[D66] Ijsbeergate: Kwik en goud - Mercurius en de Zon (7)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

[Merk op dat ook dit artikel geen gewag maakt van meteorologie. Kwik 
meten in bodemmonsters: Mercurius is immers de Rex Mundi; kwik tast de 
hersenen aan want Mercurius is de God van de Geest. Een 'maagdelijk 
landschap' refereert trouwens naar een Eenhoorn' en 'goud' naar 
Zeus/Zon']


Bron:   Trouw
Datum:  3 augustus 2022
Auteur: Rob Buiter
URL:    
https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/de-noordpool-is-eerder-een-afvoerputje-dan-een-maagdelijk-landschap~b41f0aa4/


De noordpool is eerder een afvoerputje dan een maagdelijk landschap
-------------------------------------------------------------------

Deze zomer voer een schip met vijftig wetenschappers rond Spitsbergen om 
klimaat- en milieuonderzoek te doen. Deel 3 in een serie: plasticrapers 
op het strand, maar ook de analyse van kwik in de bodem laten zien dat 
het Noordpoolgebied lang niet zo ongerept is als gedacht.

Het is een stukje strand van een paar honderd meter, meer is het niet. 
Maar onderzoeker Eelco Leemans geeft een dozijn vrijwillige 
plasticrapers toch ieder een grote boodschappentas om afval in te 
verzamelen. Het strand ligt aan de punt van het eilandje Edgeoya, aan de 
oostkant van de archipel Spitsbergen. De eilanden liggen boven de 
poolcirkel, dus baden in deze tijd 24 uur per dag in het licht. Een 
maagdelijk, Arctisch landschap. Zou je hopen.

Wanneer de twaalf vrijwilligers zich in rommelige slagorde tussen de 
waterlijn en het vloedmerk in beweging zetten, een meter of 25 
landinwaarts, wordt de illusie algauw verstoord. Een scheepstouw, een 
afgesneden stuk visnet, de resten van een boei, maar ook een flesje met 
bedorven cola er nog in, een slipper en een eenzame rechter sportschoen 
... er blijkt van alles tussen de stenen te liggen.

Wanneer het einde van het strand bereikt is, past 24 kilo afval net in 
tien grote boodschappentassen. In een geimproviseerd laboratorium op het 
schip de MV Ortelius wordt het vervolgens minutieus gesorteerd: netten 
bij het label 'vistuig', touwen in de categorie 'scheepsafval', een 
afwasborstel bij 'huishoudelijk' en de sportschoen bij 'overig'.


Gele hard plastic wokkel

Een enorme, gele, hard plastic 'wokkel' van vier meter lang kost wat 
hoofdbrekens. Navraag bij verschillende mensen uit het vak leert dat het 
waarschijnlijk de bescherming is die rond een bundel 
elektriciteitskabels op een schip wordt gedraaid. Scheepsafval dus. Die 
categorie was uiteindelijk verreweg het grootst, zag Leemans.

Bijna 80 procent van het afval was direct afkomstig uit de visserij. 
'Blijkbaar is het nog steeds te makkelijk om afgesneden stukken visnet 
en ander afval van een schip maar overboord te kiepen. Het zou goed zijn 
wanneer havens gratis of zelfs verplichte faciliteiten zouden hebben om 
afval van schepen in te leveren.' In de haven van Longyearbyen, waar de 
Ortelius aan het eind van de expeditie aanmeerde, kan strandafval gratis 
in een container worden gedaan.


De hoeveelheid afval wekt alom verbazing

Aan boord van de Ortelius was ook Jim Boonman, onderzoeker aan de Vrije 
Universiteit van Amsterdam. Hij vertrok met een kist vol watermonsters 
uit Spitsbergen naar het lab, thuis. 'Eerder onderzoek heeft al laten 
zien dat zo goed als overal op aarde microplastics te vinden zijn', weet 
Boonman. 'Met monsters die ik uit kleine meertjes en riviertjes op de 
toendra heb genomen en ook uit het zeewater, hoop ik te ontdekken 
hoeveel microplastics in dit onaangetaste gebied te vinden zijn.'

De hoeveelheid afval wekt alom verbazing aan boord van de Ortelius, waar 
vijftig wetenschappers en vijftig toeristen aan boord waren, voor een 
wetenschappelijke expeditie van het Arctisch Centrum van de 
Rijksuniversiteit Groningen en de nationale onderzoeksfinancier NWO. Wie 
dacht in een maagdelijk landschap rond te varen werd door het 
veldonderzoek van Leemans en Boonman ruw uit die droom verstoord.


Kwik slaat vooral neer op koude plekken

Ook mileutoxicoloog Nico van den Brink van Wageningen Universiteit en 
milieukundige Frits Steenhuisen van het Arctisch Centrum verstoren die 
idylle. Van den Brink verzamelt op verschillende plekken bodemmonsters 
waarin hij de hoeveelheid kwik vaststelt. 'Uit eerdere metingen weten we 
al dat we hier aanzienlijk meer kwik in de bodem vinden dan je op basis 
van menselijke activiteiten zou verwachten', vertelt Van den Brink.

'Kwik is een vrij vluchtig metaal. Het zit van nature in 
plantenmateriaal en daardoor ook in een meer geconcentreerde hoeveelheid 
in steenkool. Wanneer steenkool wordt verbrand, komt het in de lucht. En 
net als water dat het eerst op een koud raam condenseert, slaat het kwik 
ook vooral neer op koude plekken. Aan de beide polen', aldus Van den 
Brink.

Het is bepaald niet alleen steenkool dat kwik in de lucht en naar de 
Arctis brengt. Na het nodige recherchewerk vond Steenhuisen dat de 
zogeheten ambachtelijke goudwinning in landen als Suriname en Ghana 
wereldwijd de grootste bron van vervuiling is: een geschatte 40 procent 
van alle kwik die wij de lucht in brengen.

'Gezeefd goud uit bijvoorbeeld rivieren wordt door de goudzoekers 
geconcentreerd door het aan kwik te binden', legt Steenhuisen uit. 'Die 
goud-kwikverbinding wordt vervolgens onder een gasbrander of boven een 
houtvuurtje op een lepel verbrand. Het kwik vliegt de lucht in en het 
pure goud blijft achter.'


Experiment met ganzen

Behalve de goudwinning zijn ook de cementindustrie en de winning van 
andere metalen belangrijke bronnen van kwik dat de lucht in vliegt. 
'Maar betrouwbare informatie is daar nauwelijks over te vinden', zegt 
Steenhuisen. 'Alleen door diep in verschillende databestanden te duiken, 
kon ik een goede indruk krijgen van de belangrijkste bronnen. Zo kon ik 
achterhalen dat cementfabrieken niet alleen steenkool gebruiken bij de 
productie, maar ook allerlei afval, zoals autobanden.'

In totaal werd in 2015 wereldwijd ruim twee miljoen kilo puur kwik door 
de mens in de atmosfeer gebracht. Hoeveel de natuur daar nog aan 
toevoegt uit bijvoorbeeld vulkanen is nog niet onderzocht. Maar dat de 
bulk van dat kwik rond de polen weer met sneeuw uit de lucht komt, is 
inmiddels wel duidelijk.

Enkele jaren terug deed Van den Brink al onderzoek naar de effecten van 
al dat kwik. Hij liet twee groepen ganzen in de nabijheid van mensen uit 
het ei komen. De ene groep werd vervolgens uitgelaten op een stuk 
toendra met relatief veel steenkoolresten uit de - inmiddels gesloten - 
mijnen van Spitsbergen. De andere groep mocht op relatief schone grond, 
met meetbaar minder kwik grazen.

Nader onderzoek leerde dat de 'vuile' ganzen meer dopaminereceptoren in 
hun brein hadden en zich ook geagiteerder gedroegen. Bovendien hadden ze 
een slechtere immuunrespons wanneer ze werden blootgesteld aan een 
onschuldig stukje virus. 'De kwikgehalten in de bodem, waarvan wij een 
significant effect zagen op de dieren, waren nota bene drie keer lager 
dan wat we in Nederland als veilig bestempelen', zo stelt Van den Brink 
enigszins onderkoeld vast.

'Maar dit zou dus wel degelijk consequenties kunnen hebben, niet alleen 
voor de ganzen zelf, maar bijvoorbeeld ook voor de situatie rond de 
vogelgriep. Het Arctisch gebied is een plek waar vogels uit Azie in 
contact komen met bijvoorbeeld brandganzen, die vervolgens bij ons komen 
overwinteren. Wanneer de afweer van vogels die met kwik zijn belast 
slechter wordt, is het theoretisch denkbaar dat de verspreiding van 
vogelgriep ook soepeler gaat. Dat is dus zeker iets om verder te 
onderzoeken.'


Baby's met kwik in hun navelstreng

Niet alleen de natuur heeft te lijden onder de hoge kwikbelasting rond 
de polen. Onderzoeksgegevens uit 2010 lieten zien dat zo'n 70 procent 
van de kinderen die in noordelijke streken in Canada werden geboren, 
meer dan de veilig geachte 5,8 microgram kwik per liter bloed in hun 
navelstreng hadden zitten. In Noord-Groenland was dat zelfs bij nagenoeg 
alle baby's het geval.

Sinds dit probleem rond de jaren negentig voor het eerst op het netvlies 
van de wetenschap kwam, is de hoeveelheid uitgestoten kwik nog 
nauwelijks afgenomen, stelt Steenhuisen. 'Er is wel een levendige handel 
ontstaan in kleine flesjes kwik voor tandartsen, om vullingen van te 
maken. Fabrieken die nu met hun pure kwikresten omhoog zitten, kunnen 
dat op die manier gewoon verkopen.'

Suriname is een belangrijke importeur van 'tandartsenkwik' geworden. 
'Maar daar wordt nu jaarlijks zoveel kwik geimporteerd dat iedere 
Surinamer jaarlijks 25 vullingen kan laten zetten. Dit kwik gaat dus in 
werkelijkheid naar de gouddelvers en komt uiteindelijk in gebieden zoals 
hier op Spitsbergen terecht.'

--------
(c) 2022 DPG Media B.V.