[D66] Corona Update: Een blik op mogelijke nieuwe varianten

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  7 februari 2022
Auteur: Maarten Keulemans
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/na-omikron-zal-het-virus-verder-muteren-maar-hoe-een-blik-op-mogelijke-nieuwe-varianten~be4384b6/


Na omikron zal het virus verder muteren. Maar hoe? Een blik op
mogelijke nieuwe varianten
--------------------------------------------------------------
De omikronvariant is niet de laatste coronavariant die de wereld over 
zich heen krijgt, zeggen virologen vrijwel unaniem. De eerste 
nieuwkomers zijn misschien zelfs al onder ons. Een blik vooruit: 'Dit is 
een spel van de ongelooflijk grote aantallen.'


1 De variant van de omikronvariant grijpt om zich heen

Daar was hij opeens, in een teststraat in Utrecht, in Limburg en in 
Noord-Holland, in de kelen van zomaar enkele mensen die met 
verkoudheidsklachten naar de GGD waren gegaan.

Een versie van het coronavirus die men hier nog niet kende. Het liep 
tegen Kerst, het land was net in lockdown gegaan vanwege de razendsnel 
oprukkende omikronvariant. Maar hier, op het puntje van het 
wattenstaafje, zat alweer de volgende, nog geavanceerdere versie van het 
virus. Een variant van de omikronvariant, genaamd BA.2.

Nederland is een van de 57 landen waar BA.2 om zich heen grijpt, maakte 
de WHO deze week bekend. Volgens cijfers uit Denemarken, waar BA.2 bijna 
alle andere varianten heeft verdrongen, is BA.2 ongeveer 30 procent 
besmettelijker dan de 'gewone' omikronvariant. Een kwestie van tijd dus 
voordat hij ook bij ons de overhand krijgt. Vele tientallen keren is 
BA.2 al bij steekproeven in Nederland gevonden.

Gelukkig lijkt ook omikronversie BA.2 minder ziekmakend. En er zijn 
aanwijzingen dat vaccins en antistoffen nog wel wat greep op hem hebben, 
vertelt Marion Koopmans, wier Erasmus MC een van de centra is dat het 
virus onderzoekt. In elk geval bewijst BA.2 een ding: namelijk dat het 
coronavirus bepaald nog niet is uitgeevolueerd.

'Omikron is honderd procent zeker niet de laatste variant die we gaan 
zien', is aan het Amsterdam UMC ook de overtuiging van arts-microbioloog 
Matthijs Welkers. 'Bij elke replicatiecyclus van het virus worden er 
kleine kopieerfoutjes in die virussen ingebouwd, dat gaat gewoon door.'

Zeker nu het virus iedere dag vele miljoenen mensen besmet, verspreid 
over de aardbol. Miljoenen kelen waarin het virus zich vervolgens 
miljoenen keren vermeerdert, met alle mogelijke kopieerfoutjes van dien. 
'Dat maakt dit echt een number's game, een spel van de ongelooflijk 
grote aantallen', zegt Koopmans.

En daarbij is er het tweede element: 'selectie'. Nu steeds meer mensen 
het virus hebben gehad of zijn gevaccineerd, zijn virussen in het 
voordeel die toevallig net de juiste combinatie van eigenschappen vinden 
om zich toch nog te kunnen voortplanten. Ziedaar het aambeeld waarop 
nieuwe varianten worden gesmeed. 'De circulatie van het virus is zo hoog 
dat het haast niet anders kan dat er door selectie bepaalde varianten 
komen bovendrijven', verwacht Koopmans.


2 'Talloze andere ziekten zijn ook niet milder geworden'

Aanvankelijk hoopten wetenschappers nog dat het nieuwe coronavirus niet 
bijster goed is in het muteren. Misschien zat hij wel op het topje van 
zijn kunnen en valt er weinig meer aan hem te verbeteren, vermoedde men. 
Eventuele mutaties die hij tijdens het kopieren opdeed, zouden hem van 
de piek af duwen en hem minder besmettelijk maken in plaats van meer. 
Hoopte men.

Toen dook in Engeland de besmettelijkere alfavariant op, vermoedelijk 
ontstaan in het lichaam van iemand met een verzwakt immuunsysteem die 
chronisch was geinfecteerd. In Zuid-Afrika ontstond intussen de 
betavariant, in Zuid-Amerika de gammavariant. Allebei varianten die een 
beetje kunnen ontsnappen aan antistoffen, de grijpertjes van het 
immuunsysteem. Waarna in India afgelopen lente de nog besmettelijkere 
deltavariant ontstond, die de wereld veroverde.

En nu dus omikron. Ook die heeft dermate veranderde stekeltjes dat hij 
heel behoorlijk aan antistoffen kan ontsnappen. Bovendien heeft hij een 
slimme truc aan boord: een alternatieve manier om cellen te besmetten, 
via vetblaasjes die de cel in bubbelen. Dat lukt alleen in de neus- en 
keelholte en nauwelijks dieper in de luchtwegen en in de longen, waar 
cellen iets andere eigenschappen hebben. Het gevolg: een variant die 
makkelijker wegspringt uit de keel en die stukken besmettelijker is, 
maar die ook minder mensen met longontsteking het ziekenhuis in jaagt.

Verleidelijk om te denken: mooi, daar zijn we vanaf, dit is de 
eindvariant, het virus wordt dus steeds ongevaarlijker. Maar zo zit het 
niet, zegt zowel Welkers als Koopmans. 'Talloze andere ziekten die al 
eeuwen rondgaan zijn ook niet milder geworden', brengt Welkers in 
herinnering. En sars-cov-2, zoals het coronavirus officieel heet, heeft 
zelf al bewezen dat het ook meer ziekmakende varianten kan voortbrengen: 
delta geeft een wat heftiger ziektebeeld dan eerdere varianten. Wie weet 
geeft de volgende variant gewoon weer longontsteking. Met die virussen 
weet je het maar nooit.

Toch maakte delta minder slachtoffers, om een simpele reden: veel mensen 
waren beschermd, door vaccinatie of het doormaken van de infectie. 'Het 
virus wordt niet milder, de uiting van de ziekte wordt milder', zegt 
Welkers.

Koopmans wijst op een wat dat betreft hoopvolle, net verschenen studie. 
David Veesler en collega's van de Universiteit van Washington 
onderzochten de bloedmonsters van onder meer mensen die na vaccinatie 
toch weer geinfecteerd waren geraakt. Dat had hun een vernieuwde, maar 
vooral ook bredere afweer opgeleverd. Op een gegeven moment kent het 
afweersysteem die coronavirussen wel.

'Deze studie stelt dat het niet zozeer uitmaakt waaraan je wordt 
blootgesteld, het is het aantal blootstellingen dat telt', zegt 
Koopmans. 'Als je dat doorredeneert, zouden we dat effect ook moeten 
gaan zien in de bevolking, naarmate we vaker aan dit virus blootgesteld 
gaan worden.'

Het coronavirus zou zoiets worden als het RS-virus: wie het virus als 
kind voor het eerst krijgt, kan er goed ziek van worden, maar nadat we 
de eerste besmetting hebben doorgemaakt, kunnen we alle volgende 
besmettingen wel aan, zonder al te ziek te worden.

Jammer dat er nog een mogelijkheid is: dat het coronavirus zoiets wordt 
als de griep. Een virus dat ons keer op keer overtroeft met nieuwe 
varianten, waar we steeds weer opnieuw last van krijgen - een enkele 
keer zelfs extreem veel.


3 Het virus lijkt uit een evolutionaire snelkookpan te komen

Omikron is bijzonder om nog een reden: hij lijkt een raadselachtig 
binnendoorweggetje te hebben genomen door de evolutie.

Dat zit zo. Van de ruim vijftig veranderingen die het virus aan zijn 
bouwstenen heeft ondergaan - toch een idioot groot aantal - zitten er 
dertien op een plek waar virologen het totaal niet hadden verwacht. Een 
plek halverwege zijn stekels, waar de evolutie eventuele veranderingen 
normaal gesproken gelijk weer uitwist. Het lijkt erop alsof het 
coronavirus een poosje heeft verkeerd in een evolutionaire snelkookpan 
waar heel andere wetten gelden - een andere diersoort dan de mens.

Dat zou meteen een ander mysterie verklaren: waarom omikron geen 
nakomeling is van delta of alfa, maar afstamt van een van de vroegste 
coronavirussen, de stam die zich als eerste over Europa verspreidde. 
Bovendien heeft omikron stekeltjes die verdacht goed passen op de cellen 
van wilde muizen en ratten. Zou dat zijn waar omikron vandaan komt: 
overgesprongen van de mens op een knaagdier, en na een tijdje daar te 
hebben gesudderd weer terug?

Dat zou de boel behoorlijk ingewikkeld maken, zo'n virus dat sprongen 
neemt door de evolutie, hup over de soortgrens, zeggen experts. 
Virologen moeten dan opeens naar veel meer kanten tegelijk kijken. 'En 
er zijn bij dit virus enorm veel dierlijke reservoirs', zegt 
evolutiebioloog Tom Wenseleers (KU Leuven). 'Herten, nertsen, hamsters, 
katten, muizen, marters, dassen. Zelfs nijlpaarden.'

Een andere mogelijkheid is dat omikron is ontstaan in het lichaam van 
iemand met een haperend immuunsysteem, die langdurig met het virus 
rondzeulde. In Zuid-Afrika beschreven artsen onlangs het geval van een 
22-jarige vrouw met hiv, die al negen maanden lang corona had. Meer dan 
twintig mutaties had het virus in die tijd in haar lijf opgedaan, 
schermend met de verzwakte afweer van de vrouw.

Zo kan de evolutie een kontje krijgen, in sneltreinvaart op nieuwe 
ideeen komen, totaal nieuwe varianten uitspuwen. Dat zou kunnen leiden 
tot de situatie dat er, net als bij de griep, nu en dan een nieuwe 
variant komt aanzeilen die zo afwijkt van al het voorgaande dat ons 
lichaam er weer helemaal aan moet wennen - kuchend en rillend van de 
koorts en wel. 'Omikron hadden we ook totaal niet verwacht', zegt 
Welkers.

Een iets andere mogelijkheid, denkt Wenseleers, is dat corona zich 
ontwikkelt naar analogie met influenza B. Na het huidige omikronseizoen 
zou ons lijf zo zijn ingesteld op omikron dat nakomelingen van de 
deltavariant weer meer kans krijgen - waarna een seizoen later onze 
afweer tegen delta weer wat verslapt en we weer een omikrongolf kunnen 
krijgen. 'Zo'n patroon, van twee elkaar afwisselende stammen, zien we 
bij influenza B, maar ook bij corona-verkoudheidsvirus OC43', zegt 
Wenseleers. 'Dat maakt dit wel een denkbaar scenario.'


4 De wetenschap maakt zich op voor een lange, taaie strijd

Zo sluipt het coronavirus om ons heen, ongeduldig, voortdurend zoekend 
naar een opening, een nieuwe kans om ons te bespringen. 'Dit is niet het 
eindpunt', zegt Koopmans beslist. 'Dat zie je al aan BA.2.'

Een jaar of wat, dan wordt het misschien wat rustiger en ontstaat er 
misschien iets wat biologen een 'dynamisch evenwicht' noemen, een soort 
wapenstilstand met het virus. Misschien zijn we dan zo breed beschermd 
dat nieuwe varianten ons weinig meer doen. Of misschien kan het virus 
uiteindelijk toch minder kanten op dan we denken.

De wetenschap maakt zich intussen op voor een lange, taaie strijd. De 
WHO riep onlangs op om het internationale onderzoek naar mutaties en 
varianten beter op elkaar af te stemmen, vertelt Koopmans. Zo hoopt men 
iets van een plattegrond te kunnen opstellen van het evolutionaire 
landschap waardoorheen het virus zich beweegt: als het virus die-en-die 
mutatie ontwikkelt, pas dan op, dan is hij een gevaarlijke weg 
ingeslagen.

Bij griep doet men het zo al jaren. 'Je wilt kunnen voorspellen: welke 
veranderingen hebben welke consequenties? Als je bepaalde mutaties ziet 
die kunnen leiden tot immuunontsnapping, kun je dat wellicht sneller 
inbouwen in vaccins', zegt Koopmans. Want vaccinatie blijft een van de 
belangrijkste wapens, al dan niet als seizoensprik voor bepaalde 
risicogroepen, net als de griepprik.

Zelfs dat seizoen is niet helemaal zeker, zegt Welkers. Zeker, het ligt 
voor de hand dat corona zich vooral roert als de r in de maand zit, 
hoogseizoen voor luchtwegvirussen. Maar ook wijst Welkers op een studie 
van voor de pandemie, waarbij infectieziektenexpert Jeff Shaman en 
collega's 's zomers in New York keel- en neusmonsters afnamen bij 
toeristen. Van de luchtwegvirussen die men aantrof, was een op de vijf 
een corona-verkoudheidsvirus. Een aanwijzing dat coronavirussen ook 
prima kunnen rondgaan in hartje zomer, zegt Welkers. 'In theorie kun je 
ook een zomerpiek behouden.'

Een andere vraag is wat we nog in stelling willen brengen tegen corona, 
mocht het ons maar blijven aanvallen. 'Daarover gaan we discussie 
krijgen', voorziet Welkers. 'Voor grootscheepse maatregelen is op een 
gegeven moment geen draagvlak meer. Dat opent de vraag: welke 
maatschappelijke impact willen we accepteren? Welke infectielast hoort 
nog bij het leven, waar trekken we de grens?'

Onze kennismaking met corona is nog maar net begonnen. 'We zitten nog zo 
vroeg in de pandemie', zegt Welkers.

--------
(c) 2022 DPG Media B.V.