[D66] Terugkijken: Eerste corona-evaluatie (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #887)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  16 februari 2022
Auteur: Maarten Keulemans, mmv Michiel van der Geest en Charlotte 
Huisman
URL:    
https://www.volkskrant.nl/wetenschap/van-verpleeghuizen-tot-testen-wat-kunnen-we-verwachten-van-de-eerste-corona-evaluatie~bf59c587/


Van verpleeghuizen tot testen: wat kunnen we verwachten van de
eerste corona-evaluatie?
--------------------------------------------------------------

De eerste officiele evaluatie van de corona-aanpak in Nederland is in 
aantocht. Woensdagochtend om 10 uur zal de Onderzoeksraad voor 
Veiligheid terugblikken op de eerste golf; de latere golven komen in 
vervolgrapporten. Over zeker vier belangrijke kwesties zal de Raad zich 
naar verwachting uitspreken.


De voorbereiding: leden we aan zelfoverschatting?

Terwijl het virus zijn eerste aarzelende stapjes zette in Europa - een 
geval in Bordeaux, een uitbraakje in Beieren - was men in Nederland 
vooral bezig zichzelf te feliciteren met hoe goed voorbereid het land 
wel niet was.

'In Nederland krijgen we, in tegenstelling tot China, de kans ons goed 
voor te bereiden op een eventuele komst van het virus', zei 
RIVM-directeur Hans Brug half februari nog op een bijeenkomst van 
ongeruste burgemeesters. 'In Nederland hebben we onze zorg en preventie 
en bestrijding uitstekend georganiseerd. Alle partijen zitten er 
bovenop.' Wat Brug niet wist, was dat het virus toen al rondging door 
het land - geen van de 'partijen' had het opgemerkt.

Helemaal onterecht waren de zelffelicitaties niet. Op internationale 
ranglijsten van pandemische voorbereidheid scoorde Nederland altijd 
goed, en geregeld wist het land introducties van ziektes als lassa en 
mers de kop in te drukken. In een gesprek met de Volkskrant, daags voor 
de eerste coronamelding, prees OMT-secretaris Aura Timen vooral de 
'fijnmazigheid' van het Nederlandse systeem, met huisartsen, GGD's en 
streeklaboratoria. 'We hebben geen speciaal ziekenhuis voor 
infectieziekten, en dat hebben we ook niet nodig', zei Timen. 'Iedereen, 
van huisarts tot verpleegkundige tot ziekenhuisarts, is toegerust om ook 
ten tijde van een uitbraak zijn verantwoordelijkheid te nemen.'

Totdat het coronavirus dwars door al die fijnmazige structuren heen 
denderde. Ineens bleek men te weinig voorraden te hebben, bleken 
ict-systemen niet op elkaar afgestemd, en bleek het ministerie weinig 
expertise in huis te hebben over infectieziektes. Het fantastische 
Nederlandse systeem, met zijn netwerken van ziekenhuislaboratoria en 
huisartsen en verplegers in iedere wijk, bleek eigenlijk maar een 
achilleshiel te hebben: een massale uitbraak van een pandemisch virus.


De verpleeghuizen: kind van de rekening?

Terwijl Nederland de eerste golf thuis uit zat en we applaudisseerden 
voor de 'helden van de zorg', was er een plek waar het virus bijna 
onopgemerkt huishield: de verpleeg- en verzorgingshuizen. Geen wonder: 
corona is een 'oudemensenziekte', zoals hoogleraar ouderengeneeskunde 
Rudi Westendorp zei in deze krant.

Toch bleek uitgerekend die ouderenzorg een soort blinde vlek. In het 
outbreak management team, vol vertegenwoordigers van de ic's en de 
ziekenhuizen, was de ouderenzorg aanvankelijk niet eens met een 
specialist vertegenwoordigd. En toen de schaarse mondkapjes en andere 
beschermingsmiddelen moesten worden verdeeld, kwam de ouderenzorg 
achteraan: het ministerie gaf de verdeling uit handen aan het Regionale 
Overlegorgaan Acute Zorg, en daar zitten de verzorgings- en 
verpleeghuizen niet in.

Tot overmaat van ramp konden medewerkers van verpleeghuizen zich niet 
laten testen, terwijl zorgmedewerkers in de ziekenhuizen dat bij 
verdenking van corona wel konden. Het gevolg was een perfecte storm: 
medewerkers, die vaak onbeschermd en ongetest er het beste van moesten 
zien te maken terwijl het virus om zich heen greep in de doelgroep van 
hoogbejaarde, kwetsbare, vaak dementerende en dwalende ouderen. Alleen 
bij een zekere besmetting mocht men beschermingsmiddelen inzetten. 
Terwijl uit de internationale onderzoeken toen al duidelijk was dat 
corona bij ouderen vaak niet goed is te herkennen.

Pas aan het einde van de eerste golf, in de loop van april, kwam de 
aandacht voor de ouderenzorg wat op gang. Tegen die tijd waren echter al 
duizenden ouderen gestorven, vaak in schrijnende eenzaamheid door het 
bezoekverbod, en waren hele afdelingen ontvolkt geraakt.


De communicatie: wordt het gerommel Rutte vergeven?

Met wegdraaiende ogen keken veel experts in de gezondheidscommunicatie 
naar het gerommel van het kabinet voor de camera, toen corona eenmaal om 
zich heen greep. Eerst was er de persconferentie over het verbod op 
handen schudden, door Rutte lacherig afgesloten met een handdruk met 
Jaap van Dissel. Daarna was er de toespraak uit het torentje, waar Rutte 
uitlegde dat het beleidsstreven 'groepsimmuniteit' was - wat tot op de 
dag van vandaag voeding gaf aan het idee dat men dus zoveel mogelijk 
mensen ziek wilde maken. En daarna gaf Rutte de regie uit handen, door 
keer op keer te benadrukken dat bij blind zou varen op het outbreak 
management team.

Dat laatste gaf ook alweer veel ruis, signaleerden kenners, omdat het de 
wetenschap in feite 'verpolitiekte' en verantwoordelijk maakte voor het 
beleid. Wetenschappers zouden er veel last van ondervinden: academische 
discussies over zaken als het nut van mondkapjes, schoolsluitingen of de 
avondklok werden voortaan uitgelegd als politieke opvattingen van het 
OMT, terwijl de betrokken wetenschappers zelf aan de talkshowtafels en 
in nieuwsuitzendingen werden bevraagd alsof ze gekozen politici waren.

Bovendien was er de publiekscommunicatie van de maatregelen zelf. Al 
direct waarschuwden kenners: ga er niet van uit dat persconferenties 
voldoende zijn om belangrijke doelgroepen zoals jongeren, 
laaggeschoolden of mensen laag op de sociaaleconomische ladder te 
bereiken. Maar een niveau lager rommelde het: er was onduidelijkheid wie 
nu over de communicatie ging, het ministerie of het RIVM, dat in eerste 
instantie de publiekscommunicatie kreeg toegeschoven.

Het bleek een speelveld dat vooral tot veel verwarring leidde over de 
coronaregels en zelfs over wat nu precies de grote lijn was van het 
beleid. Een belangrijke kiem voor de maatschappelijke verdeeldheid, die 
vooral na de eerste golf steeds meer begon op te spelen. Maar vooral 
ook: een lek, dat onnodig voor extra besmettingen zal hebben gezorgd, 
doordat mensen de spelregels niet kenden, begrepen of naleefden.


Het testen: kon dat niet beter?

Een van de fronten waarop de corona-aanpak vastliep, was dat van het 
testen. Terwijl landen in vooral Azie al volop in de weer waren met 
teststraten en WHO-voorman Tedros Adhanamon Ghebreyesus opriep tot 
'testen, testen, testen' (op 16 maart, de dag van Ruttes toespraak uit 
het Torentje), kreeg Nederland het op grote schaal testen maar niet van 
de grond.

Voor een deel zal de Onderzoeksraad voor Veiligheid het land dat 
vergeven. Tijdens de eerste golf ontstond er een nijpend tekort aan zo 
ongeveer alles, niet in de laatste plaats omdat door de 
coronamaatregelen de internationale handel stokte en diverse cruciale 
fabrieken stilvielen. Maar toen de rook een beetje optrok, bleek 
Nederland toch echt achter te lopen op landen als Duitsland, Italie en 
Denemarken. In Belgie, Portugal en Groot-Brittannie testte men zelfs 
ruim twee keer zoveel als bij ons.

Ten dele moet dat te maken hebben met bestuurlijke onhandigheid. 
Nederland had het testen belegd bij zijn netwerk van 
ziekenhuislaboratoria. Die werden sterk overvraagd, maar voelden er 
tegelijkertijd weinig voor om zichzelf overbodig te maken door grote 
internationale megalabs uit te nodigen. En veel artsen hebben toch al 
een ingebakken afkeer tegen massaal testen op iedere straathoek: zo'n 
test is normaliter hulpmiddel, nu zou het de status krijgen van een 
volwaardige diagnose.

Het gerommel was voor het ministerie uiteindelijk een van de redenen om 
in maart een 'coronagezant' aan te trekken die de boel weer moest 
vlottrekken. Maar toen gezant Feike Seibesma krap een halfjaar later 
weer vertrok, deed hij dat met onvrede, bleek uit een reconstructie door 
de Volkskrant. Adviezen van hem zouden zijn genegeerd, en het ministerie 
zou hem te veel hebben willen opvoeren als symbool van daadkracht.

Vergelijkbaar gerommel geldt rondom de persoonlijke beschermingsmiddelen 
- schorten, handschoenen, mondmaskers, pakken. In de eerste golf moest 
het ministerie halsoverkop op zoek naar spullen, met als gevolg een 
koortsachtige, haast surrealistische zoektocht naar materialen. 
'Iedereen zat met de handen in het haar', zoals een Haagse bron zich 
tegen deze krant liet ontvallen, in een reconstructie van de zoektocht.

--------
(c) 2022 DPG Media B.V.