[D66] Stikstofblues: Uitkopen boeren mislukt

Wed Jul 6 12:50:32 CEST 2022

Bron:   NRC handelsblad
Datum:  5 juli 2022
Auteur: Martin Kuiper
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2022/07/05/uitkoopregeling-voor-boeren-loopt-opnieuw-uit-op-mislukking-a4135677

Boeren lijken nauwelijks te porren voor uitkoopregelingen,
hoe komt dat?
----------------------------------------------------------
De uitkoopregeling voor boeren loopt opnieuw uit op een mislukking. 
Provincies klagen over slechte aansturing door het Rijk en onwerkbare 
regels en voorschriften.

Nieuws in het kort:
* Het uitkopen van boeren die veel stikstof uitstoten in de buurt van 
kwetsbare natuurgebieden lijkt te mislukken. Hierdoor komt onteigening 
van boerenbedrijven steeds dichterbij.
* De provinciale uitkoopregeling sluit in september, maar tot nu toe 
heeft nog geen enkele boer van de regeling gebruikgemaakt. Dit blijkt 
uit interne stukken van de RVO, ingezien door NRC
* Het kabinet komt binnenkort met een nieuwe uitkoopregeling, die boeren 
over de streep moet trekken. Maar provincies twijfelen of ze ook onder 
die nieuwe regeling wel mee willen werken aan het uitkopen.

Niet alleen het verzet onder boeren neemt toe, ook de mislukte 
uitkoopregelingen voor boeren stapelen zich op. Daarmee komt dwang 
steeds dichterbij.

De strategie van het Rijk om boeren uit te kopen en zo de 
stikstofuitstoot snel terug te dringen, is tot nu toe een grote 
teleurstelling. Een eerdere poging varkenshouders uit te kopen, was ook 
al geen succes. En het uitkopen van boeren die veel stikstof uitstoten 
in de buurt van kwetsbare natuurgebieden - via een provinciale regeling 
- loopt nu ook in de soep.

Met die laatste regeling proberen provincies al anderhalf jaar boeren te 
verleiden hun bedrijf te verkopen. Ze voerden talrijke gesprekken, maar 
dat leverde niks op. Nul boeren tekenden tot nu toe voor de regeling, 
die begin september sluit.

Aan animo was oorspronkelijk geen gebrek. In totaal kwamen zo'n 
achthonderd 'piekbelasters', boeren die veel stikstof uitstoten in de 
buurt van kwetsbare natuurgebieden, voor deze regeling in aanmerking. 
Toen de regeling startte, eind 2020, meldden zich bijna 180 boeren. Geld 
was er ook voldoende: het beschikbare budget werd halverwege opgehoogd 
tot bijna 230 miljoen euro. De provincies strikten de boerenbedrijven, 
het Rijk zou de kosten voor haar rekening nemen.

Het kabinet snakte naar een succes. Eind 2019 stelde het kabinet al een 
uitkoopregeling voor varkenshouders open. Die mislukte: het aantal 
deelnemers en de gerealiseerde verlaging van stikstofuitstoot vielen 
tegen, bleek eind 2020. En dat terwijl de uitstoot van stikstof juist 
snel omlaag moet worden gebracht.

In mei 2019 oordeelde de Raad van State dat Nederland jarenlang te 
weinig heeft gedaan om de uitstoot van stikstof terug te dringen. Door 
de uitstoot verslechtert de natuur: planten gaan dood en insecten 
verdwijnen. In het coalitieakkoord beloofde Rutte IV beterschap: 
Nederland zou in 2030 zijn stikstofuitstoot gehalveerd moeten hebben ten 
opzichte van 2019.

Uitkopen als belangrijkste troef

Afgelopen maand presenteerde minister Christianne van der Wal (Natuur en 
Stikstof, VVD) de stikstofreductiepercentages per provincie. Het 
vrijwillig uitkopen van boeren is de belangrijkste troef om de uitstoot 
terug te dringen. Van de beschikbare 24,3 miljard euro voor de aanpak 
van de stikstofproblematiek is 7,5 miljard gereserveerd voor het 
uitkopen van boeren.

Maar uitkopen ligt dus gevoelig in de agrarische sector. In Friesland, 
Flevoland en Overijssel hebben boerenorganisaties zich de afgelopen 
maanden teruggetrokken uit landbouwoverleggen met onder meer de 
provincies, omdat ze vinden dat het kabinetsbeleid zich te veel richt op 
het uitkopen.

Ondertussen loopt onder boeren de animo om zich uit te laten kopen via 
de provinciale regeling terug. Van de bovengenoemde 180 boeren die zich 
eind 2020 meldden voor de provinciale regeling, waren er in mei van dit 
jaar ruim zeventig over, volgens interne stukken van de Rijksdienst voor 
Ondernemend Nederland (RVO) ingezien door NRC. RVO monitort het verloop 
van de provinciale regeling voor het ministerie van Landbouw, Natuur en 
Voedselkwaliteit (LNV). De stukken geven een interessante inkijk in het 
verloop van de regeling en de oplopende spanningen tussen de provincies 
en het Rijk.

Uit dezelfde rapportage blijkt dat met name de provincies Limburg, 
Brabant en Overijssel gesprekken voeren met boeren die overwegen te 
stoppen. In Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland zijn (bijna) alle 
gesprekken gestaakt: de boerenbedrijven blijken toch te weinig uit te 
stoten om voor de regeling in aanmerking te komen, of de boeren willen 
niet stoppen met hun bedrijf.

De boeren die wel overwegen te stoppen, hebben bezoek gehad van een 
taxateur. Twee boeren hebben een bod ontvangen, volgens de RVO-stukken. 
De bedragen zijn niet vermeld. Wel bekend zijn de budgetten per 
provincie: Limburg en Brabant hebben het grootste budget toegewezen 
gekregen: 58,5 en 57,5 miljoen euro. Dit geld wordt waarschijnlijk niet 
allemaal uitgegeven.

De tegenvallende interesse heeft het Rijk grotendeels aan zichzelf te 
danken, vinden landbouwgedeputeerden. De provinciale regeling komt met 
talloze kleine regeltjes en voorwaarden en is daardoor onwerkbaar, 
zeggen zij. 'De Haagse werkelijkheid' geeft, volgens de Brabantse 
stikstofgedeputeerde Erik Ronnes (CDA), 'een vereenvoudigd beeld van de 
vaak complexe en diverse werkelijkheid van de boerenpraktijk'.

'Stoppersregeling'

Voor de provinciale regeling geldt bovendien een beroepsverbod. Dit 
houdt in dat boeren die gebruikmaken van de regeling hun bedrijf niet 
ergens anders mogen voortzetten; de productierechten vervallen en de 
vergunningen worden ingetrokken. Dit is 'echt een stoppersregeling en 
niet bedoeld voor ondernemers die verplaatst willen worden' zegt een 
woordvoerder van het ministerie van Landbouw.

Maar veel boeren willen helemaal niet definitief stoppen, zegt de 
Gelderse landbouwgedeputeerde Peter Drenth (CDA). 'In mijn provincie 
zijn zo'n honderd boeren uit de Gelderse Vallei die graag mee zouden 
doen aan de regeling, maar die willen ergens anders verder.'

Verdere kritiek, blijkt uit de interne RVO-stukken: het model dat de 
stikstofuitstoot per boer berekent, is tussentijds aangepast door het 
Rijk. Sommige boeren vallen daardoor niet meer onder de regeling, zegt 
Ronnes.

Dit 'hobbelige traject' leidt tot 'veel frustratie zowel bij de 
veehouders als bij de provincie', volgens de RVO-stukken. Het vertrouwen 
in de overheid slinkt. En veehouders neigen hierdoor 'de gesprekken over 
aankoop af te kappen'. Zo haakte in Brabant recent nog een boer af omdat 
het te lang duurde.

In Limburg zijn ruim twintig taxaties uitgevoerd door ambtenaren, zegt 
landbouwgedeputeerde Geert Gabriels (GroenLinks), maar er is nog geen 
overeenkomst gesloten. 'Ik hoop dat er voor de deadline nog een 
overeenkomst gesloten wordt, anders is het zonde van het geld.' Volgens 
Gabriels is er veel geld uitgegeven aan taxaties. Ook de provincie 
Overijssel heeft, volgens de RVO-stukken, 'honderden uren' gestoken in 
gesprekken met boeren en het taxeren van hun bedrijf; dat heeft veel 
geld gekost.

Er was nog een reden dat de animo onder boeren terugliep. In maart van 
dit jaar kondigde minister Van der Wal een nieuwe 'woest aantrekkelijke' 
regeling aan: stoppende boeren zouden ruimhartiger gecompenseerd worden. 
Hoeveel geld stoppende boeren zouden krijgen, zei ze niet. Maar de 
aankondiging had een averechts effect: tientallen boeren die overwogen 
te stoppen via de provinciale regeling trokken zich alsnog terug.

Het is nog maar de vraag of de nieuwe regeling echt aantrekkelijker 
wordt. De regeling ligt 'de komende maanden' ter consultatie voor in 
Brussel, volgens een LNV-woordvoerder. Het kabinet mag volgens Europese 
regels stoppende boeren niet onnodig veel geld geven, omdat dit tot 
oneerlijke concurrentie kan leiden. Zo zouden zij met het geld dat ze 
krijgen hun bedrijf in Hongarije of Polen kunnen voortzetten en daar 
oneerlijk concurreren met de lokale boeren.

Brussel controleert of de nieuwe regeling voldoet aan de 
staatssteunkaders, zegt de woordvoerder. Als dat zo is, is er sprake van 
'geoorloofde staatssteun'. Als 'Brussel' de regeling niet goedkeurt, 
moet de minister terug naar de tekentafel en zal het meerdere maanden 
duren voordat de regeling is aangepast.

De provincies hopen voordat de provinciale regeling in september sluit 
nog dertig bedrijven 'aan te kunnen kopen', volgens de RVO-stukken. Dat 
is erg optimistisch, als je bedenkt dat de afgelopen anderhalf jaar nog 
niet een boer zijn handtekening zette. Door het protest van de afgelopen 
weken zullen boeren minder snel geneigd zijn om te tekenen.

Opvolger van provinciale regeling

Inmiddels wordt er gewerkt aan een opvolger van de provinciale regeling 
voor 'piekbelasters'. Die moet de huidige regeling, die in september 
afloopt, vervangen. De tweede versie van de provinciale regeling wordt 
op een aantal punten aangepast, zegt LNV. Zo is de nieuwe regeling 
ruimer geformuleerd, waardoor veel meer boeren aan de voorwaarden 
voldoen, zo'n 3.900. Bij de huidige regeling waren dat 800. En het 
beroepsverbod wordt afgezwakt: onder bepaalde voorwaarden mag een boer 
elders verder. Ook deze regeling zal ter controle worden voorgelegd in 
Brussel.

Maar ook de opvolger kent nog zwaktes, zegt de Gelderse gedeputeerde 
Peter Drenth. Zo is de fiscale kant van de vernieuwde provinciale 
regeling nog niet goed geregeld, zegt hij. Zo moet een boer een premie 
van tienduizenden euro's betalen aan de Belastingdienst als hij zijn 
bedrijf beeindigt. Daardoor is onzeker wat een stoppende boer er 
uiteindelijk aan overhoudt. Sommige provincies lijken de problemen met 
de uitkoopregelingen beu. Het 'is zeker geen automatisme' dat Overijssel 
gebruik zal maken van de nieuwe provinciale regeling, zegt een 
woordvoerder van de provincie.

De komende maanden worden spannend. Als de uitkoopregelingen weinig 
animo blijven aantrekken, maakt dit mogelijk de weg vrij voor 
onteigening. Dit is een scenario dat boeren vrezen en het kabinet, uit 
angst voor verzet, het liefst zo weinig mogelijk inzet.

--------
(c) 2022 Mediahuis