[D66] Terugkijken: RIVM wist begin 2020 dat corona ramp kon worden (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #884, addendum)

Mon Feb 14 10:31:13 CET 2022

Bron:   NOS
Datum:  13 februari 2022
Auteur: Mitchell van de Klundert
URL:    
https://nos.nl/artikel/2417167-rivm-hield-rekening-met-catastrofale-impact-corona-maar-deelde-dat-niet-met-publiek
Ref:    
https://content10c1b.omroep.nl/urishieldv2/l27m34032a9371f41fbc00620a208e000000.31c6fcfbbc5705f1c275212e5b9deca0/nos/docs/Wob-deelbesluit_RIVM_februari_2020.pdf

RIVM hield rekening met 'catastrofale' impact corona, maar deelde
dat niet met publiek
-----------------------------------------------------------------

Er is geen reden tot zorg over het coronavirus, zei het RIVM 
publiekelijk in februari 2020. Maar achter de schermen bij het 
RIVM-management was de stemming heel anders. Nog voor de eerste 
besmetting was gemeld, werd er rekening gehouden met catastrofale 
gevolgen en tienduizenden coronadoden.

Dit blijkt uit duizenden e-mails van managementteam-leden van het RIVM 
die recent zijn vrijgegeven door het ministerie van Volksgezondheid. De 
stukken zijn gepubliceerd na Wob-verzoeken van de NOS en andere media. 
Ze laten zien dat het RIVM niet werd overvallen door de komst van het 
coronavirus naar Nederland.

Vragen over de Wob-stukken wilde het RIVM niet beantwoorden, wel gaf het 
instituut een algemene reactie, die onder dit artikel is gepubliceerd. 
Het RIVM wijst erop dat het in de stukken gaat om scenario's, niet om 
voorspellingen.

De stukken beginnen in februari 2020, als corona Nederland nog niet 
heeft bereikt. 'Het is nog te vroeg om te zeggen of we ons zorgen moeten 
maken. Er is nog te veel onduidelijk', zegt Jaap van Dissel, directeur 
van het Centrum voor infectieziektebestrijding (Cib) van het RIVM in de 
eerste technische briefing in de Tweede Kamer. In de media gaat het dan 
vooral over de coronabesmettingen in China en de evacuatie van 
Nederlanders.

Maar op 9 februari 2020 gaan alarmbellen af in het RIVM-gebouw in 
Bilthoven. Een net opgericht 'responsteam' probeert de gevolgen van het 
coronavirus voor Nederland in te schatten, en wat de onderzoekers vinden 
is niet geruststellend. 'De impact van een nCoV epidemie komt uit op een 
classificatie als ernstige tot catastrofale bedreiging voor de nationale 
veiligheid', mailt een onderzoeker naar zijn bazen. 'Het leek me goed om 
dit met jullie te delen'. De term nCoV is een afkorting voor een 'nieuw 
coronavirus'.

Bekijk hier de e-mail (klik op de afbeelding om te vergroten):
https://cdn.nos.nl/image/2022/02/13/830838/1024x576a.jpg

Voor de risicoanalyse maken de RIVM-onderzoekers gebruik van een 
leidraad waarmee ze inschatten hoe ernstig een gebeurtenis of ramp kan 
zijn. De classificatie 'catastrofaal' staat op de hoogste plaats, er kan 
dan sprake zijn van meer dan 10.000 doden en een ontwrichting van de 
samenleving.

Directieleden van het RIVM, van wie de namen in de Wob-stukken 
onleesbaar zijn gemaakt, overleggen met het ministerie van 
Volksgezondheid (VWS) over de analyse. Op 10 februari mailt een 
RIVM-directielid: 'VWS is akkoord dat we even de tijd nemen, en 
verschillende scenario's qua ziektelast / verspreidingssnelheid / 
benodigde zorgcapaciteit berekenen.'

https://cdn.nos.nl/image/2022/02/13/830839/1024x576a.jpg

Over de analyse wordt in de dagen die volgen door het RIVM en minister 
Bruno Bruins voor Medische Zorg niets gezegd in de media en tegen de 
Tweede Kamer. De corona-situatie in China voert de boventoon. Op 13 
februari zegt Van Dissel in een interview met de NOS dat uitspraken doen 
over het gevaar van de ziekte buiten de Chinese provincie Hubei lastig 
blijft.

Later die dag verandert het beeld van corona binnen het RIVM compleet, 
maar die informatie komt opnieuw niet naar buiten. Er zijn nieuwe 
berekeningen gemaakt. Een RIVM-medewerker mailt: 'We hopen dat dit helpt 
bij de voorbereiding op de containment fase en bij de voorbereiding op 
de mitigation fase.'

Met containment (indammen) wordt bedoeld dat het virus zo veel mogelijk 
buiten de deur wordt gehouden. Met mitigation (afvlakken) wordt bedoeld 
dat de verspreiding van het virus wordt afgeremd door het nemen van 
maatregelen. Met die laatste aanpak wordt dus op 13 februari al serieus 
rekening gehouden door het RIVM.

Bekijk hier de e-mail (klik op de afbeelding om te vergroten):
https://cdn.nos.nl/image/2022/02/13/830840/1024x576a.jpg

Op die 13de februari wordt op een vergadering bij het RIVM ook besloten 
een dag later naar het ministerie te gaan om 'een beeld te geven wat ons 
te wachten staat'. Het RIVM neemt de volgende boodschap mee: 'Worst case 
scenario: 6x zo erg als de seizoensinfluenza qua aantal doden.'

Ter vergelijking: bij een gemiddelde griepgolf vielen de afgelopen jaren 
zo'n 6000 doden per jaar.

Bekijk hier het vergaderverslag:
https://cdn.nos.nl/image/2022/02/13/830841/1024x576a.jpg

Een week later zegt Jaap van Dissel bij de tweede technische briefing in 
de Tweede Kamer niets over een mogelijke scenario met duizenden doden. 
Hij vergelijkt daar de situatie op dat moment in China met een griepgolf 
bij ons. 'Dat wil helemaal niet zeggen dat ik hier nu de boodschap wil 
neerzetten dat er niks aan de hand is, dus begrijp mij goed', zegt hij.

'Maar ik dacht: het is toch even goed om iets van perspectief en nuance 
te bieden ten opzichte van de griep die wij in Nederland hebben. In 
wezen is gemiddeld genomen in Hubei gaande wat er op dit moment in 
Nederland aan griep speelt', zegt Van Dissel.

Van Dissel zegt tijdens de briefing ook niet dat het RIVM op 14 februari 
bij het ministerie om actie heeft gevraagd. In het vergaderverslag 
staat: 'Hij [de naam is onleesbaar gemaakt] wil bij VWS vast aansturen 
op inkopen zuurstof (zodat ouderen buiten het ziekenhuis medische zorg 
kunnen krijgen, hoe dat is nog niet uitgewerkt), en inslaan van 
medicatie (remdesivir en andere antivirale middelen).'

Er werd op dat moment al rekening gehouden met een grote belasting van 
de ziekenhuizen als gevolg van het coronavirus. Ook dat er mogelijk niet 
genoeg plek voor iedereen zou zijn, werd al genoemd.

Uit het vergaderverslag blijkt verder dat er bij het RIVM halverwege 
februari al sterke aanwijzingen zijn dat besmette mensen anderen kunnen 
besmetten voordat ze ziek worden. Met de kennis van nu ligt dat voor de 
hand, maar destijds was daar nog veel onduidelijk over en zei het RIVM 
dat besmetting vooral plaatsvond via mensen die klachten hadden. In de 
mails wordt geopperd dat als de informatie over pre-symptomatische 
besmettingen klopt, er moet worden overwogen om personen waarmee een 
besmet iemand nauw contact heeft gehad ('hoog-risico contacten') 
preventief in quarantaine te plaatsen.

Bekijk hier het vergaderverslag:
https://cdn.nos.nl/image/2022/02/13/830842/1024x576a.jpg

Op 14 februari, de dag dat het RIVM volgens het vergaderverslag bij 
minister Bruins van Volksgezondheid een scenario met tienduizenden doden 
als gevolg van corona presenteert, verschijnt er ook een uitlegfilmpje 
over het coronavirus op de website en het Twitter-account van het RIVM.

In dat filmpje wordt iets totaal anders gepresenteerd. Directielid Aura 
Timen, directeur van het Centrum Landelijke Coordinatie 
Infectieziektebestrijding (LCI) van het RIVM, zegt: 'Op dit moment is er 
geen reden om je zorgen te maken om het coronavirus.' Ze legt uit dat 
iemand die koorts en keelklachten heeft, waarschijnlijk iets anders 
heeft dan het coronavirus en zegt: 'Ik denk niet dat we het probleem 
onderschatten in Nederland.'

Iets soortgelijks gebeurt ook op 21 februari. Aura Timen werpt op een 
symposium een vraag op: 'Loopt Nederland gevaar?'. Ze beantwoordt de 
vraag zelf: 'Op dit moment lijkt het mij dat we veilig zijn in 
Nederland.'

Twee dagen later op 23 februari wordt op het RIVM heen-en-weer gemaild 
over de coronasituatie in Italie, daar is dan een aantal clusters van 
besmettingen gemeld. 'Nu er een uitbraak is in Italie (...) lijkt het me 
zeer waarschijnlijk dat de eerste infecties binnenkort ook in Nederland 
zullen zijn of al zijn', mailt iemand. 'En ik kan speculeren over de 
duur van containment maar ik vrees dat het niet lang gaat duren ivm met 
vele importaties.'

https://cdn.nos.nl/image/2022/02/13/830843/1024x576a.jpg

Een dag erna zit Jaap van Dissel bij Nieuwsuur. Hij noemt de situatie in 
Italie 'ernstig' en legt uit dat de tactiek van Nederland is om het 
virus te kop in te drukken (containment), en dat als dit niet lukt, het 
virus te vertragen. Er wordt volgens Van Dissel ingezet op het snel 
ontdekken van besmettingen.

Uit de Wob-stukken blijkt dat het RIVM op dat moment al met heel andere 
zaken bezig is. Zo staat in scenario's die op 24 februari via een Google 
spreadsheet-link worden gedeeld met OMT-leden, dat er al rekening wordt 
gehouden met een overbelast zorgstelsel. Ook wordt er gesignaleerd dat 
er in de containmentfase een tekort aan persoonlijke 
beschermingsmiddelen (zoals mondneusmaskers) kan zijn.

Uit een email van 25 februari, er is dan nog geen coronapatient in 
Nederland gemeld, blijkt dat bij een RIVM-directielid al duidelijk is 
dat de overheid weinig kan doen als er eenmaal een corona-epidemie is in 
Nederland. 'Het is te complex en te groot. Wij als samenleving moeten 
het oplossen', schrijft hij.

De RIVM'er vervolgt de mail met het noemen van een mogelijke aanpak: 'We 
zijn sociale mensen met behoefte aan contact face-to-face en fysiek, 
maar we moeten dit nu beperken voor misschien best een lange tijd 
(maanden ipv weken) en dit is dus niet leuk en heeft een prijs (...) 
Volgens mij kunnen we dit hierboven best communiceren en de bevolking 
mobiliseren, dit aanzwengelen en faciliteren.'

https://cdn.nos.nl/image/2022/02/13/830844/1024x576a.jpg

Het communiceren van het bovenstaande, wat neerkomt op een eventuele 
maandenlange lockdown en het beperken van contacten, gebeurt niet. 
Sterker: op 27 februari wil minister Bruno Bruins in de eerste 
aflevering van het live-programma Feiten en Fabels over het coronavirus 
vooral niet te alarmerend zijn.

'Wij treffen voorzorgsmaatregelen om een uitbraak te voorkomen. En als 
zich toch een patient aandient dan is de vervolgstap dat je wil kijken 
hoe we de uitbraak zo klein mogelijk kunnen houden. Ik vind ook dat we 
daar de woorden en de maatregelen bij moeten kiezen', zegt hij in 
reactie op zijn Duitse collega die dan al spreekt van een 
corona-epidemie.

Aan het einde van die uitzending krijgt Bruins een briefje toegeschoven. 
'Er wordt mij bevestigd dat er een patient is met het coronavirus in 
Nederland', leest hij voor. Daarna gaat het snel. Ruim twee weken later 
wordt aan alle Nederlanders gevraagd om sociaal contact te vermijden, 
worden de scholen gesloten en wordt de anderhalve meter afstand 
ingevoerd. De coronacrisis, die het RIVM al zag aankomen, is dan 
begonnen.

Het RIVM heeft dit artikel kunnen lezen voor publicatie. Ook is de vraag 
gesteld waarom informatie die wees op ernstige gevolgen van het 
coronavirus niet is gedeeld met het publiek. Vragen wilde het RIVM niet 
beantwoorden, wel gaf het instituut een algemene reactie op het artikel. 
Die reactie luidt:

'In de beschreven mailwisseling is sprake van het doornemen van 
verschillende mogelijke scenario's. Daarbij bekijk je alle mogelijkheden 
dus ook de worst case scenario's. Een veel voorkomend misverstand is dat 
scenario's hetzelfde zijn als voorspellingen. Dat lijkt ook in dit stuk 
zo te zijn. Scenario's zijn echter wezenlijk anders dan voorspellingen. 
Scenario denken is een manier om het nadenken over allerlei mogelijke 
situaties te stimuleren. Voorspellingen zijn daarentegen wat je op basis 
van (wetenschappelijke) analyses verwacht of het meest waarschijnlijk 
acht. De verschillende scenario's en analyses zijn in het OMT besproken 
en hebben geresulteerd in de OMT adviezen aan VWS. Het is goed om je 
daarbij te realiseren dat dit steeds gebeurde op basis van de op dat 
moment aanwezige kennis. Nieuwe kennis resulteerde vervolgens in nieuwe 
adviezen.'

Aan het ministerie van Volksgezondheid (VWS) is gevraagd of de 
scenario's van het RIVM destijds zijn gedeeld met het VWS en wat daar 
vervolgens mee is gebeurd. Ook is gevraagd waarom de informatie niet is 
gedeeld met het publiek of de Tweede Kamer. Het ministerie zegt komende 
week met een reactie te komen.

De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) publiceert komende woensdag een 
eerste rapport over de Nederlandse aanpak tijdens de eerste golf van de 
coronapandemie en de voorbereidingen die waren getroffen.

Onderzoeksverantwoording

Deze reconstructie is gebaseerd op 1290 pagina's (.pdf) met 
mailwisselingen binnen het RIVM, die het ministerie van Volksgezondheid 
heeft vrijgegeven na een beroep van de NOS en andere media op de Wet 
openbaarheid van bestuur (Wob).
https://content10c1b.omroep.nl/urishieldv2/l27m34032a9371f41fbc00620a208e000000.31c6fcfbbc5705f1c275212e5b9deca0/nos/docs/Wob-deelbesluit_RIVM_februari_2020.pdf

De meest relevante stukken die zijn gebruikt in het artikel staan op de 
pagina's 119, 120, 170, 171, 173, 183, 184, 441, 445, 446, 450, 460, 
461, 1052, 1053 en 1099.

In de Wob-stukken zijn namen van RIVM'ers onleesbaar gemaakt. Wel zegt 
het ministerie in een brief bij het Wob-verzoek dat: 'De inventarisatie 
van e-mailberichten zich (heeft) beperkt tot de e-mailboxen van MT-leden 
en hoger.'

De Wob-stukken zijn vergeleken met de publieke uitingen van het RIVM in 
de maand februari. Daarbij is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: 
alle nieuwsberichten van grote Nederlandse media, alle Journaal- en 
andere nieuwsuitzendingen, socialemediaposts, technische briefings, 
Kamerbrieven en eerdere reconstructies die gemaakt zijn over deze 
periode.

--------
(c) 2022 NOS