerde, zei ze ter verdediging dat het aan de provincies was om de 
gedetailleerde stikstofplannen nader uit te werken. Daarvoor hebben de 
provinciebesturen een jaar de tijd gekregen. Uiterlijk 1 juli moeten 
deze 'gebiedsplannen' af zijn. En hoewel bemiddelaar Johan Remkes begin 
oktober een streep zette door het gewraakte kleurenkaartje, staat de 
deadline voor provincies nog overeind. Net als de hoofddoelstelling: 
landelijk 50 procent minder stikstofuitstoot in 2030 ten opzichte van 
2019.

Het is voor Van der Wal te hopen dat de zittende provinciale bestuurders 
hun plannen voor 15 maart weten af te ronden. Daarna zijn de colleges 
demissionair en zullen zij over controversiele dossiers geen besluiten 
meer willen nemen. En het is niet ondenkbaar dat na 15 maart partijen 
die de bestaande stikstofregels te rigide vinden gaan mee-onderhandelen 
over nieuwe college-akkoorden. Dat zal harmonieuze samenwerking met het 
kabinet niet dichterbij brengen. Welke gedeputeerde wil 'Haags beleid' 
uitvoeren waar hij of zij principieel op tegen is? JA21 en BBB schreven 
vorig jaar al gezamenlijk een alternatief stikstofplan, waarin ze de 
regeringspartijen VVD, CDA en ChristenUnie opriepen 'zich niet langer te 
laten gijzelen door D66'.


Obstructie dreigt bij asielwet

Overigens verloopt de samenwerking met huidige provinciebesturen ook al 
stroef. Afgelopen week presenteerde Overijssel als eerste provincie een 
gebiedsplan. Daarin stelt het college harde eisen aan het kabinet om de 
stikstofdoelen te halen: meer tijd en meer geld.

Voor de uitvoering van een ander gevoelig dossier leunt het Rijk 
eveneens op lokaal en regionaal bestuur: de 'spreidingswet' van 
staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel, VVD), die voor een 
evenwichtiger opvang van asielzoekers moet zorgen. Het wetsvoorstel kwam 
in november tot stand na grote spanning binnen de coalitie - en intern 
bij de VVD.

Kern van de wet is dat onwillige gemeenten uiteindelijk gedwongen kunnen 
worden asielzoekers op te vangen. Provincies krijgen daarbij een 
coordinerende rol. Ook hier dreigt obstructie als partijen die voor een 
strenger asiel- en migratiebeleid staan, zoals JA21, in provinciale 
colleges gaan meebesturen.

Wil Rutte IV het na ruim een jaar regeren zover niet laten komen, dan 
staat de regeringspartijen maar een ding te doen: de voorziene 
verkiezingsnederlaag in maart zo veel mogelijk zien te beperken. Dat 
betekent dat met name de drie coalitiepartners die op verlies staan - 
VVD, D66 en CDA - zich de komende weken en maanden scherper en vaker 
zullen willen profileren.

Denk aan CDA-leider Wopke Hoekstra, die in augustus boze boeren naar de 
mond praatte door van de strenge stikstofparagraaf in het 
coalitieakkoord af te willen - de deadline van 2030 was voor het CDA 
niet langer 'heilig'. Volgens een kabinetsbron was dat interview, in het 
AD, vanuit het CDA geredeneerd noodzakelijk. Anders dreigde voor 
Hoekstra 'een enkele reis electoraal ravijn'. Vooralsnog zonder 
resultaat, want hoewel stikstofadviseur Remkes de uitspraak van Hoekstra 
min of meer herhaalde in zijn advies, staat het CDA er in de peilingen 
nog even verzwakt voor.

Waar premier Rutte voor de camera's en D66-leider Kaag binnenskamers 
destijds gepikeerd waren over de draai van Hoekstra, zullen de 
kopstukken van de coalitie elkaar in verkiezingstijd wat meer ruimte 
willen geven. Geen van de vier coalitiepartijen heeft immers belang bij 
een te groot verlies van de ander - en ook niet bij een doorbraak van 
oppositiepartijen die niets van het huidige kabinetsbeleid moeten 
hebben.

--------
(c) 2023 Mediahuis