[D66] Associatieblues

Tue Oct 4 11:20:42 CEST 2022

Bron:  Europa Nu
Datum: 30 juli 2018
URL:   
https://www.europa-nu.nl/id/vjeveyp2hkjv/associatie_overeenkomst_eu_oekraine

Associatie-overeenkomst EU-Oekraine
-----------------------------------

De Europese Unie en Oekraine sloten in juni 2014 een 
associatieovereenkomst (ook wel 'associatieverdrag' genoemd). Het 
verdrag zorgt voor verregaande politieke en economische samenwerking 
tussen de EU en Oekraine. Het verdrag is op 1 september 2017 volledig in 
werking getreden.

In Nederland leidde controverse omtrent de overeenkomst tot een 
referendum, geinitieerd door actiecomite GeenPeil. Bij het referendum 
dat op 6 april 2016 werd gehouden stemde 62 procent van de stemmers 
tegen. Aangezien het een raadgevend referendum betrof, hoefde het 
kabinet de uitslag niet over te nemen. Premier Rutte heeft in Brussel 
gelobbyd voor een aanvullende verklaring, om de Nederlandse bezwaren 
tegemoet te komen. Als reactie op de Nederlandse lobby namen de 28 
EU-leiders een bindende verklaring aan waarin duidelijk gemaakt werd dat 
het associatieverdrag niet automatisch zou leiden tot EU-lidmaatschap. 
Ook zou er geen extra geld naar Oekraine gaan, en het land moest actie 
ondernemen om corruptie te bestrijden. Op 23 februari 2017 stemde een 
ruime meerderheid van de Tweede Kamer (89 stemmen voor, 55 tegen) voor 
de inwerkingtreding van de associatie-overeenkomst. Ook de Eerste Kamer 
ging op 30 mei 2017 met ruime meerderheid akkoord.

Voorstanders van de associatieovereenkomst wezen vooral op de 
economische voordelen. Volgens hen wordt het eenvoudiger om te handelen 
omdat import- en exporttarieven worden afgebouwd. Ook zou het verdrag de 
rechtsstaat en democratie in het land bevorderen en stabiliteit aan de 
Europese buitengrenzen handhaven. Tegenstanders waren kritisch over de 
politieke en economische situatie in Oekraine. Ook was er angst dat het 
verdrag zou leiden tot een slechtere relatie tussen de EU en Rusland.

1. Korte voorgeschiedenis
Begin jaren '90 is Oekraine een onafhankelijk land geworden. Daarvoor 
maakte het onderdeel uit van de Sovjet-Unie. Het westelijke deel van 
Oekraine vaart een meer pro-Europese koers, terwijl het oostelijke deel 
goede banden heeft met Rusland. Het sluiten van het associatieverdrag 
leidt in Oekraine dus tot veel discussie. Het verdrag zou oorspronkelijk 
in november 2013 worden getekend, maar de toenmalige president 
Janoekovitsj van Oekraine zag daarvan af. De Oekraiense oppositie stelt 
dat Janoekovitsj onder druk van Rusland de onderhandelingen had 
stopgezet. Een jaar later tekende een nieuwe, meer pro-Europese regering 
het verdrag alsnog.

2. De inhoud
De Europese Unie heeft de afgelopen jaren veel werk gemaakt van het 
samenwerken met Oost-Europese landen. Het doel van deze partnerschappen 
is om politieke stabiliteit aan de buitengrenzen van de EU te bevorderen 
en de economische samenwerking met buurlanden te stimuleren. De 
voornaamste doelstelling van dit associatieverdrag is het verdiepen van 
de politieke en economische banden tussen de Europese Unie en Oekraine. 
Belangrijke onderdelen van het verdrag zijn:
* het bevorderen van vrede en stabiliteit op regionaal en internationaal 
niveau.
* het versterken van economische en handelsrelaties zodat Oekraine beter 
integreert in de Europese markt. Beide partijen moeten daardoor import- 
en exporttarieven afbouwen.
* het intensiveren van de samenwerking op het gebied van justitie en 
veiligheid ter versterking van rechtsstaat, democratie en respect voor 
fundamentele rechten en vrijheden.

In het akkoord zijn onder meer bepalingen opgenomen over meer 
samenwerking op het gebied van buitenlands en veiligheidsbeleid, het 
tegengaan van de verspreiding van massavernietigingswapens, duurzame 
ontwikkeling, het bevorderen van goed bestuur en het bestrijden van 
corruptie.

Inwerkingtreding
Het associatieverdrag met Oekraine is op 1 september 2017 volledig in 
werking getreden. Nederland was het laatste land dat het verdrag heeft 
geratificeerd. Voor de ratificatie van alle lidstaten, en dus de 
officiele inwerkingtredingsdatum, werden grote delen van het verdrag 
echter al voorlopig toegepast. Deze procedure is vastgelegd in de 
EU-verdragen en het associatieverdrag.

Bindende verklaring
In reactie op de uitkomst van het referendum hebben de 28 EU-leiders een 
bindende verklaring afgesproken waarin het associatieverdrag wordt 
verduidelijkt. In deze verklaring werd afgesproken dat de 
associatieovereenkomst Oekraine geen recht zou geven op 
(kandidaat-)lidmaatschap van de EU.

Daarnaast staat in de verklaring dat het verdrag de EU niet verplicht 
tot extra veiligheidsgaranties of financiele verplichtingen. Verder 
wordt benadrukt dat het verdrag Oekraieners niet het recht geeft in 
Europa te werken of te wonen.

Het verdrag is op 23 februari 2017 door de Tweede Kamer goedgekeurd. Ook 
de Eerste Kamer heeft op 30 mei 2017 met een ruime meerderheid voor het 
verdrag gestemd. Met 50 tegen 25 is het verdrag aangenomen. Uiteindelijk 
hebben drie CDA'ers tegen gestemd.

3. Argumenten voor het associatieverdrag
* Meer invloed van de Europese Unie in het oplossen van conflicten 
tussen Oekraine en andere landen, met als voordeel stabielere 
buitengrenzen en veiligheid van de EU-lidstaten.
* Een sterkere economie voor Oekraine vanwege de eisen die het 
associatieverdrag stelt aan de modernisering van de economie. Naar 
verwachting zou dit leiden tot een verbetering van het 
investeringsklimaat en uiteindelijk tot een machtiger Europees 
economisch blok. Bovendien kan de EU Oekraine financiele steun en 
technische assistentie verlenen, mocht dit nodig zijn.
* Het vereenvoudigen van handel dankzij de afbouw van import- en 
exporttarieven
* Strengere standaarden wat betreft mensenrechten, de democratie en het 
bestrijden van corruptie
* Uitbreiding van de geopolitieke invloed van de EU in het oostelijke 
deel van Europa.

Argumenten tegen het associatieverdrag
* De politieke situatie in Oekraine was in de aanloop naar het 
associatieverdrag niet rooskleurig. Er was sprake van een burgeroorlo 
waarbij duizenden mensen zijn omgekomen en Rusland had het schiereiland 
de Krim geannexeerd. Veel Nederlanders waren van mening dat het land te 
instabiel was, en dat daarom vergaande samenwerking tussen de EU en 
Oekraine ongewenst was.
* De economische situatie in Oekraine was niet stabiel. Tijdens de 
annexatie van de Krim steeg de Oekraiense staatsschuld tot 110 procent 
van het BBP. Het associatieverdrag houdt ook een belofte in voor 
EU-steun, en veel tegenstanders zagen dat niet zitten.
* Het associatieverdrag zou een aanzet geven tot het afschaffen van 
visumverplichtingen. Tegenstanders waren bang dat criminelen naar de EU 
zouden verhuizen.
* Relatie EU-Rusland: Ook waren tegenstanders bang voor mogelijke 
represailles van Rusland, aangezien het land lang deel heeft uitgemaakt 
van de Sovjet-Unie. Het verdrag zou import- en exporttarieven afbouwen, 
waardoor Oekraine zou integreren in de Europese interne markt. Dit zou 
Russische producten duurder maken. Sommigen waren bang dat dit de 
handelsrelaties tussen de EU en Rusland op het spel zou zetten. Ook zou 
er door de overeenkomst meer defensiesamenwerking komen, hetgeen volgens 
tegenstanders zou kunnen leiden tot een killere relatie met Rusland.
* Wellicht voor tegenstanders het belangrijkste argument: het geloof dat 
het associatieverdrag de laatste stap zou zijn naar EU-toetreding van 
Oekraine. Het verdrag sprak echter niet over EU-toetreding.

4. Debat 'Het Oekraine-referendum onder de loep'

Op 2 maart 2016 gingen Han ten Broeke (Tweede Kamerlid VVD), Kees 
Verhoeven (Tweede Kamerlid D66), Thierry Baudet (initiatiefnemer 
GeenPeil en publicist) en Wytze van der Woude (universitair docent 
staats- en bestuursrecht) met elkaar in debat over het referendum. 
Bekijk de video-opname van het debat op

https://www.montesquieu-instituut.nl/id/vjyxjkz6caj8/het_oekraine_referendum_onder_de_loep

5. Nederlands raadgevend referendum 6 april

In Nederland was het tussen juli 2015 en juli 2018 mogelijk om een 
raadgevend referendum aan te vragen over goedgekeurde wetten of 
verdragen. Het actiecomite GeenPeil voerde in september 2015 een grote 
campagne om het referendum aan te vragen, hetgeen uiteindelijk lukte.

Uitslag
Op 6 april 2016 bracht 32,28 procent van de kiesgerechtigden een stem 
uit. 61 procent van hen stemde tegen en 38,28 procent voor. In een 
eerste reactie gaf minister-president Rutte aan dat het kabinet zich zal 
beraden op de te nemen stappen. Dat zal worden besproken met de Tweede 
Kamer en de andere lidstaten van de Europese Unie.

Wel of niet bindend?
Het raadgevend referendum is geldig bij een opkomstpercentage van ten 
minste 30 procent van het totale aantal kiesgerechtigden. Formeel waren 
de Tweede en Eerste Kamer ook bij een geldig referendum niet verplicht 
om de uitslag te volgen. Aan de vooravond van het referendum had een 
meerderheid van de politieke kopstukken uit de Tweede Kamer echter 
aangegeven dat Nederland het associatieverdrag niet zonder meer kan 
ratificeren bij een 'nee'. Het kabinet liet weten de uitslag 'heel 
serieus' te nemen.

Het gevolg van de uitslag
Indien het kabinet had besloten om de uitslag van het referendum over te 
nemen, was het vraagstuk verschoven naar Europees niveau. Nederland had 
dan moeten onderhandelen met de overige Europese lidstaten. Zo zou 
Nederland een opt-out kunnen krijgen. Hiermee zou Nederland een 
uitzonderingspositie krijgen voor het associatieverdrag met Oekraine en 
op sommige punten van het verdrag, bijvoorbeeld militaire samenwerking 
met Oekraine, niet meedoen.

Op 22 september werd een Kamerbrede motie aangenomen waarin de Kamer het 
kabinet verzocht om voor 1 november met een antwoord op de uitslag van 
het referendum te komen. Vervolgens heeft op 8 oktober een meerderheid 
in de Kamer premier Rutte de tijd gegund om steun te verwerven voor een 
bindende verklaring bij het associatieverdrag. Voorwaarden waarover 
Rutte moet onderhandelen waren, onder andere:
* het associatieverdrag is geen opmaat voor Oekraiens EU-lidmaatschap;
* geen verplichting tot militaire samenwerking;
* geen extra geld naar Oekraine;
* geen vrij verkeer van Oekraiense werknemers.

Rutte heeft op 15 december 2016 met de andere EU-leiders een bindende 
verklaring afgelegd waarin aan de vier bovenstaande eisen is voldaan. De 
Kamer heeft vervolgens de behandeling van de goedkeuring van het 
associatieverdrag wederom opgepakt.

In de Tweede Kamer was er een meerderheid die het aangepaste 
Oekraineverdrag steunde. Daar is op 23 februari 2017 met een ruime 
meerderheid voor de inwerkingtreding van de associatie-overeenkomst 
gestemd: 89 voor, 55 tegen. De Eerste Kamer heeft op 30 mei 2017 voor 
het verdrag gestemd. Met 50 tegen 25 is het verdrag ruimschoots 
aangenomen. De PvdD, SP, PVV, 50PLUS en drie CDA-senatoren hebben tegen 
gestemd.

6. Meer informatie

associatie-overeenkomst
* Informatie Rijksoverheid over associatieakkoord Oekraine
   https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/associatieakkoord-oekraine
* EU-forum over Associatieverdrag EU-Oekraine (Clingendael)
   https://www.clingendael.org/nl/eu-forum
* welke delen van de associatie-overeenkomst zijn in werking getreden? 
(antwoord op Kamervragen)
   https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20152016-1401.html
* Oekraine: tijdlijn van gebeurtenissen 2004-2016 (Europees Parlement)

https://www.europarl.europa.eu/news/nl/headlines/world/20140203STO34645/oekraine-tijdlijn-van-de-gebeurtenissen
* Nederlands memorie van toelichting bij goedkeuringswet 
associatie-overeenkomst
   https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-34116-3.pdf
* Volledige tekst Associatieovereenkomst (pdf)
   https://zoek.officielebekendmakingen.nl/trb-2014-160.pdf

referendum
* Het eerste raadgevend referendum

https://www.montesquieu-instituut.nl/9394000/1/j9vvllwqvzjxdyx/vk1lor3zhblt
Naar aanleiding van het eerste raadgevende referendum in Nederland - 
over het EU-Oekraine Associatieakkoord - verscheen in 2016 deze bundel 
over het fenomeen referendum en over het associatieakkoord. Aalt Willem 
Heringa, hoogleraars staats- en bestuursrecht in Maastricht, nam de 
eindredactie van dit zevende deel in de Montesquieu Reeks voor zijn 
rekening.
* Kieskompas voor Referendum over de associatieovereenkomst EU-Oekraine
   https://www.kieskompas.nl/nl/
* NRC: alles wat je moet weten over het Oekraine-referendum

http://www.nrc.nl/nieuws/2016/02/08/alles-wat-je-moet-weten-over-het-oekraine-referendum
* Oekrainereferendum: 10 vragen en antwoorden door juristen 
(Universiteit Utrecht)

https://researchstories.sites.uu.nl/2016/03/18/oekrainereferendum-10-vragen-en-antwoorden-door-juristen/

meer informatie op Europa Nu
* Relatie EU-Oekraine
   https://www.europa-nu.nl/id/vj45c5qt9gxe/relatie_eu_oekraine
* Oostelijk Partnerschap
   https://www.europa-nu.nl/id/vi4vbv1tpls3/oostelijk_partnerschap
* Beleid buurlandent

https://www.europa-nu.nl/id/vjeveyp2hkjv/associatie_overeenkomst_eu_oekraine

--------
(c) 2018 PDC Informatie Architectuur