[D66] Vroeger kernenergiewappie, thans pleitbezorgster kernenergie

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  3 februari 2023
Auteur: Remco Andersen
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/atoomenergie-ja-graag-zegt-de-duitse-historicus-anna-veronika-wendland-ooit-fel-tegenstander~b6a83443/


'Atoomenergie? Ja graag', zegt de Duitse historicus Anna Veronika
Wendland - ooit fel tegenstander
-----------------------------------------------------------------

In het Duitse kernenergiedebat is Anna Veronika Wendland een enfant 
terrible. Ooit tegen, daarna voor, laat de historicus nu luidkeels van 
zich horen. 'Ik ben in Duitsland misschien een dissident, maar 
internationaal is Duitsland de dissident.'

Anna Veronika Wendland (56) stond ooit op de barricaden tegen 
kernenergie. Later werd ze lid van 's lands pro-nucleaire lobbyclub 
Nuklearia. Nu schopt de historica luidkeels aan tegen de manier waarop 
Duitsland zijn Energiewende vormgeeft: zonder kernenergie, met 
(voorlopig) bruinkool. Dat doet ze half als expert, half als activist, 
met een mix van technologische en sociologische argumenten. Ze schreef 
zelfs een pleidooi in boekvorm, na haar promotie-onderzoek over 
kerncentrales: 'Atomkraft? Ja Bitte!' Klimaatverandering en de 
energiecrisis: hoe kernenergie ons nu redden kan.

Daarmee jaagt ze als zelfverklaard 'socialist' menig Groenen-stemmer in 
de gordijnen. En kom bij haar niet aan met het argument dat zij een 
minderheidsstandpunt vertegenwoordigt, als vurig pleitbezorger van 
kernenergie in een land dat na decennia strijd op het punt staat om de 
laatste drie kerncentrales uit te schakelen. Midden in een 
energiecrisis, en terwijl buurlanden - inclusief Nederland - Duitsland 
hebben gesmeekt om de gezamenlijke energievoorziening niet nog verder te 
beperken.

'In Berlijn heet mijn pleidooi voor kernenergie misschien een 
minderheidsstandpunt. Maar het overgrote deel van de bevolking wil dat 
kerncentrales langer doordraaien (82 procent, volgens een 
ARD-opiniepeiling uit augustus, op zijn minst kortdurend, red.). Op 
internationaal niveau, waar steeds meer westerse landen kernenergie als 
oplossing in plaats van probleem zien, is het juist Duitsland dat het 
minderheidsstandpunt vertegenwoordigt.'

Nauwelijks is het interview goed en wel begonnen, of Anna Veronika 
Wendland doet precies datgene wat haar critici zo stoort en Duitse media 
haar aan het woord doet laten. Niet alleen trekt ze regeringsbeleid 
inhoudelijk in twijfel, maar ook verwijt ze in een adem de beleidsmakers 
wensdenken. 'In het energiedebat laten onze huidige politiek leiders 
zich leiden door puriteins idealisme', zegt ze in een cafe in Leipzig. 
'Het gaat over in wat voor maatschappij we willen leven, welke 
technologie daarbij past, en wanneer dat mogelijk moet zijn. Daardoor is 
een inhoudelijke discussie over de technologie zelf nauwelijks 
mogelijk.'

Wendland promoveerde op Oost-Europese geschiedenis en deed voor haar 
habilitatie, de tweede wetenschappelijke promotie die in Duitsland nodig 
is voor een hoogleraarschap, langdurig onderzoek naar de interactie 
tussen mens en machine, met een focus op nucleaire veiligheid. Daartoe 
bezocht ze tussen 2012 en 2022 de Oekraiense kerncentrale Rivne en de 
Duitse centrales Grafenrheinfeld en Grohnde. Ze sprak met 
procesoperators, observeerde reactormanagement in de controleruimtes en 
woonde de dagelijkse testroutines bij.

De wending kwam in 2015, zegt ze, toen Duitsland de klimaatakkoorden van 
Parijs ondertekende. 'Ik keek naar de doelen, en begon simpelweg te 
rekenen. Toen realiseerde ik me: als we eerst kernenergie loslaten en 
daarna pas kolen, de meest vervuilende fossiele brandstof, dan haalt 
Duitsland die doelen nooit. En dat zien we nu ook: de uitbreiding van 
hernieuwbare energie ligt achter op schema, en Duitsland heeft door de 
energiecrisis kolencentrales opnieuw in gebruik genomen. Die hadden we 
niet nodig gehad als we de kerncentrales hadden laten draaien.'


De regering zegt: de Energiewende, de overgang naar een klimaatneutrale 
samenleving, kan zonder kernenergie. Het ministerie van Economische 
Zaken kan zwaaien met een batterij onderzoeken die dat ondersteunen. U 
vindt van niet?

'Die onderzoeken zijn directief. De overheid vraagt: reken voor ons uit 
hoe het land zo snel mogelijk honderd procent kan draaien op 
hernieuwbare energie. Niet: kijk voor ons naar technologieen die de 
CO2-uitstoot het meest kosteneffectief tot nul kunnen terugbrengen. Het 
is een politieke beslissing, genomen op basis van idealisme. Zo was het 
trouwens ook met Angela Merkel. Die sloot in 2011 eerst acht 
kerncentrales en vroeg toen een technische onderzoekscommissie naar de 
kwestie te kijken. Opnieuw: een politieke beslissing.'


Ingegeven door de kernramp in Fukushima. Als Japanse ingenieurskunde al 
geen kernramp kan voorkomen, was de gedachte, dan is kernenergie nergens 
veilig.

'Je kunt de oorzaken van de kernramp in Fukushima niet zomaar 
projecteren op Duitse kerncentrales. De hoofdoorzaak was ontoereikende 
hoogwaterbescherming. Voor de kerncentrale nabij Fukushima was die 
gebaseerd op de hoogste tsunami van de afgelopen honderd jaar. De 
kerncentrale was beschermd tot een waterstand van 5,7 meter. De tsunami 
die Fukushima trof in 2011 was 7 meter hoger.

'In Duitsland kijken ze naar de hoogst mogelijke waterstand in 
tienduizend jaar. Bij die norm zou de Fukushima-kerncentrale volgens 
mijn berekeningen bestand zijn geweest tegen een waterstand van 15 meter 
of meer. Duitse kerncentrales hebben daarnaast een secundaire set 
noodgeneratoren, op een andere locatie in een waterdichte constructie. 
Als ook die uitvalt, dan beschikken Duitse kerncentrales over een 
systeem dat de tijd tot een meltdown kan rekken tot ongeveer 23 uur, 
zodat een andere stroomvoorziening kan worden opgetuigd. In Fukushima 
begon de meltdown al 2 tot 3 uur na de aardbeving.'


Maar als het misgaat, dan zijn de gevolgen catastrofaal. Minister van 
Economische Zaken en Klimaatbescherming Robert Habeck (De Groenen) 
kwalificeert kernenergie toch niet voor niets als hoog risico?

'Risico is de kans dat het misgaat vermenigvuldigd met de gevolgen 
wanneer dat gebeurt. Ik onderschat de gevolgen niet, maar in Duitse 
kerncentrales is de kans op een ramp zo klein dat je naar mijn mening 
niet kunt spreken van een hoogrisicotechnologie. Terwijl de 
kolencentrales elke dag schade veroorzaken, en fossiele brandstoffen 
jaarlijks wereldwijd vele miljoenen levens eisen. Als ik voortijdig 
sterf, zal de oorzaak geen kernramp zijn, maar het feit dat ik de eerste 
dertig jaar van mijn leven doorbracht in een bruinkoolregio van 
Noordrijn-Westfalen.

'Hernieuwbare energie is bovendien niet hetzelfde als schone energie. De 
productie van al die windmolens, zonnepanelen en vooral accu's verbruikt 
enorme hoeveelheden grondstoffen. In China worden zonnepanelen in 
werkkampen geproduceerd. Het delven van zware metalen levert ook giftige 
stoffen en milieuschade op.'


Maar die giftige stoffen zijn bij lange na niet zo gevaarlijk als 
nucleair afval. U zegt toch niet dat hernieuwbare energie slecht voor 
het milieu is?

'Nee, maar wij hebben hier veel ervaring met giftig afval. We kunnen 
kernafval veilig opslaan, en hebben de technologie om om te gaan met 
bijvoorbeeld chemisch afval. Mijn punt is niet: nucleaire energie is 
veilig en groene en hernieuwbare energie niet. Mijn punt is: alle vormen 
van energie produceren afval, en het komt erop aan hoe je ermee omgaat. 
Maar in het geval van hernieuwbare energie ligt het afval in Azie, dus 
zien onze Groenen het niet. Ze zien een Duitse windmolen of zonnepaneel, 
en zeggen: kijk hoe schoon.'


Waarom zet de huidige regering, regeringsleider SPD maar met name 
coalitiepartner De Groenen, de Atomausstieg dan toch door?

'Uit idealisme. De Duitse klimaatbeweging is anders dan die in andere 
landen. Een deel van de Groene achterban wordt sterk beinvloed door de 
Duitse romantiek. Het idee van een terugkeer naar de natuur, tegen 
moderniteit en technologie. Daar hoort ook een afkeer bij van grote 
systemen, een wantrouwen richting industrialisering, een romantisering 
van het leven buiten de grote steden. Dat geldt niet voor alle Groenen, 
maar het is een belangrijke factor (Habeck zelf heeft die denkrichting 
als contraproductief afgedaan, red.).

'Daar hoort ook het begrip 'ommekeer bij', Wende. Dat is een breder 
concept in de Duitse politieke cultuur, ook op rechts: alles moet 
anders. Dat zie je overal in het publieke discours: de revolutie van '89 
heet Die Wende, de toekomstige Industriewende, Verkehrswende, 
Agrarwende, Energiewende. Bij die laatste Wende is de gewenste 
technologie het eindpunt, niet het instrument. De weerstand tegen 
kernenergie is ook sterk aanwezig in onze media en onderwijssystemen. 
Nieuwe generaties nemen dat over.'


Maar dit beleid is wat de kiezer wil. U leeft in een democratisch land, 
nietwaar?

De Groenen hebben 15 procent van de stemmen gekregen, maar hebben met 
Habeck als minister van Economie en Klimaatbescherming in feite de 
controle over de Duitse economie en Energiewende. Weet iemand wat het 
klimaatbeleid van de SPD is? Habeck omringt zich met lobbyisten en 
mensen uit denktanks die hernieuwbare energie willen promoten, voor wie 
nucleaire energie onbespreekbaar is. Critici worden geweerd. De manier 
van denken is: als opa 100 meter in minder dan 10 seconden rent, dan 
wordt hij wereldkampioen. Dat is logisch. Het klopt ook. Maar de vraag 
moet zijn: is dat realistisch?

'De huidige klimaatbeweging is nauw verweven met de vroegere 
anti-kernenergiebeweging. Ze leren van oudgedienden wat werkt. 
Blokkades, burgerlijke ongehoorzaamheid, symboliek. Kijk maar naar de 
gele kruisen bij de protesten tegen bruinkoolwinning in Lutzerath vorige 
maand. Dat was ook het symbool van de laatste grote Duitse protesten 
tegen nucleair afval. Ondertussen nemen de jonge klimaatactivisten ook 
de kernenergie-dogma's over. Vraag Luisa Neubauer van klimaatbeweging 
Fridays for Future naar kernenergie, en die zegt: dat is iets van het 
verleden. Dat vind ik ironisch, aangezien het zo'n cruciale rol kan 
spelen bij het uitfaseren van fossiele brandstoffen.

'Groene partijen in andere landen gaan wel pragmatisch om met 
kernenergie. In Finland zijn de Groenen voor kerncentrales. In Belgie 
stemden De Groenen in met een langere looptijd. Maar voor de Duitse 
Groenen is het afschaffen van kernenergie hun politieke bestaansrecht. 
Ooit was de partij anti-Navo, pacifistisch, tegen wapenexporten. Dat is 
allemaal veranderd. De enige partijdoctrine die nog over is, is het 
verzet tegen kernenergie.

'Hernieuwbare energie is daarom in Duitsland meer een sociaal-cultureel 
vraagstuk dan een technologische kwestie. En het beleid is gebaseerd op 
wensdenken. Het doet mij denken aan de doelen van de voormalige 
Sovjet-Unie: twee keer zoveel productie in de helft van de tijd is 
haalbaar bij voldoende inzet.'


U bent bekritiseerd om juist die felle toon, onder andere in een profiel 
door Die Zeit. In een Facebookgroep vergeleek u het klimaatbeleid van de 
regering met 'Windkraft-durch-Freude', de besluitvorming op het 
ministerie van Economische Zaken met een 'Fuhrerbunkermentaliteit', en 
de klimaatdoelen met oorlogsdoelen. Wat probeert u met zulke 
nazi-vergelijkingen te bereiken?

'Dat was sarcasme. Als je een dogma wil doorbreken, dan moet je soms 
polemisch zijn. Tegenstanders framen kernenergie altijd als rechts, dus 
ik vond het leuk om dat uit te dagen. De (rechts-radicale partij) AfD is 
inderdaad pro-kernenergie, maar om andere redenen dan ik. Ik ben voor 
kernenergie vanwege het klimaat en omdat we in Duitsland betaalbare 
energie nodig hebben. De AfD is voor omdat ze terug willen naar de jaren 
tachtig, met grote kolen- en kerncentrales in een machtig Duitsland.'


Toch lijkt u emotioneel betrokken. Waar komt dat vandaan?

'Ja, er zit zeker emotie in. Als socialist vrees ik 
de-industrialisering. De VS en veel andere landen zullen hernieuwbare 
energie combineren met nucleaire energie, en in staat zijn ondernemingen 
betere energieprijzen en industriele voorwaarden te bieden dan wij. 
Bedrijven zullen vertrekken. Mensen zullen hun banen kwijtraken. Dat is 
een krachtige destabiliserende factor in een samenleving. Wordt dit 
gecompenseerd in de nieuwe economie die De Groenen beloven? Of gaat deze 
welvaart simpelweg verloren?

'De SPD en Groenen zeggen: dit is een overgangsfase. Ze beloven nieuwe 
banen, nieuwe technologie. Maar veel mensen uit de arbeidersklasse 
vrezen voor hun toekomst, ik denk terecht. Hernieuwbare energie wordt 
ook verkocht als democratisch, omdat we niet meer van autocratische 
producenten van fossiele brandstoffen afhankelijk zijn. Maar voor zover 
ik kan overzien, komt een groot deel van de grondstoffen en productie 
uit China. Dus ik twijfel ernstig aan deze Duitse Green Deal.'


Denkt u dat de Oekraine-oorlog en energietekorten de Duitse Atomausstieg 
nog kunnen veranderen?

Nee. Vroeger dacht ik: een enorme schok kan De Groenen van mening doen 
veranderen. Maar zelfs de Oekraine-oorlog leverde geen koerswijziging 
op. Het enige wat veranderde, is dat de laatste drie kerncentrales een 
paar maanden langer doordraaien. Tot april, op een lager pitje en zonder 
nieuw uranium in te kopen.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
De Duitse klimaatdoelen

- In 2030 moet 80 procent van de Duitse elektriciteitsconsumptie, 600 
Terawattuur (TWh), afkomstig zijn van hernieuwbare bronnen. Daarvoor 
zijn enorme aantallen zonnepanelen en windmolens nodig, met name op 
land. Vorig jaar produceerde Duitsland 256 TWh (46 procent van de 
huidige elektriciteitsproductie) uit hernieuwbare bronnen, minder dan 
het doel van 269 TWh.

- De huidige regering wil 'idealiter' in 2030 de laatste kolencentrales 
gesloten hebben. In het westen van Duitsland is dat inmiddels 
afgesproken, in het oosten wordt het moeilijker. De vorige regering had 
2038 als doel.

- Uiterlijk in 2045 wil Duitsland 100 procent klimaatneutraal zijn. De 
EU heeft 2050 als streefdatum.

--------
(c) 2023 DPG Media B.V.